1ον ’Ήταν επιλογή μου να εγκατασταθώ στην Κίσσαμο. Λόγοι οικονομικοί, οικογενειακοί, κοινωνικοί. Συμπληρώνονται αυτές τις μέρες αισίως και συν Θεώ πενήντα ολόκληρα χρόνια!
Η Κίσαμος είναι από την αρχαιότητα σπουδαίο κέντρο οικονομίας και πολιτισμού της Δυτικής Κρήτης . και σαν ιστορικός – αρχαιολόγος του παλαιού πανεπιστημίου γνωρίζω πόσο, η αρχαιολογία αλλά και η ιστορία έχουν αναφερθεί ανάλογα και με τα άλλα μικρότερα ή μεγαλύτερα κέντρα του πολιτισμού στην Κρήτη – Ζάκρος – Μάλλια – Κνωσσός – Κυδωνία – Πολυρρήνια, Φαλάσαρνα –
Αυτά εν περιλήψει , ένα ολοκληρωμένο Μουσείο στο κέντρο της Πόλης δίνει σήμερα στον επισκέπτη την δυνατότητα να γνωρίσει τον μεγάλο πολιτισμό. Εν επιγνώσει και αυτών μια θέση σε Γυμνάσιο της περιοχής Κισάμου ήταν ζητούμενο .Ηδη από Σεπτεμβρίου 1972 η μνηστή μου – Ευτυχία-είχε τοποθετηθεί στο Κολυμπάρι.
Άλλες εποχές! μόλις 25 ετών! και μια παρέα που απολυθήκαμε από το στρατό τον Οκτώβρη1972 ,πάμε να ζητήσομε από το υπουργείο παιδείας να διορισθούμε αφού θα ήταν αδικία συμφοιτητές μας και κυρίως συμφοιτήτριες να έχουν διορισθεί τον Σεπτέμβριο και εμείς λόγω στρατού να περιμένομε ένα ή και δύο χρόνια. Ο «γενικός» του Υπουργείου βρίσκει λογικό το αίτημά μας και υπόσχεται συμπληρωματικούς διορισμούς, και πριν περάσει ένας μήνας πράγματι γίνονται. Το πώς τοποθετούμαι στην Κίσαμο αντί για τα Χανιά, ( που προέβλεπε ο συμπληρωματικός διορισμός) είναι μια άλλη ιστορία, που σχετίζεται με το κύρος του Γυμνασιάρχη ( Αλεξ Τσατσόπουλος) του προέδρου σχολικής εφορίας( Σπύρος Μαρής) αλλά και τις ανάγκες του σχολείου. Ενδεικτικά η 3η τάξη είχε 70 μαθητές το τμήμα και η 6η κλασσικού 58. Στο εξατάξιο Γυμνάσιο φοιτούν 700-800 μαθητές.
Το Καστέλλι, έδρα της Μητρόπολης Κισάμου και Σελίνου – δεν έχει λησμονηθεί ακόμη και σήμερα μετά από 50 χρόνια – ο σημαντικότατος ρόλος της Εκκλησίας και στον εκπαιδευτικό τομέα. Αναφέρεται, σ’αυτό, λεπτομερώς και ο πλέον διακεκριμένος Κρητικολόγος ( Στέργιου Σπανάκη. Κρήτη) ο οποίος εντυπωσιάζεται από την εκπαιδευτική παρουσία τεχνικών σχολών, οικοκυρικών, αγροτικών και κτηνοτροφικών εργαστηρίων. Τα οικοτροφεία στην περιοχή αλλά και στην Αθήνα, γράφει, δίδουν την δυνατότητα σπουδών και σε όσα παιδιά έχουν δυσκολία. Αναφέρεται επίσης, στο μεγάλο έργο την Ορθόδοξη Ακαδημία Κρήτης, την Μονή Γωνιάς κ.λπ. Ο ίδιος εξαίρει την πνευματικότητα της περιοχής και την λειτουργία τυπογραφείου με την έκδοση δύο περιοδικών «Χριστός και Κόσμος» και «Η φωνήτων Νέων». Κ.λ.π. Για την ιστορία: υπάρχει η επί μακρόν εκδιδόμενη μηνιαία εφημερίδα « Χρονικά Κισάμου και Σελίνου¨» ενώ την νεοεκδιδόμενη καθημερινή εφημερίδα « Χανιώτικα Νέα» προωθεί από τότε ποιητής ο μετέπειτα πολυπολιτισμικός και ιστοριοδίφης μακαριστός Αθανάσιος Δεικτάκης- έμπορος ηλεκτρικών συσκευών το επάγγελμα-
Για τη σημερινή Κίσσαμο και τον πολιτισμό της έχουν ασχοληθεί ευάριθμοι συγγραφείς και πνευματικοί άνθρωποι, για τους οποίους ξεχωριστή αναφορά κάνω στο βιβλίο μου « Του Κόσμου Κρήτη» από την Χρυσοπηγή – Ρουκάκα ( το χωριό μου) ως την Κίσαμο.»
