Κίνητρα για την επιστροφή επιστημόνων

Μήνυμα προς κάθε κυβέρνηση να δώσει κίνητρα, ώστε οι νέοι επιστήμονες να παραμείνουν ή να γυρίσουν πίσω στην Ελλάδα για να κάνει η χώρα τη μεγάλη στροφή, στέλνει ο Χανιώτης διευθυντής της Νευροχειρουργικής Κλινικής του Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου του Λίβερπουλ της Αγγλίας Walton Centre, Μανώλης Χαβρεδάκης.

Μιλώντας στα “Χ.ν.” ο καταξιωμένος νευροχειρουργός, τονίζει πως η βαριά βιομηχανία μιας χώρας σήμερα είναι να παράγει γνώση, επιστήμη και τεχνολογία. Και για να το καταφέρει αυτό η Ελλάδα θα πρέπει να επενδύσει μέσω των Πανεπιστημίων και άλλων Ιδρυμάτων στην Έρευνα.

•Από το Νοσοκομείο Χανίων στο Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο του Ελσίνκι της Φινλανδίας το 2005 και από εκεί στη Νευροχειρουργική Κλινική του Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου του Λίβερπουλ της Αγγλίας Walton Centre όπου από το 2011 διατηρείτε τη θέση του διευθυντή, ενώ από το 2012 κατέχετε και τη θέση του λέκτορα στο Πανεπιστήμιο του Λίβερπουλ. Ποιες οι διαφορές του Δημόσιου Νοσοκομείου στην Ελλάδα σε σχέση με τη Μεγάλη Βρετανία;

Το πρώτο θέμα είναι η οργάνωση, μετά είναι η επάρκεια του προσωπικού και έπειτα ο καθημερινός έλεγχος της λειτουργίας του συστήματος, που υπάρχει στο εξωτερικό. Το σύστημα, εγώ, οι συνάδελφοί μου, οι ειδικευόμενοι, όλη η ομάδα κρίνεται καθημερινά και κάθε χρόνο έχουμε αξιολόγηση. Όμως αυτή η αξιολόγηση έχει αντίκτυπο. Αν περάσεις την αξιολόγηση, που γίνεται κάθε χρόνο, το Κεντρικό Ιατρικό Συμβούλιο της χώρας θα σου ανανεώσει την άδεια ασκήσεως και κάθε τέσσερα χρόνια οι αξιολογήσεις αυτές – εάν είναι θετικές- θα οδηγήσουν στην επανέκδοση του τίτλου ειδικότητας. Αυτό σημαίνει ότι εγώ τώρα τον Δεκέμβριο θα περάσω από αξιολόγηση που βασίζεται σε βαθμολόγηση από τους ασθενείς μου, σε έλεγχο για το πόσα χειρουργεία έκανα και εαν ο αριθμός των χειρουργείων της ειδικότητάς μου ήταν εντός του μέσου αριθμού των αντίστοιχων σε εθνικό,επίπεδο .Επίσης αξιολογείται το εάν τα χειρουργεία μου είχαν επιπλοκές, η θνησιμότητα και η νοσηρότητα, όλα αυτά μελετώνται και δημοσιεύονται από τον Κεντρικό Μηχανισμό του κράτους. Επίσης αξιολογείται το επιστημονικό σου έργο όσον αφορά την έρευνα που έκανες όλη τη χρονιά, πόσες δημοσιεύσεις έκανες, πόσες συμμετοχές είχες σε εθνικά και διεθνή συνέδρια, πόσους φοιτητές είχες, πόσα εξωτερικά ιατρεία έκανες, πόσους ασθενείς νοσήλευσες κτλ. Όλα αυτά μπαίνουν σε μία φόρμουλα και βγάζουν απάντηση για το εάν πληροίς τις προυποθέσεις του εθνικού στόχου και εάν συνεχίσεις την επόμενη χρονιά. Αν όχι, τότε περνάς από επαναξιολόγηση, γενική και ειδική, σε έναν χρόνο. Και εάν και στη δεύτερη αξιολόγηση δεν έχεις πιάσει τους στόχους, σου κάνουν αναστολή της άδειας ασκήσεως και τελείς υπο αργία από το νοσοκομείο. Κάθε χρόνο στο Ηνωμένο Βασίλειο χάνουν γιατροί την άδεια ασκήσεως. Εννοείται ότι οι διευθυντές δεν μένουν στο απυρόβλητο. Είναι οι πρώτοι που βάλλονται καθώς εάν γίνει κάποιος λάθος από την ομάδα τους, αυτοί αναλαμβάνουν την ευθύνη.

