Καθηγητής Ούλριχ Μπεκ
διεθνούς απήχησης κοινωνιολόγος
Εκδόσεις Πεδίο Σειρά: Κοινωνιολογία
Διεύθυνση: Νικήτας Πατινιώτης
Επιστημονική επιμέλεια: Νικήτας Πατινιώτης
Μετάφραση: Ηρακλής Οικονόμου
Με τη λογική της κατανομής του πλούτου και της διακινδύνευσης, αλλά και με την πολιτική της γνώσης στην κοινωνία της διακινδύνευσης.
Επίσης, μέσα σ’ αυτές τις διακινδυνεύσεις που λειτουργεί η εξατομίκευση της κοινωνικής ανισότητας στις μορφές της ζωής, της παρακμής της παράδοσης; Πέρα από την τάξη και το στρώμα; Καθιστούν δύσκολη την αποφυγή αμφισβήτησης στην ερμηνεία της κοινωνικής δομής, αφού οι άνθρωποι αναπτύσσουν τρόπους ζωής που τείνουν να γίνονται εξατομικεύσεις. Για χάρη της επιβίωσης (ιδιαίτερα στα χρόνια που άφησε η κουλτούρα της κοινωνίας της διακινδύνευσης με κορύφωση, ιδιαίτερα τώρα, στον σύγχρονο κόσμο και πιο ιδιαίτερα στη χώρα μας της βαθιάς κρίσης).
Ετσι, λοιπόν, τα άτομα, για χάρη της επιβίωσης, είναι υποχρεωμένα, πλέον να κάνουν τον εαυτό τους επίκεντρο των δικών τους βιοτικών σχεδίων και χειρισμών μέσα στην κοινωνία υψηλής διακινδύνευσης…
Ο Beck στο τρίτο κεφάλαιο, με τίτλο: “Πέρα από την τάξη και το στρώμα”, μιλά για την αγορά εργασίας ως κινητήρια δύναμη της εξατομίκευσης. Για μια βασική εγνοιακή απαίτηση για έλεγχο επί των χρημάτων, του χρόνου, του βιοτικού χώρου και του σώματος του καθενός.
Με άλλα λόγια, οι άνθρωποι απαιτούν το δικαίωμα να αναπτύσσουν τη δική τους οπτική ζωή και να είναι σε θέση να δρουν βάσει αυτής.
Σήμερα, όμως, όλα αυτά έχουν ανατραπεί -χωρίς να υπάρχει αγορά εργασίας- με τόση ανεργία και με τόσες ισοπεδώσεις των πάντων από το ανύπαρκτο πια κράτος πρόνοιας, ως την εκτεταμένη ανεργία -ακόμα και υψηλών προσόντων νέων ανθρώπων. Γενικά όμως οι σύγχρονοι άνθρωποι δεν φαίνονται να καταλαβαίνουν μέσα στην ασταθή σύνδεση της κοινότητας με την κοινωνία της αγοράς, αφού οι διακινδυνεύσεις των πάντων γενικεύονται.
Το πολιτικό – οικονομικό και κοινωνικό μοντέλο του Τρίτου Δρόμου του Γκίντενς οδηγήθηκε στην προδοσία των οραμάτων του από την άθλια πολιτική του Tony Blair, τ. πρωθυπουργού της Αγγλίας. Χωρίς να είναι βέβαιο κατά τη γνώμη πλείστων όσων ειδικών, αλλά και απλών πολιτών σε Ελλάδα, Ευρώπη, κόσμο ότι η θεωρία και οι εφαρμογές της “Κοινωνίας της Διακινδύνευσης” με τον “αναστοχαστικό εκσυγχρονισμό” θα αποτελέσει πραγματική έξοδο από την κρίση στην οποία λαοί και κοινωνίες έχουν οδηγηθεί, αν ο αναστοχασμός δεν αποτελέσει -όπως φαίνεται ότι συμβαίνει- τη δικαιολογία για μια life style επανακυριαρχία του δραματικά εκμεταλλευτικού ληστρικού οικονομισμού.