Όπου μεταξύ των άλλων αναγράφονται……Σ’ ένα τέτοιο περιβάλλον ήταν φυσικό τόσο εγώ όσο και η σύζυγός μου να βρούμε χώρο έκφρασης εργασίας ,συνεργασίας και προσφοράς.
Πολύ πριν την απόφαση να εγκατασταθώ στην Κίσσαμο η συνάντηση
με τον άγιο – μεγάλο Ειρηναίο υπήρξε καθοριστική. Στο πρόσωπο του δασκάλου ο φωτισμένος επίσκοπος αναζητούσε πάντα τον πνευματικό άνθρωπο, τον εκπαιδευτικό το δάσκαλο, που μεταλαμπαδεύει τη γνώση, που εξοπλίζει και εξυψώνει τον άνθρωπο. Ήταν άλλο πράγμα ο εκπαιδευτικός για τον Ειρηναίο, ο δάσκαλος και ο ιερέας. Η πνευματική καλλιέργεια και η πίστη.
Παντού και στα μικρότερα χωριά από τη δεκαετία του 1970 λειτουργούν πνευματικά κέντρα. Ένας κόσμος και μια νεολαία που συμμετέχει σε σειρά πνευματικών και οικονομικών δραστηριοτήτων. Μια δημιουργική κοινωνία για την εποχή εκείνη -που δεν υπήρχε, η άλλη, η τουριστική «ανάπτυξη.»
Άνθρωποι και από τον κόσμο και τα πιο μικρά μέρη της Κρήτης συμμετείχαν σε σεμινάρια ειδικού ενδιαφέροντος στην Ορθόδοξη Ακαδημία. Τότε που πρίν την λειτουργία ανωτάτων ιδρυμάτων και από το Καστέλλι στα Χανιά δεν συναντούσες παρά τα φυτώρια του Πλατανιά και δυό τουβλάδικα.
Επειδή αυτές τις ημέρες γίνεται πολύς λόγος και προσπάθεια να επαναπροσδιορισθεί ή όλη εμφάνιση και λειτουργία της πόλεώς μας, η οποία μόνο πόλεως χαρακτηριστικά δεν έχει πια, ας θυμηθώ και ας θυμηθούμε ποιο ήταν το « περιβάλλον» πρίν πενήντα χρόνια.
Όταν είχα έλθει στο Καστέλλι 1972 -73 βρήκα μια θαυμάσια λειτουργούσα κωμόπολη όμοια και καλύτερη από την με διπλάσιο πληθυσμό πόλη των μαθητικών μου χρόνων την Σητεία, Σημειώνω σκόρπια τα από της μνήμης μου.- Τα όποια ονόματα τυχαία και ενδεικτικά-
Η πόλη ύστερα από την σχετικά μακρά θητεία του προ δικτατορίας εκλεγμένου Δημάρχου φαρμακοποιού Λυγιδάκη Χαρίλαου και την αποτελεσματικότερη λειτουργία των υπηρεσιών , αλλά και αδυναμίας ρουσφετολογικών παρεμβάσεων λόγω δικτατορίας, έχει αποκτήσει σχεδόν την σημερινή της μορφή , έχουν διανοιχθεί και ασφαλτοστρωθεί εκτός από την κεντρική λεωφόρο οι κάθετοι δρόμοι αλλά και οι ανοικτότερες όπως φαίνονταν τότε πλατείες και πεζοδρόμια με απαστράπτοντα πλακάκια. Θεμελιώνεται και το σημερινό Δημαρχείο. Ελάχιστα μικρά σπίτια στον Αγ Αντώνιο, μερικά στον Πύργο και την Κουνουπίτσα.΄ Στην συγκροτημένη πολεοδομικά περιοχή λοιπόν, δρόμοι πεζοδρόμια και πλατείες ανοίχτηκαν στρώθηκαν με συνοπτικές διαδικασίες και με επιβολή φόρου υπεραξίας για τους ωφελουμένους Πενήντα χρόνια μετά, σήμερα που έχουν κτισθεί εκατοντάδες σπίτια εξαιρετικής ποιότητας και καλής αισθητικής, έχουν δρόμους ,πεζοδρόμια φωτισμό που μας παραπέμπουν σε σύγχρονη πόλη; Πρό εικοσαετίας και πλέον κατεβλήθηκαν εισφορές για την υλοποίηση του σχεδίου πόλεως- χρήματα που πήραν άλλες διαδρομές!
