Timur Vermes, σημαντικός νέος Γερμανός μυθιστοριογράφος Εκδόσεις: ΚΛΕΙΔΑΡΙΘΜΟΣ
Μετάφραση: Τεό Βότσος Επιμέλεια κειμένου: Ιάκωβος Κοπερτί
Ενα σημαντικό τωρινό γερμανικό μυθιστόρημα που εντυπωσίασε για τη δημιουργικότητα του συγγραφέα τη σύγχρονη κριτική σε Γερμανία, Ελβετία και αλλού.
Ενα καθαρά πολιτικό μυθιστόρημα που δείχνει πως ακόμα και στη Γερμανία του 21ου αιώνα ένας δημαγωγός μπορεί να επιβληθεί εκ νέου, αν και ο τρόπος με τον οποίο κατακτιούνται οι μάζες έχει αλλάξει, έχει εκσυγχρονιστεί. Αλλά ο Βέρμες με το μυθιστόρημά του κρατά μπροστά στη γερμανική κοινωνία έναν καθρέφτη και η αντανάκλαση παρά τη σάτιρα, παρουσιάζει μια εικόνα καθόλου κολακευτική για τη σύγχρονη Γερμανία (Le Temps, της Γενεύης).
Ναι, τη σύγχρονη Γερμανία, η οποία υπέστη την τραγωδία του ναζισμού. Μια τραγωδία δική της, αλλά και τόσων άλλων λαών που εξοντώθηκαν από τον “αγώνα” του παρανοϊκού Χίτλερ, ο οποίος ξαναενσαρκώνεται με σύγχρονους οικονομικογενείς υπερ-εξουσιασμούς ζωτικής οικονομικής επικυριαρχίας τις οποίες επισημαίνει τόσο χαρακτηριστικά ένας νέος Γερμανός συγγραφέας που όπως πιστεύουμε εκφράζει τη σύγχρονη αγωνία των νέων Γερμανών που ζουν το δικό τους αδιέξοδο!
ΕΚΕΙΝΟΣ ΠΟΥ ΞΕΚΙΝΗΣΕ ΑΠΟ ΤΗ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗ ΚΙ ΑΥΤΟΣ ΠΟΥ ΓΕΝΝΗΘΗΚΕ ΣΤΗ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗ
Μια μυθιστορηματικη συναντηση τωρα
“Κοίτα ποιος ήρθε πάλι” είναι ο τίτλος μαζί με την αφαιρετική εικόνα του εξωφύλλου – ενός μυθιστορήματος του Τίμου Βέρμες. Αυτός γεννήθηκε το 1967 στη Νυρεμβέργη της Γερμανίας από Γερμανίδα μητέρα και Ούγγρο πατέρα με σπουδές ιστορίας, παράλληλα με πολιτικές επιστήμες. Εργάστηκε ως δημοσιογράφος από το 2009 ως το 2012 δημοσίευσε -ως συγγραφέας φάντασμα- τέσσερα βιβλία, ενώ το βιβλίο “Κοίτα ποιος ήρθε πάλι” κυκλοφόρησε στη Γερμανία και ήταν το πρώτο του μυθιστόρημα. Κυκλοφόρησε το 2013, στην ελληνική γλώσσα από τις εκδόσεις “ΚΛΕΙΔΑΡΙΘΜΟΣ” σε μετάφραση από τον Τεό Βότσο και επιμέλεια κειμένου από τον Ιάκωβο Κοπερτί.
Ο ΧΙΤΛΕΡ ΣΗΜΕΡΑ – ΜΙΑ ΙΔΕΑ
Σκέψεις του συγγραφέα αναφορικά με το μυθιστόρημα “Κοίτα ποιος ήρθε πάλι” για να πει: «Πόσος “Χίτλερ” κρύβεται μέσα στο κοίτα ποιος ήρθε πάλι;”!
Χμ, είναι δύσκολο να το πεις. Για να είμαι ειλικρινής δεν γνώρισα ποτέ τον συγκεκριμένο άνθρωπο, τουλάχιστον όχι προσωπικά, ούτε και θα μπορούσα πια να τον ρωτήσω. Ετσι, όταν ξεκίνησα να γράφω το βιβλίο δεν είχα παρά μόνο την ιδέα: Ο Χίτλερ σήμερα. Και την υποψία ότι θα χρειαζόμουν πολύ περισσότερα από τα πέντε – έξι κλισέ στα οποία βασίζονται τα αναρίθμητα σκετς που κυκλοφορούν γύρω από τον Χίτλερ στο Διαδίκτυο και στην τηλεόραση. Αναζήτησα, λοιπόν, τον αυθεντικό Χίτλερ μέσα από τα εξής τρία βιβλία: 1) Ο αγών μου, που υπογράφει ο ίδιος, 2) Μονόλογοι από το Αρχηγείο του Χίτλερ και προσωπική αυστηρότητα ο Χάϊντριχ Χάιμ, 3) Επιτραπέζιες συζητήσεις του Χίτλερ, που κατέγραψε με προφανή θαυμασμό ο Χένρυ Πίκερ».