ΣΥΝΕΧΗΣ ΔΙΑΚΙΝΔΥΝΕΥΣΗ Ο ΚΟΣΜΟΣ ΣΤΟΝ ΟΠΟΙΟ ΖΟΥΜΕ
“ΚΟΙΝΩΝΙΑ της ΔΙΑΚΙΝΔΥΝΕΥΣΗΣ” αντί “ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ” μετονομάτισε τη βιομηχανική κοινωνία ο κατοικήσας πρόσφατα στην “κοινωνία των ασωμάτων” ο διάσημος Γερμανός κοινωνιολόγος Ούλριχ Μπεκ, της πρωτοποριακής σκέψης του οποίου έχουμε ξαναπαρουσιάσει πριν καιρό στα “Χανιώτικα νέα”. Αυτός ο εξέχων, διεθνής, ευρωπαϊκά και διεθνικά, κοινωνιολόγος, έχει παρουσιάσει ενδιαφέρουσες αναλύσεις για το πώς λειτουργούν οι μοντέρνες κοινωνίες και ο σύγχρονος κόσμος στον οποίο ζούμε.
Στο έργο “Κοινωνία της διακινδύνευσης” – Καθ’ οδόν προς μια άλλη νεωτερικότητα (Εκδόσεις Πεδίο, Σειρά: Κοινωνιολογία, Διεύθυνση – Μετάφραση: Νικήτας Πατινιώτης, Επιμέλεια: Ηρακλής Οικονόμου).
ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΒΛΕΜΜΑΤΟΣ ΜΑΣ
Στο παρόν έργο διαφοροποίησε το βλέμμα μας για εμάς τους ίδιους και όσα μας συμβαίνουν, όπου: αντικατέστησε την έννοια “βιομηχανική κοινωνία” όχι με την καταναλωτική κοινωνία όπως έκαναν τόσοι άλλοι σύγχρονοι κοινωνιολόγοι, οικονομολόγοι, πολιτικολόγοι, επικοινωνιολόγοι. Η “κοινωνία της διακινδύνευσης”, κατά τον Ούλριχ Μπεκ, χαρακτηρίζει την εξέλιξη των νεωτερικών σύγχρονων κοινωνιών στην πορεία προς την παγκόσμια κοινωνία. Για να πει ότι: «Η διακινδύνευση, το ρίσκο, δεν είναι καταστροφή», ακόμα όμως δεν είναι. Οπως η διακινδύνευση δεν είναι ο κίνδυνος και η απώλεια αγαπημένων καταστάσεων, συνηθειών, διαδικασιών ή αγαθών, αλλά και όσων αρνητικών μας τυχαίνουν αυτή την εποχή. (Το 1986 που πρωτοκυκλοφόρησε στη Γερμανία το βιβλίο του). Για να είναι βέβαια πολύ χειρότερα για όλους του Ελληνες και τις Ελληνίδες, αλλά και για την ίδια την Ευρώπη, ίσως και όλες τις χώρες του κόσμου.
ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΟ ΕΡΓΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΝΕΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ
Το βαθιά ερμηνευτικό αυτό έργο για τις νέες συνθήκες ΔΙΑΚΙΝΔΥΝΕΥΣΗ στη σύγχρονη Διεθνή πραγματικότητα – προσέχθηκε ως θεωρητική προσέγγιση από ένα ευρύ κοινό για να γίνει ευπώλητο σε 35 γλώσσες που μεταφράστηκε.
Με την ενδιαφέρουσα πρότασή του υποστηρίζει ότι: «Διακινδύνευση υπάρχει κατά την οργανωμένη προσπάθεια αποφυγής της καταστροφής. Υπάρχει κατά την προσπάθεια υπέρβασης καταστροφών και γενικότερων αρνητικών καταστάσεων στις ανθρώπινες κοινωνίες».