Επειδή ο μεγαλύτερος αριθμός των σπιτιών εκτός του κεντρικού οικοδομικού ιστού κτίσθηκε τα τελευταία 25-30 χρόνια από πλευράς υποδομών του Δήμου – κράτους δεν έγινε τίποτα άξιο λόγου. Άρα, ότι ονομάζομε πόλη της Κισάμου…Τελωνείο ..Σκαλίδη, Ηρώων Πολυτεχνείου Γυμνάσιο και 1ο Δημοτικό κλπ έχει μικρές ή ανεπαίσθητες πολεοδομικές μεταβολές .
Άρα αν θέλομε να θυμηθούμε τα τελευταία 25 χρόνια δεν έγιναν ουσιαστικές παρεμβάσεις , έχομε μια πόλη αισθητικά αμετάβλητη, στην οποία όμως λόγω «ανάπτυξης και προόδου» η ζωή χειροτέρεψε κυρίως κυκλοφοριακά..
Να σημειώσομε ότι την ίδια εποχή και μόλις σε 4 χρόνια 1968-72 γίνεται ο λεγόμενος ΒΟΑΚ από την Σούδα ως τον Άγιο Νικόλαο 200 χιλιόμετρα, χωρίς τις παρακάμψεις Ρεθύμνου και Ηρακλείου, χωρίς την σημερινή κυκλοφοριακή συμφόρηση, η Κρήτη υπερηφανευόταν για την Εθνική οδό και λεωφορείο «εξπρές» εκτελούσε την γραμμή Χανιά- Ιεράπετρα.
Το 1973, αυτό που ονομάζομε αγορά στη Σκαλίδη και στους παρακείμενους δρόμους και από το Γυμνάσιο ως πέρα στις δεξαμενές της ΄Ενωσης του μαύρου Μώλου ,έχει δεκάδες καταστήματα τροφίμων και μαγαζιών παντός εμπορεύματος όμοια εκείνων των μεγαλυτέρων πόλεων. Ξεχωριστά εμποροραφεία , ξυλουργεία ,διάφορα εργαστήρια
Αυτό κι αν ήταν «Open Mall»…σαν τι μπορεί να φανταστούν σήμερα οι μελετητές του πολυτεχνείου;
Ανασταίνεται η παρακμή μελετητικά; Η τότε ενδοχώρα με τα ζωντανά χωριά λειτουργούσε αμφίδρομα, όχι μόνο τροφοδοτούσε την αγορά τροφίμων αλλά και ήταν οι ίδιοι πελάτες, καθώς φορτηγά μετέφεραν εμπορεύματα και λεωφορεία κατάμεστα ανθρώπους και μπαγκάζια.
Το Γυμνάσιο της πόλεως(6τάξιο) έχει700-800 μαθητές Οι μαθητές εισάγονται στο Γυμνάσιο με εξετάσεις – σε ποιες αίθουσες είναι άλλο θέμα- Κτίζονται όμως τα νέα σχολεία .Ένας αριθμός μαθητών μένει στα οικοτροφεία, άλλοι σε δωμάτια αρκετοί πηγαινοέρχονται με λεωφορεία αλλά ευάριθμοι από σχετικά κοντινά μέρη έρχονται με τα πόδια και κάποιοι μαθητές από την Πολυρρήνια .
Στα ανθούντα ιδρύματα του Δεσπότη λειτουργούν οι τεχνικές σχολές: Ένα μελίσσι παιδιών δασκάλων και εργαζομένων στα οικοτροφεία. Σχεδόν χίλιοι μαθητές στην πόλη , που είναι και πελάτες των καταστημάτων , όπου εκτός από βιβλιοπωλεία χαρτοπωλεία το του Κοντοπυράκη Θοδωρή είναι βιβλιοπωλείο εκλεκτών επιστημονικών συγγραμάτων!