•Έχετε προχωρήσει με επιτυχία σε δύσκολες επεμβάσεις σε ασθενείς με καρκίνο του εγκεφάλου. Ποια είναι τα νεότερα θεραπευτικά δεδομένα για την καταπολέμηση του και ποιές οι τεχνικές που εφαρμόζονται;

Στην Νευροχειρουργική χρησιμοποιούμε την τεχνολογία για να μπορέσουμε να μεγιστοποιήσουμε τα αποτελέσματα. Το Walton Centre ειδικεύεται στις Νευροεπιστήμες, είναι ειδικό Νοσοκομείο στο Ηνωμένο Βασίλειο που υπάρχουν μόνο νευροεπιστήμονες, νευρολόγοι, νευροχειρουργοί, νευροαναισθησιολόγοι κτλ Σε αυτό το Νοσοκομείο έχουμε όλα τα μέσα που σήμερα γνωρίζουμε πως μπορούν να μας βοθήσουν να έχουμε καλύτερα αποτελέσματα, πριν λίγα χρόνια αποκτήσαμε διεγχειρητικό μαγνήτη με εφαρμογή ως επι το πλείστον σε όγκους χαμηλής κακοήθειας. Επιπρόσθετα χειρουργικά μικροσκόπια τελευταίας τεχνολογίας, νεύρο πλοηγούς τελευταίας γενιάς, μαγνητικούς τομογράφους τελευταίας γενιάς , λειτουργικό μαγνήτη, (functional MRI). Παράλληλα χρησιμοποιούμε την διεγχειρητικη χαρτογράφηση του εγκεφάλου με τη χρήση προκλητων δυναμικών. Δεν νικήσαμε τον καρκίνο όμως μεγιστοποιήσαμε το αποτέλεσμα. Από τεχνολογικής άποψης όλα αυτά που περιγραφονται κατά καιρούς ως νέες μέθοδοι στον τομέα της νευροχειρουργικής, λαμβάνουν χώρα και στο δικό μας νοσοκομείο με επιτυχία . Παράλληλα βέβαια με την εργαστηριακή έρευνα που τρέχει το Πανεπιστήμιο σε συνεργασία με άλλα κέντρα, τις κλινικές δοκιμές, τη λειτουργία τράπεζας ιστών για ασθενείς με όγκο κτλ

•Σε ομιλία που δώσατε στα Χανιά είχατε αναφερθεί εκτενώς στο γλοιοβλάστωμα έναν από τους πιο κακοήθης όγκους του εγκεφάλου. Η μέση επιβίωση είναι 18 μήνες. Όπως αναφέρατε μεσα σε 40 χρόνια η επιστήμη έχει καταφέρει να κερδίσει μόλις 3 παραπάνω μήνες επιβίωσης για κάθε δεκαετία. Πού αποδίδετε αυτή την καθυστέρηση ;