ΜΕ ΙΛΙΓΓΙΩΔΗ ΤΑΧΥΤΗΤΑ ΠΡΟΧΩΡΗΣΕ ΣΤΟΥΣ ΠΟΛΕΜΟΥΣ
«Αλλά από τα τρία αυτά βιβλία, ξεχωριστή σημασία είχε ασφαλώς για μένα “ο Αγών μου”. Και τούτο διότι κακά τα ψέματα, για οποιονδήποτε μεγαλώνει στη Γερμανία ο Χίτλερ αποτελεί μεγάλο θέμα. Ομως η πρώτη και πιο απλοϊκή εξήγηση που ακούει κάθε παιδί για τον Χίτλερ είναι ότι ο άνθρωπος αυτός ήταν κακός ή παράφρων και σε αντίθεση με πολλά άλλα θέματα αναφορικά με τον Χίτλερ η συγκεκριμένη προσέγγιση έχει επικρατήσει ουσιαστικά μέχρι σήμερα. Κατά καιρούς προστίθενται και άλλες λέξεις – κλειδιά όπως “μεγαλομανία” ή “απανθρωπιά”, αλλά αυτές δεν εξηγούν φυσικά τίποτα. Γιατί, για παράδειγμα ο Χίτλερ είχε επιδείξει μια τέτοια ιλιγγιώδη βιασύνη στους πολέμους του και πολέμους μας και στις γενοκτονίες. Δεν είχαν όμως αυτός και οι εθνικοσοσιαλιστές τον άφθονο χρόνο χίλια έτη, για την ακρίβεια, στη διάθεσή τους!».
ΠΙΤΕΡ ΟΥΣΤΙΝΩΦ: ΟΠΟΙΟΣ ΔΕΝ ΕΧΕΙ ΑΜΦΙΒΟΛΙΕΣ ΕΙΝΑΙ ΤΡΕΛΟΣ
«Μόνο ο ίδιος ο Χίτλερ μπόρεσε να μου εξηγήσει στο “Ο Αγών μου” αυτή την παραφροσύνη… Ηταν μια καλά σχεδιασμένη κατά το ήμισυ ή κατά τα τρία τέταρτα λογική παραφροσύνη. Μια σε μεγάλο βαθμό συνεπώς και ολοκληρωμένη ιδέα, την οποία μπορούσε κανείς να συνεχίσει στον αιώνα τον άπαντα. Ειδικά όταν η πραγματικότητα επιβεβαίωνε, κατά διαστήματα την οπτική γωνία του Χίτλερ. Διότι δεν ήταν λίγες οι περιστάσεις και οι ανθρώπινες αντιδράσεις που διέγνωσε με σαφή και εύστοχο τρόπο. Ο Πίτερ Ουστίνοφ είχε πει κάποτε: Οποιος δεν έχει αμφιβολίες είναι τρελός. Και προκειμένου ο Χίτλερ να μπορέσει να υποψιαστεί και εν συνεχεία να εντοπίσει τα αναμφισβήτητα υπαρκτά κενά σε αυτή την κοσμοθεωρία θα έπρεπε να έχει αμφιβολίες. Αλλά αυτό και μόνο αποτελούσε μια καλή αρχή το ερώτημα αν είχα καταλάβει σωστά τη λογική της παραφροσύνης».
Η ΔΙΑΣΤΡΕΒΛΩΜΕΝΗ ΘΕΩΡΙΑ ΕΞΗΓΗΣΗΣ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ
«Εδώ μου στάθηκαν χρήσιμοι οι μονόλογοι από το αρχηγείο του Χίτλερ. Μεταξύ χαρτών και στρατηγικών στους οποίους ο Χίτλερ εξηγούσε στους στρατηγούς του τα πάντα. Δεν άφηνε θέμα που να μην το πιάσει συνδυάζοντας το ένα με το άλλο και μου έδειξε, με αρκετή παραστατικότητα, πώς μπορούσες με βάση αυτή τη διαστρεβλωμένη κοσμοθεωρία να εξηγήσεις τον κόσμο…
Το μόνο που απαιτείται είναι από ένα σημείο και μετά να μην αμφισβητείς τίποτα πια, να πιστεύεις ότι είσαι ο απεσταλμένος της πρόνοιας…
…Ετσι, το ξύπνημα στη Γερμανία ήταν το πρώτο που έγραψα στο “Κοίτα ποιος ήρθε πάλι”. Πριν ακόμα προλάβει να μου τα εξηγήσει ο Χίτλερ. Οπως τα έγραψε στο βιβλίο του “ο Αγών μου”.