Είχαμε λοιπόν την περι πλήθουσαν αγορά ως και στην αρχαία Αθήνα 10-12 το πρωί και περί λύχνων αφάς- άναμμα των φώτων- το βραδάκι όπου κυκλοφορεί και μια άλλη υποδειγματική « μαθητιώσα νεολαία»–
Πόσα έχουν γραφεί για την « εστίαση» των παπαδάκηδων…για τα κάποια καφενεία και ζαχαροπλαστεία αλλά κυρίως το καθ’αυτό ξεχωριστό για κάθε πόλη Κινηματογράφο. Όχι δεν ξόδεψε ο Σταματάκης Γιάννης (ζωή νάχει)για να φτιάξει ένα εξαιρετικό χώρο για το κέρδος , ιδιαίτερα τον ενδιέφερε και η ποιότητα των έργων. Ο κινηματογράφος όπου συναντούνται για ψυχαγωγία οι συμπολίτες αλλά και άλλες εκδηλώσεις γίνονται και κάποτε κάποτε και θεατρικές παραστάσεις. Ο αστικός λοιπόν πληθυσμός της πόλεως Υπάλληλοι έμποροι βιοτέχνες – οι περισσότεροι παράλληλα και αγρότες -έχει μια διαμορφωμένη κοινωτική και κοινωνική κουλτούρα , άλλη από την σημερινή που μάλλον χαρακτηρίζεται από ένα ανεπτυγμένο «εγώ» και ανάλογη συμπεριφορά . Ο μεγάλος καλλιτέχνης και αξεπέραστος φωτογράφος ο Γ. Ανυφαντής και όσοι βοήθησαν διέσωσαν ανεκτίμητη ιστορική και ανθρωπολογική και λαογραφική κληρονομιά.
Στην όλη πολιτισμική μιας «αστικής» συμπεριφοράς να θυμηθούμε ότι, στα σχολεία υπηρετεί πλήθος καθηγητών και δασκάλων με ξεχωριστή δυναμική και ενδιαφέροντα, οι οποίοι διαμένουν στο Καστέλλι. Αν συνυπολογίσομε: οι υπάλληλλοι των τραπεζών εφορείας, ταμείου, ειρηνοδικείου , ιερείς, εργαζόμενοι μητροπόλεως, αστυνομίας κλπ αλλά και ευάριθμοι έμποροι με σχετικές σπουδές και ευρύτερα ενδιαφέροντα… Όλοι αυτοί οι μόνιμα διαμένοντες στην Κίσαμο συνυπάρχουν στην κοινωνική και οικονομική ζωή της πόλεως .
Η περιγραφή αυτή συνθέτει μια οικονομική κινητικότητα που σε αναφορά στον πρωτογενή εύρωστο αγροτικό τομέα ,της βιοτεχνίας κλπ μαρτυρούν μια αυτάρκεια .Η παραγωγή του λαδιού και του κρασιού που αξιοποιούνται μέσω των αγροτικών συνεταιρισμών και της ενώσεως, σημαίνει σταθερή οικονομική προστασία για το μεγαλύτερο και παραγωγικότερο δυναμικό τη ς επαρχίας μας.
Συμπερασματικά η πρώτη δεκαετία μου στην Κίσσαμο και από την δικτατορία, που ενίσχυσε την οικονομία της υπαίθρου, στην μεταπολίτευση, η οποία ενέχει οραματική αισιοδοξία, πνευματική και οικονομική δυναμική, η κοινωνία στην ύπαιθρο και στις πόλεις, ζει τα καλύτερα μεταπολεμικά χρόνια. Οι μεγαλύτεροι πρώην μαθητές μας ενθυμούνται πλείστες όσες πολιτιστικές εκδηλώσεις και την διασύνδεση των σχολείων με την κοινωνία είτε με θεατρικές παραστάσεις παντοίες σχολικές εορτές –συμμετοχή εκπαιδευτικών και άλλων κλάδων στην λαϊκή επιμόρφωση ..εορτές και πανηγύρια και βέβαια « τα Γραμβούσια»
Ένας άλλος κόσμος σεβασμού και αξιακών σχέσεων ,όπου ο Δήμαρχος είχε κύρος, ο εκπαιδευτικός εκτίμηση, ο μαθητής πειθαρχία εργατικότητα και όνειρο , οι σπουδές χρησιμότητα και η αξιολόγηση σύνθετη διαδικασία. Οι όποιες παρεκβάσεις ή υπερβολές δεν αναιρούσαν τον κανόνα.