Δυστυχώς ο καρκίνος του εγκεφάλου είναι ένα νόσημα το οποίο, μέχρι στιγμής δεν έχουμε καταφέρει πολλά πράγματα. Πράγματι, στα τελευταία 40 χρόνια έρευνας ενώ έχουν ξοδευτεί πάρα πολλά, δισεκατομμύρια δολλάρια αυτό που καταφέραμε είναι να κερδίσουμε μόλις 3 μήνες παραπάνω ζωής. Αλλά αυτό δεν αφορά μόνο τον καρκίνο του εγκεφάλου. Αφορά γενικότερα τον καρκίνο. Γίνονται θετικά βήματα αλλά έχουμε ακόμη πάρα πολύ μεγάλο δρόμο. […]

•Ο ανθρώπινος εγκέφαλος συνεχίζει να αποτελεί μυστήριο για τους σημερινούς ερευνητές.Πρόσφατα ερευνητές με επικεφαλης μια ελληνίδα νευροεπιστήμονα της διασποράς, βρήκαν το νευρωνικό αποτύπωμα της συνείδησης στον εγκέφαλο κάτι που μπορεί αφενός να βοηθήσει στην μη επεμβατική αποκατάσταση της, αφετέρου στη διευκόλυνση λήψης ιατρικών αποφάσεων για ασθενείς που έχουν ελάχιστη συνειδητότητα. Τελικά, ποιά είναι η σχέση εγκεφάλου – συνείδησης;

Ανα τους αιώνες το ίδιο θέμα προσεγγίζετε με διαφορετική ορολογία και από διαφορετική οπτική γωνία.. Σήμερα λέγεται συνειδητότητα, είναι γνωστό και ως ενέργεια, στην αρχαιότητα την ταυτίσανε με την ψυχή κτλ. Το θέμα είναι από ποια οπτική γωνία το βλέπεις. Οι γνωστιακοί νευροεπιστήμονες λένε πως ό,τι δεν μπορούμε να εξηγήσουμε είναι γιατί δεν έχουμε κατανοήσει πλήρως την λειτουργία και τις ιδιότητες των κυττάρων και των συνάψεων τους. Υπάρχει η προσέγγιση των ψυχολόγων, η θεωρία του Καρλ Γιουνγκ, η κβαντική φυσική κ.α Σήμερα υπάρχουν δύο τάσεις: Η μία είναι ότι δεν μπορούμε να πούμε ακόμη που εδράζεται η συνειδητότητα γιατί δεν έχουμε αποκωδικοποιήσει πλήρως τον νευρώνα, τις συνάψεις του και την λειτουργικότητα. Υπάρχουν και οι επιστημονικές απόψεις που θέλουν τον εγκέφαλο να λειτουργεί σαν το ράδιο (πομπός- δέκτης) και η συνείδηση είναι έξω από τον εγκέφαλο. Απόψεις υπάρχουν πολλές όμως γενικά στην Επιστήμη δεν πρέπει να είσαι δογματικός.

• Πώς βλέπετε γενικότερα το μέλλον της χειρουργικής; Κάποιοι θεωρούν ότι η χειρουργική είναι καταδικασμένη στο να εξαφανιστεί όταν θα αναπτυχθεί μέσω της νανοτεχνολογίας η νανο-χειρουργική, και πιθανόν θα έχουμε πολλούς μικρούς ρομποτικούς χειρουργούς.

Δεν γνωρίζω εάν θα είναι η νανοτεχνολογία αυτή που θα φέρει την επανάσταση. Σίγουρα θα συμβάλλει σε αυτό. Νομίζω ότι η γονιδιακή θεραπεία θα είναι αυτό που θα αλλάξει τα πράγματα. Θεωρώ ότι στο απώτερο μέλλον, τους επόμενους αιώνες, δεν θα υπάρχουν χειρουργοί και εάν υπάρχουν θα ασχολούνται μόνο με το τραύμα που χρειάζονται ανθρώπινα χέρια…αν και αυτά δεν αντικατασταθούν από ρομποτικά χέρια.