Για να πει ο ίδιος στον πρόλογό του: «Το θέμα του παρόντος βιβλίου είναι το πρόθεμα “μετά”: αυτή, όμως είναι η κρίσιμη λέξη της εποχής μας, όπου καθετί είναι “ΜΕΤΑ”. Συνηθίσαμε πλέον στον όρο “ΜΕΤΑ-Βιομηχανική εποχή” εδώ και αρκετό καιρό, ίσως μάλιστα να έχουμε κάποια άποψη γι’ αυτό τον όρο…».
ΠΑΡΑ ΤΟ ΙΣΧΥΡΟ “ΜΕΤΑ” ΕΝΤΟΝΗ ΕΛΞΗ ΤΩΝ ΠΑΛΙΩΝ ΤΡΟΠΩΝ ΣΚΕΨΗΣ
Αυτή η προσπάθεια μπορεί να είναι επιτυχής μόνο μέσω μιας ανηλεούς πάλης ενάντια στις παλιότερες θεωρίες και στους παραδοσιακούς τρόπους σκέψης, η απήχηση των οποίων έχει παραταθεί τεχνητά μέσω της λέξης “ΜΕΤΑ”… Ομως, δεν είναι δυνατόν να αντισταθεί στην έντονη έλξη που ασκούν οι παλιοί τρόποι σκέψης με τις συνήθεις ακαδημαϊκές ασκήσεις ισορροπίας.
Ο,τι πρόκειται να ακολουθήσει δεν αναπτύσσεται με τα σχήματα της εμπειρικής κοινωνικής έρευνας. Αντίθετα, υπηρετεί μια διαφορετική φιλοδοξία: να ωθήσει το μέλλον που μόλις αρχίζει να σχηματοποιείται μπροστά στα μάτια μας, ενάντια στο ακόμα κυρίαρχο παρελθόν… Ωστόσο σε εποχές δομικού μετασχηματισμού, η αντιπροσωπευτικότητα συμμαχεί με το παρελθόν.
Ετσι το παρελθόν εμποδίζει τη θέαση της απαρχής του μέλλοντος που εισβάλλει στον ορίζοντα απ’ όλες τις πλευρές.
Κι εμείς είμαστε αυτόπτες μάρτυρες – ως υποκείμενα και αντικείμενα μιας τομής εντός της νεωτερικότητας, η οποία απελευθερώνεται από το περίγραμμα της κλασικής βιομηχανικής κοινωνίας και σφυρηλατεί μια νέα μορφή (τη βιομηχανική) “ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΗΣ ΔΙΑΚΙΝΔΥΝΕΥΣΗΣ”…
Για να διερωτηθεί περαιτέρω ο συγγραφέας λέγοντας: Το ερώτημα είναι πώς να κατανοήσουμε και να αντιληφθούμε, με όρους κοινωνιολογικά εμπνευσμένης και κατατοπισμένης σκέψης, αυτές τις ανασφάλειες του σύγχρονου πνεύματος καθώς θα ήταν όχι μόνο ιδεολογικά κυνικό να αρνηθούμε, αλλά και επικίνδυνο, να ενδώσουμε αβασάνιστα σε αυτές. Η κύρια θεωρητική ιδέα που αναπτύσσεται ως προς αυτό τον στόχο μπορεί να αποσαφηνιστεί με μια ιστορική αναλογία.
Όπως ο εκσυγχρονισμός αποσυνέθεσε τη δομή της αγροτικής κοινωνίας του 19ου αι. έτσι και σήμερα ο εκσυγχρονισμός αποσυνθέτει τη βιομηχανική κοινωνία και αναδύεται μια άλλη νεωτερικότητα.