Εκφραζότανε σχεδόν πεισματικά σε απαίσια γραφειοκρατικά γερμανικά. Ετσι στη διάρκεια της ανάγνωσης ένιωθες σε κάθε αράδα τον κόπο κάποιου που γράφει. Ενα βιβλίο που ταυτόχρονα διακατέχεται από τον φόβο να τον θεωρήσουν χαζό».
ΔΙΑΤΑΓΗ “ΝΕΡΩΝ” ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗΣ ΤΗΣ ΕΠΙΚΡΑΤΕΙΑΣ ΤΟΥ ΡΑΪΧ
«Ακριβώς γι’ αυτό τον λόγο θέλει να τα εκφράσει όλα ιδιαίτερα προσεκτικά και καλλιεργημένα με αποτέλεσμα να δείχνει εξαιρετικά αδέξιος. Οπότε το κείμενο κατέληξε να είναι ταυτόχρονα και τόσο ακούσια κωμικό ώστε με κυρίευσε αμέσως μια διάθεση να παίξω με αυτό το ύφος. Πριν λοιπόν ακόμα ο Χίτλερ προλάβει να μου τα εξηγήσει όλα. Εγώ λοιπόν τον έλυσα απλά από το λουρί του και αυτός άρχισε με μιας να φλυαρεί χαρίζοντάς μου όσα συνέβησαν στο προηγούμενο επεισόδιο μια μικρή ουβερτούρα με μερικές εντελώς συγκεχυμένες παρεκτροπές.
Μια μικρή αναδρομή στο γνωστό τέλος του όταν, θεωρώντας ότι ο πόλεμος χάνεται εντελώς αδίκως προτιμά να καταστρέψει ο ίδιος τη χώρα του. Στις 19 Μαρτίου 1945 ο Χίτλερ δίνει την εντολή “Νέρων” ή όπως αποκαλείται στην υπηρεσιακή γλώσσα “Διαταγή μέτρων καταστροφής στην επικρατεία του Ράιχ”».
ΧΙΤΛΕΡ: ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΟ ΝΑ ΛΑΒΟΥΜΕ ΥΠΟΨΗ ΜΑΣ ΤΟΝ ΛΑΟ
«Η διαδεδομένης από τον Αλφεπερ Σπέερ αιτιολογία του Χίτλερ, σύμφωνα με την οποία δεν είναι απαραίτητο να λάβουμε υπόψη μας τις βάσεις που χρειάζεται ο λαός για μια περαιτέρω ύπαρξη, ακόμα και στην πιο πρωτόγονη μορφή, δεν υφίσταται σε γραπτή μορφή. Είναι όμως τόσο συνεπής όσο και αξιόπιστη. Και ισχύει φυσικά και για την καταστροφή όλων των περιπτέρων. Αν και ο Χίτλερ ουδέποτε το είχε δηλώσει πόσο μάλλον εξηγήσει. Αλλωστε δεν θεωρούσε σημαντική την εξήγηση, όπως λέει στο βιβλίο του “Ο αγών μου”:
Οπότε, δεν είναι απαραίτητο ο καθένας που αγωνίζεται γι’ αυτή την κοσμοθεωρία να έχει πλήρη άποψη και εμπεριστατωμένες γνώσεις για όλες τις ιδέες και τις σκέψεις των ηγετών του κινήματος. Οχι, σκέφτηκα, δεν είναι απαραίτητο. Αλλά είναι άκρως διασκεδαστικό», γράφει ο Τίμουρ Βέρμες.
ΜΕΤΑΞΥ ΠΑΡΩΔΙΑΣ – ΣΑΤΙΡΑΣ – ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΚΩΜΩΔΙΑΣ Ή ΤΡΑΓΩΔΙΑΣ
Το έξυπνο και δημιουργικό αυτό μυθιστόρημα που η γραφή του κινείται μεταξύ παρωδίας, σάτιρας, πολιτικής κωμωδίας περιλαμβάνει 36 κεφάλαια και ήταν το λογοτεχνικό ντεμπούτο του συγγραφέα, ιστορικού και πολιτικού επιστήμονα. Ενα μυθιστόρημα που αποτέλεσε ένα σύγχρονο απροσδόκητο λογοτεχνικό επίτευγμα. Το γερμανικό περιοδικό “Στερν” έγραψε «στην αρχή χαμογελάς. Μετά γελάς συνέχεια γιατί ο συγγραφέας πετυχαίνει τέλεια το ύφος του δικτάτορα. Σύντομα, όμως, το γέλιο σου παγώνει».