Στα μείον είναι ότι απ’ότι έλεγαν οι παλαιότεροι το νοσοκομείο- σημερινό κέντρο υγείας –δωρεά ομογενών Αμερικής- όπου και ο ομώνυμος δρόμος, είχε εγκαταλειφθεί.
Γιατρό έχομε ένα ο Φανδρίδης ,μέχρι που έρχεται και ο Σκουλάκης οδοντίατροι δυο τρείς ,.Δεύτερο ήταν το φαρμακείο του Κατάκη αλλά… σαν να είχαμε λιγότερους αρρώστους και περιστατικά αφού ούτε και πυροσβεστική είχαμε.
Τα αυτοκίνητα είναι λίγα και κυκλοφοριακό ανύπαρκτο αλλά τα λεωφορεία και τα ταξί καλύπτουν τις ανάγκες και στα χωριά οι παλιότεροι με τα ευλογημένα τα γαϊδουράκια..
Για εκείνα τα χρόνια της αγαστής συνύπαρξης ενός κόσμου ως έλεγε ο Ειρηναίος των αρχέγονων επαγγελμάτων – γεωργών ,κτηνοτρόφων αλλιέων και τεχνιτών , μικρεμπόρων και εργατών προσέβλεπαν στην μόρφωση των παιδιών τους ως προϋπόθεση κοινωνικής ανέλιξης. Και που οι ίδιοι συνέβαλλαν παντοιοτρόπως για καλύτερα σχολεία ,για ιδρύματα όπως στα του Ειρηναίου – Κίσαμο και Σέλινο- στεγάζονταν και σιτίζονταν καθημερινά περί τα 500 παιδιά και ο Ειρηναίος είναι στη Γερμανία αλλά εδώ επιφέρεται το πνεύμα του και η εκκλησία όχι μόνο οι ιερείς αλλά ο κόσμος και ανώνυμα , αλλά και μέσω συλλόγων προσφέρει πολύ αλληλεγγύη για κάθε εμπερίστατο.
Τότε που τα καφενεία έμεναν ανοικτά- περάστε κόσμε! και τα περιοδικά και οι εφημερίδες σελφ σέρβις χωρίς ταμία.
Για εκείνα τα παιδιά των Γυμνασίων και των Τεχνικών σχολών που με αρκετές στερήσεις και πολύ προσπάθεια ,χωρίς φροντιστήρια πέτυχαν επαγγελματικά επιστημονικά και κοινωνικά, γονείς λίγοι και παππούδες οι περισσότεροι σήμερα- όσοι από μας συμπράξαμε νοιώθομε υπερηφάνεια αλλά και ευχαριστίες ιδιαίτερα ,όταν μερικές φορές ακόμα και σήμερα δεχόμεθα αντιπροσφορά εκτίμησης τόση που μας δίνει αισιοδοξία και πολύ συγκίνηση- Αισθανόμαστε ευγνώμονες για μια κοινωνία- σχολείου και εργασίας για όσα εμείς μπορέσαμε να δώσομε αλλά κι εκείνοι ατιπρόσφεραν, όσα εξακολουθούμε να δεχόμαστε στην διαρκή αλληλεπίδραση της κοινωνίας της πόλεώς μας. Έχομε την βεβαιότητα ότι κατά Αρχήν τίποτα δεν χάνεται και το μέλλον δεν μπορεί να είναι ξεκομμένο από αρχές και αξίες που κάποτε περίσσευαν ενώ σήμερα είναι ζητούμενο. Συνεχίζεται…
*O Γ. Πευκιανάκης είναι φιλόλογος και επί εικοσαετία γυμνασιάρχης – λυκειάρχης
1. Από τα 50 χρόνια , γράφομε την πρώτη δεκαετία 1972-82
2. Η δεύτερη δεκαετία είναι να γραφούν όχι πολλά- εν πολλοίς αρνητικά- 1982-92
3. η πενταετία 1992-97 ως παρένθεση.
4. η εικοσιπενταετία 1997-2022. Έχει τόση στασιμότητα , εκτός το κυκλοφοριακό αδιαχώρητο.. και τη διαφαινόμενη καταστροφή του περιβάλλοντος, αλλά το ποτήρι μένει πάντα μισογεμάτο.