ΤΑ ΠΡΑΓΜΑΤΑ ΑΡΧΙΖΟΥΝ ΝΑ ΘΟΛΩΝΟΥΝ ΜΕ ΤΗ ΜΕΤΑ-ΝΕΩΤΕΡΙΚΟΤΗΤΑ
Με τη μετα-νεωτερικότητα όμως, τα πράγματα αρχίζουν να θολώνουν. Η έννοια του μετα-Διαφωτισμού είναι τόσο σκοτεινή, ώστε δύσκολα θα ήθελε κανείς να εμπλακεί μαζί της. Ομως, “Μετά” είναι η κωδική λέξη, για την αμηχανία στον σύγχρονο τρόπο έκφρασης.
Ο κόσμος υπονοεί ένα “πέρα” που δεν μπορεί να ονομάσει και, ως προς τα ουσιαστικά στοιχεία που ονομάζει και αρνείται, παραμένει δεμένος στο οικείο παρελθόν, συν μετά είναι η βασική συνταγή με την οποία αντιμετωπίζουμε μια πραγματικότητα που έχει αποδιοργανωθεί.
Σε μια προσπάθεια ανίχνευσης, του συγγραφέα, της λέξης “Μετά” αυτή συναντάται και ως “ύστερα” ή ως “ΥΠΕΡ”. Ωστόσο, σε μια γενική προσπάθεια κατανόησης των νοημάτων, η ιστορική εξέλιξη της νεωτερικότητας έχει προδώσει τη συγκεκριμένη λέξη κατά τις τελευταίες δύο ή τρεις δεκαετίες.
ΠΕΡΑ ΑΠΟ ΤΑ ΠΕΡΙΓΡΑΜΜΑΤΑ ΤΗΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ
Με αυτή την αντίληψη είμαστε μάρτυρες όχι του τέλους αλλά της αρχής της νεωτερικότητας, πέρα από τον κλασικό βιομηχανικό σχεδιασμό της…
Αυτή η οπτική υπονοεί ότι το αντι-νεωτερικό σενάριο που επί του παρόντος αναστατώνει τον κόσμο -νέα κοινωνικά κινήματα και κριτική της επιστήμης, της τεχνολογίας και της προόδου- δεν αντιφάσκει με τη νεωτερικότητα, αλλά είναι αντίθετα μια έκφραση του αναστοχαστικού εκσυγχρονισμού, πέρα από τα περιγράμματα της βιομηχανικής κοινωνίας.
Με την έννοια του αναστοχαστικού εκσυγχρονισμού να έχει συζητηθεί ευρέως και να έχει αναπτυχθεί περαιτέρω από τον Anthony Ciddens σην Αγγλία.
Με την αναστοχαστικότητα του εκσυγχρονισμού να σημαίνει όχι λιγότερη, αλλά περισσότερη νεωτερικότητα. Με τις αρχές τις νεωτερικότητας να λυτρώνονται από τις διακρίσεις και τους περιορισμούς τους μέσα στη βιομηχανική κοινωνία της διακινδύνευση.
ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΠΟΥ… ΜΙΛΟΥΝ
Στο εισαγωγικό του σημείωμα ο επιμελητής της έκδοσης και υπεύθυνος της κοινωνιολογικής σειράς Νικήτας Πατινιώτης αναλύει την ουσιαστική διάσταση του έργου του Μπεκ και ως προς την κοινωνία της διακινδύνευσης (καθ’ οδόν προς μια άλλη νεωτερικότητα).
Για να μας παρουσιάσει και αναλύσει ενδιαφέρουσες ιστορίες για ζητήματα που μας αφορούν. Ιστορίες που μιλούν για το πώς λειτουργούν οι μοντέρνες κοινωνίες και ο σύγχρονος κόσμος μέσα στο οποίο ζούμε…
Έτσι, ο Μπεκ αναδείχθηκε σε έναν κοινωνιολόγο του οποίου οι απόψεις έτυχαν μεγάλης αποδοχής, αλλά βέβαια και κριτικής… έτοιμος πάντα να συζητά, με επιχειρήματα, ακόμη και αντίθετα από τα δικά του, προερχόμενα μάλιστα ακόμη από μη ακαδημαϊκούς κύκλους, όπου η κοινωνία διακινδυνεύει να είναι, σύμφωνα με τον Μπεκ, όρος που χαρακτηρίζει την εξέλιξη των νεωτερικών σύγχρονων κοινωνιών.