Επίσης οι έγκυροι “temps” της Γενεύης – Ελβετία γράψανε πως: «Το μυθιστόρημα του Βέρμες δείχνει πως ακόμα και στη Γερμανία του 21ου αιώνα ένας δημαγωγός μπορεί να επιβληθεί εκ νέου, αν και ο τρόπος με τον οποίο κατακτιούνται οι μάζες έχει αλλάξει, έχει εκσυγχρονιστεί».
Ομως ο Βέρμες κρατά μπροστά στη γερμανική κοινωνία έναν καθρέφτη και η αντανάκλαση, παρά τη σάτιρα παρουσιάζει μια εικόνα καθόλου κολακευτική για τη σύγχρονη Γερμανία.
ΤΙ ΚΑΚΟ ΜΠΟΡΕΙ ΣΗΜΕΡΑ ΝΑ ΚΑΝΕΙ Ο ΧΙΤΛΕΡ;
Αλλά σε ποιον χρόνο αρχίζει η μυθιστορία “Κοίτα ποιος ήρθε πάλι;”… «Ηταν καλοκαίρι 2011. Ο Αδόλφος Χίτλερ ξυπνά σ’ ένα άδειο οικόπεδο, στο κέντρο του Βερολίνου. Χωρίς πόλεμο, χωρίς κόμμα, χωρίς την Εύα. Εν μέσω απόλυτης ειρήνης και χιλιάδων αλλοδαπών και με την Αγκελα Μέρκελ πρωθυπουργό. Εξήντα έξι χρόνια μετά το υποτιθέμενο τέλος του, ο μεγαλύτερος στρατηλάτης όλων των εποχών ξεβράζεται στο παρόν και ξεκινά ενάντια σε κάθε λογική μια καινούργια καριέρα… στην τηλεόραση!
Ηρθε πάλι λοιπόν… Ομως τι κακό μπορεί να κάνει σήμερα ο Αδόλφος Χίτλερ.
Αυτός, ο καινούργιος Χίτλερ δεν είναι μια κωμική καρικατούρα και γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο είνια τρομακτικά αληθινός. Δεν είναι ο άστεγος Χίτλερ του σκετς της τηλεόρασης ούτε ο μονοδιάστατος “κακός” Χίτλερ του Χόλυγουντ. Αλλά είναι ένας άνθρωπος που αναλύει με τον δικό του ιδιόρρυθμο τρόπο το περιβάλλον, που εντοπίζει με οξυδέρκεια και ταχύτητα τις αδυναμίες των ανθρώπων».
ΠΑΛΙ “ΑΝΟΧΥΡΩΤΗ” Η ΓΕΡΜΑΝΙΑ ΑΠΕΝΑΝΤΙ Σ’ ΕΝΑΝ ΔΗΜΑΓΩΓΟ
Κάποιος που με ακραίο πείσμα και παρωπίδες ακολουθεί την προσωπική αλλόκοτη λογική του -φανατικός αλλά σίγουρα όχι ηλίθιος. Αλλά και η χώρα που συναντά είναι εξίσου αληθινή: Κυνική, διψασμένη για επιτυχία και παρά τις δεκαετίες γερμανικής δημοκρατίας παντελώς ανοχύρωτη απέναντι σ’ έναν δημαγωγό – μια χώρα εθισμένη στο κυνήγι της ακροαματικότητας, των “κλικ” και του “Like” στο ίντερνετ.
Timur Vermes: “Κοίτα ποιος ήρθε πάλι”. Ενα σημαντικό σύγχρονο πολιτικό μυθιστόρημα γραμμένο με υψηλής ποιότητας δημιουργική φαντασία.
Με τον συγγραφέα Timur Vermes να παρωδεί όπως έκρινε το γερμανικό πρακτορείο ειδήσεων (dpa) αριστουργηματικά τον κόσμο των γερμανικών μίντια. Με την εφημερίδα “Die Zeit” να γράφει πως είναι «σοκαριστικά αληθοφανές» και η εφημερίδα “neuwe Presse” του Αννόβερου να αποφαίνεται γράφοντας γι’ αυτό το μυθιστόρημα πως: Είναι απίστευτο με ποια συνέπεια και συνάφεια με πόση ειρωνεία – αφηγείται ο Βέρμες σε πρώτο πρόσωπο από τη σκοπιά του αδόλφου Χίτλερ… πόσο κυνικά, ύπουλα, ευφυέστατα και πόσο φοβερά κωμικά… για να είναι μια εξαίσια σάτιρα. Αλλά “κοίτα ποιος ήρθε πάλι”!