• Υπάρχουν πολλές διαφορετικές αιτίες για την πρόκληση της νόσου του καρκίνου, λένε οι επιστήμονες- ογκολόγοι. Τι είναι όμως αυτό που προκαλεί τον καρκίνο; Βρίσκεται η Ιατρική επιστήμη κοντά στην απάντηση;

Εχουμε μια πλειάδα παραγόντων επικινδυνότητας, το στρες, το κάπνισμα, ο ανθιυγεινός τρόπος διατροφής, έκθεση σε ιοντιζουσα ακτινοβολία κ.α Όμως αυτό από μόνο του φαίνεται πως δεν είναι αρκετό. Πρέπει να υπάρχει και γενετική πληροφορία σε σχέση με την περιβαλλοντική επίδραση. Δηλαδή εάν εγώ καπνίζω, και έχω τη γενετική πληροφορία ότι έχω ροπή προς τον καρκίνο εκείνης της μορφής, το τσιγάρο θα επιταχύνει την κατάσταση. Γι΄αυτό καλό θα είναι να μειώσουμε τους παράγοντες αυτούς, να υιοθετήσουμε ένα πιο υγειηνο και φυσικό τροπο ζωής.
Τον άνθρωπο δεν τον δημιούργησε ο άνθρωπος και ετσι δεν γνωρίζουμε την λειτουργία του ανθρώπινου σώματος με κάθε λεπτομέρεια. Αυτό το έλλειμμα μας στερεί την κατανόηση και κατά συνέπεια την επιτυχή αντιμετώπιση νοσημάτων όπως ο καρκίνος.

• Ποιος ο ρόλος του άγχους στην εκδήλωση του καρκίνου;

Υπάρχουν μεγάλες μελέτες από το ΄90 που δείχνουν ότι άνθρωποι που ήταν ενεργοί σε διάφορες θρησκείες, που πίστευαν σε κάτι, είχαν στατιστικά σημαντική διαφορά σε βασικούς δείκτες όπως αρτηριακή πίεση και καρδιά-αγγειακά νοσήματα. Οταν ζεις μια ζωή που είναι μέσα στο άγχος αυτό έχει αντίκτυπο και στον οργανισμό αφού κάθε σύστημα μες το σώμα μας λειτουργεί στο μάξιμουμ, μέσω της αδρεναλίνης. Το σύστημα κλυδωνίζεται, καταβάλλεται και εν τέλει γηράσκει. Και αυτό πώς θα εκδηλωθεί; Με μια νόσο. Από την άλλη είναι και η παραίτηση που προκαλεί η επιταχύνει την εκδήλωση μιας ασθένειας. Όταν ένας άνθρωπος είναι απελπισμένος και νοιώθει συνειδητά ή υποσυνείδητα το αίσθημα της παραίτησης, δίνει αυτή την πληροφορία σε κάθε κύτταρο του σώματός του.

• Σε μια χώρα σαν την Ελλάδα, όπου τα τελευταία δέκα χρόνια οι πολίτες βρίσκονται μονίμως στα» κόκκινα» έχοντας περάσει τα πάνδεινα λόγω της οικονομικής κρίσης, τι να περιμένουμε;

Νομίζω από την παραπάνω κουβέντα ότι λόγω στρες θα δούμε ένα ανθρωπινο οργανισμό κάτω από πολύ στρες, αυτό δεν σημαίνει απαραίτητα ότι θα δούμε φαινομενα με αυξημένα επίπεδα νοσηρότητας γιατί απλά δεν γνωρίζουμε πως και με ποιους μηχανισμούς κατα πολεμάει το στρες. Την οικονομική κρίση θα την ξεπεράσουμε όμως κάποια άλλη στιγμή πιθανόν θα ξανα ζήσουμε μια αντίστοιχη κοινωνική ή οικονομική κρίση.Το θέμα είναι τι παρακαταθήκη αφήσαμε και τι μάθαμε από αυτήν ώστε να μην ξανασυμβεί . Αυτό είναι το πιο σημαντικό.