ΔΙΑΚΙΝΔΥΝΕΥΣΕΙΣ – ΑΝΑΣΤΟΧΑΣΜΟΣ ΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΕΝΕΡΓΕΙΩΝ ΚΑΙ ΠΑΡΑΛΕΙΨΕΩΝ
Στο τελευταίο κεφάλαιο με τίτλο “Διανοίγοντας το πολιτικό: Σχετικά με τη σχέση πολιτικής και τεχνοοικονομικού μετασχηματισμού στην κοινωνία της διακινδύνευσης”, περιέχει μια σειρά από ενδιαφέροντα υποκεφάλαια στα οποία θα επανέλθω στο επόμενο κείμενό μου. Ομως ως πρόγευση θα αναφέρω από την αρχή αυτού του υποκεφαλαίου ένα ενδεικτικό μικρό απόσπασμα (σελ. 315):
«…Οι διακινδυνεύσεις είναι ο αναστοχασμός των ανθρώπινων ενεργειών και παραλείψεων, η έκφραση εξαιρετικά ανεπτυγμένων παραγωγικών δυνάμεων. Αυτό σημαίνει ότι οι πηγές του κινδύνου δεν είναι πλέον η άγνοια, αλλά η γνώση… με τις διακινδυνεύσεις να γίνονται η κινητήρια δύναμη της αυτοπολιτικοποίησης της νεωτερικότητας στη βιομηχανική κοινωνία, επιπλέον, όμως, στην κοινωνία, της διακινδύνευσης, η έννοια, ο χώρος μεταβάλλονται…».
ΜΕΤΑΛΛΑΓΗ ΤΩΝ ΘΕΣΜΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ
Ο Ούλριχ Μπεκ γεννήθηκε (1944 στο σημερινό Σλούπσκ της Πολωνίας) και πέθανε, αιφνίδια από καρδιά, 1 Ιανουαρίου 2015 στο Μόναχο. Σπούδασε νομική – φιλοσοφία – ψυχολογία και πολιτική επιστήμη.
Δίδαξε σε πολλά Πανεπιστήμια σε Γερμανία, Αγγλία, αλλά και Αμερική. Βασικά, από το 1992 ως το 2009 ήταν καθηγητής Κοινωνιολογίας στο Μόναχο.
Η βασική θεωρία του ήταν: “Ο αναστοχαστικός εκσυγχρονισμός”. Με βασική ιδέα ότι η νικηφόρα πορεία τη Βιομηχανικής νεωτερικότητας έχει επιδράσεις σε όλη την υφήλιο. Επιδράσεις που έχουν υπό αμφισβήτηση και μεταλλάσσουν τους θεσμούς και τα δεδομένα εθνικών κρατών και αποκρυσταλλώνονται, επίσης, στον βίο των ανθρώπων, ενώ οι αλλαγές ανοίγουν ατραπούς για σημαντικές πολιτικές διαφοροποιήσεις και νεωτερισμούς, που όμως, έχουν υπέρτατα όρια της κοινωνίας της διακινδύνευσης…
Το βιβλίο αυτό αποτελείται από τρία μέρη:
* ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ: Ζώντας στο ηφαίστειο του πολιτισμού: Το περίγραμμα της κοινωνίας της διακινδύνευσης.
* ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ: Εξατομίκευση της κοινωνικής ανισότητας: Μορφές ζωής και παρακμής της παράδοσης.
* ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ: Αναστοχαστικός εκσυγχρονισμός: Σχετικά με τη γενίκευση της επιστήμης και πολιτικής.