• Θα ήθελα να πάμε στο ζήτημα του brain–drain. Ποιες είναι οι συμβουλές σας προς τους νέους γιατρούς; Επειδή έχετε εργαστεί σε διαφορετικές χώρες του εξωτερικού , θα τους συμβουλεύατε να φύγουν ή να παλέψουν εδώ;

Εξαρτάται από το τι θέλει ο καθένας. Όλα είναι θέμα επιλογών. Και ο μόνος τρόπος για να καταλάβεις είναι να ρωτήσεις τον εαυτό σου, τι θέλει πραγματικά η καρδιά σου, πέρα από εξωγενείς παράγοντες και συναισθηματισμό. Η αλήθεια όμως είναι ότι πρέπει να μείνουν και άνθρωποι πίσω στην πατρίδα. Και αυτό είναι και το μήνυμα προς κάθε κυβέρνηση, να κάνει οτιδήποτε είναι δυνατόν ώστε οι νέοι άνθρωποι, οι νέοι επιστήμονες να μείνουν πίσω. Σήμερα η βαριά βιομηχανία είναι να παράγεις γνώση, επιστήμη και τεχνολογία. Και για να το καταφέρει αυτό η Ελλάδα θα πρέπει να επενδύσει μέσω των Πανεπιστημίων και άλλων ιδρυμάτων στην έρευνα και να τραβήξει πίσω πρωτίστως τα δικά της παιδιά που είναι στο εξωτερικό αλλά και να τραβήξει και ξένα ’’μυαλά’’ για να έρθουν ώστε να κάνει η χώρα την μεγάλη στροφή.

• Εσείς θα επιστρέφατε στην Ελλάδα και υπο ποιές προυποθέσεις;
Από την Ελλάδα λείπω από τα 18 μου – με διάλλειμα 3 χρόνων που έκανα το αγροτικό μου και γενική χειρουργική – και συναισθηματικά ήμουν πάντοτε δεμένος με αυτό τον τόπο. Εδώ γεννήθηκα, εδώ μεγάλωσα, αγαπώ την οικογένειά μου, ο πατέρας μου και η μάνα μου ήταν πάντοτε αρωγοί στις προσπάθειες μου, με τον τρόπο τους πάντοτε με στήριζαν και μου άνοιγαν τον δρόμο. Και μόνο και γι’ αυτό θα ήθελα να γυρίσω πίσω. Από την άλλη όμως αισθάνομαι ότι έχω να κάνω ακόμη πολλά πράγματα. Μακάρι να υπήρχαν αυτές οι προυποθέσεις ώστε να γυρίσω στον τόπο μου, εδώ στα Χανιά, που να μπορούσα να κάνω αυτά τα πράγματα. Πριν δύο χρόνια είχε προκηρυχθεί θέση εδώ στην Νευροχειρουργική κλινική του Νοσοκομείου Χανίων, έγιναν πάρα πολλές επαφές, έλαβα πολλά τηλέφωνα και ευχαριστώ τους ανθρώπους που με σκέφτηκαν. Όμως την τελευταία στιγμή δίστασα να υποβάλλω υποψηφιότητα, για έναν πολύ απλό λόγο. Έβλεπα ότι δεν υπήρχε προοπτική. Δεν υπήρχε το ένα ή δεν υπήρχε το άλλο και εγώ δεν έμαθα να χτυπάω ’’ πόρτες’’. Δεν λέω ότι είναι λάθος, απλώς δεν αρμόζει στην δικιά μου ιδιοσυγκρασία. Εγώ έμαθα να κάνω τη δουλειά μου. Και δεν το κάνω για μένα, το κάνω γιατί είναι το επάγγελμα που αγαπώ και αγαπώ τον άνθρωπο και θέλω να προσφέρω στην κοινωνία. Κι έτσι υπό αυτές τις συνθήκες αποφάσισα να μην γυρίσω πίσω. Μακάρι να αλλάξει κάτι…