Η κλεψύδρα της παλίνδρομης μνήμης

«Ποιος δεν θα εκπλαγεί από την άβυσσο της μνήμης μας που καταπίνει τα πάντα και ξερνάει τα πάντα, χωρίς ποτέ να γεμίζει και ποτέ να αδειάζει;»
(Ian Amos Comenius, 1592-1670)

1 από 2

ΜΙΛΑΜΕ -στην πολιτική- για “επιλεκτική μνήμη”. Κυρίως όταν θέλουμε να διορθώσουμε τον συνομιλητή που παραλείπει ορισμένα γεγονότα, συνήθως αρνητικά για τις απόψεις ή τα πρόσωπα που υπερασπίζεται. Τον επικρίνουμε, επειδή δεν θυμάται(;) ή υποτιμά αυτά που του υπενθυμίζουμε. Έστω κι αν πρόκειται για κάτι που βιώσαμε μαζί.
ΣΤΑ ΠΕΡΙΕΡΓΑ “παιχνίδια” της μνήμης δημιουργούνται, ηθελημένα ή ασυνείδητα, πολλά “κενά”. Οι κρυπτομνήμονες καραδοκούν: άλλοτε είμαστε εμείς, άλλοτε οι άλλοι.
ΜΕΤΑ από κάποια ηλικία, όταν αρχίζουν οι απολογισμοί ζωής, αυτό το φιλοσοφικό/πυθαγόρειο παιχνίδι της παλίνδρομης μνήμης ζωντανεύει καθημερινά. Ανατρέχουμε στο παρελθόν με το ερώτημα «Qu’ ai-je fait dans ma vie?» (=Τι έκανα στη ζωή μου;) αναγκάζοντας τη λήθη να παραχωρεί τη θέση της στη μνήμη… Μια κλεψύδρα η μνήμη. Που παλινδρομεί ανάλογα με τα πρόσωπα ή τα συμβάντα που βγαίνουν στο προσκήνιο της ζωής μας.
Η ΜΝΗΜΗ παραδόξως γυροφέρνει πρώτα τα παιδικά μας χρόνια, λιγότερο τα εφηβικά, έπειτα τα άλλα. Αναμετριόμαστε με τις νεανικές προσδοκίες και τα όνειρά μας που δεν εκπληρώθηκαν. Αναρωτιόμαστε γιατί αλλάξαμε πορεία, γιατί κάναμε αυτές τις επιλογές. Καμιά φορά λέμε με πίκρα:
«…Tάχα η θέλησή σου λίγη, τάχα ο πόνος σου μεγάλος;
Aχ, πού ΄σαι, νιότη, πού ’δειχνες, πως θα γινόμουν άλλος!» (1)
ΜΙΑ “αρετή” του διαδικτύου, όταν έχεις προσωπική ιστοσελίδα (blog) στην οποία πηγαινοέρχεσαι στο παρελθόν, είναι να έχεις απροσδόκητες παρεμβάσεις από παλιούς λησμονημένους φίλους, “σόκαιρους” ή μεγαλύτερούς σου. Πριν ένα χρόνο αναφερθήκαμε () σε προσφιλή κοινά παλιά παιδικά αναγνώσματα. Ιδιαίτερα στο παιδοπολίτικο περιοδικό “Η Παιδόπολις” (“Το σπίτι του Παιδιού” αργότερα) από το οποίο δεν διασώσαμε, δυστυχώς, κανένα τεύχος! Απλά, το περιεχόμενό του έχει κατασταλάξει μέσα μας μύριες “μυθικές” αλήθειες που η μνήμη ξαναφέρνει στο φως. Κι όσο η ζωή σήμερα δυσκολεύει, τόσο εκείνες αναδύονται από τα βάθη του χρόνου παρηγορητικές και σωτήριες
ΕΝΑ σχόλιο ενός παλιού Παιδοπολίτη, του Παύλου Γιαρματσίδη, έλεγε: «Είναι όπως τα γράφετε, πολύ σωστά. Είμαι παιδοπολίτης και τα γνωρίζω, (1955-1966). Μάλιστα έχω και έναν τόμο “Το Σπίτι Του Παιδιού” (1961), που τον έραψα μόνος μου»… Τυχερός ο Παύλος, επειδή η κάθε σελίδα του περιοδικού θα ανακαλεί στη μνήμη του αυτά που εμείς δεν μπορούμε να ξαναθυμηθούμε, οπότε αμφιβάλλουμε και για την ύπαρξή τους! Μια τέτοια παρέμβαση μπορεί να μη ξεκαθαρίζει πρόσωπα ή ονόματα, όμως επιβεβαιώνει τη δική σου μνήμη, τα γραφόμενά σου. Είναι κι άλλοι (σχολιαστές) που σου λένε πως τους θύμισες αυτό, εκείνο, το άλλο… Με τη σειρά τους σου θυμίζουν άλλα ξεχασμένα από σένα.
ΕΝΑ αλισβερίσι με το χρόνο, τα πρόσωπα, τα γεγονότα η παλίνδρομη μνήμη…
Ο ΛΕΩΝ Γερασίμου -συμπαιδοπολίτης- δεν επιβεβαιώνει μόνο τα γραφόμενα ή λεγόμενά μου. Τα “διορθώνει” κιόλας! Ηλικιακά μεγαλύτερος, είναι φυσικό να θυμάται περισσότερα. Δεν είναι κλεπτομνήμων, ούτε κρυπτομνήμων. Είναι, όπως τον αποκαλώ περιπαικτικά “memory’s corrector” (=διορθωτής μνήμης).
ΟΤΑΝ συζητώ μαζί του ή μου απαντά σε απορίες σε ένα κοινό συμβάν, η κλεψύδρα του χρόνου τρέχει ανάλογα με το  πώς το έχει αντιληφθεί και συγκρατήσει ο καθένας μας: στη δική μου περίπτωση, ας πούμε, οι κόκκοι άμμου (πρόσωπα και γεγονότα) συναγωνίζονται, συγκρούονται για το ποιο θα πρωτοβγεί στην επιφάνεια, στο μυαλό των άλλων τα πράγματα εξελίσσονται μάλλον διαφορετικά. Και είναι αυτή η σύζευξη μνημών που διαλευκαίνει την αλήθεια.
ΟΛΟΙ εμείς της μεταπολεμικής/μετεμφυλιακής περιόδου, προσπαθούμε να διαχειριστούμε τις πληγωμένες μνήμες μας. Ο Αργύρης Σφουντούρης (διασωθείς από τη σφαγή στο Δίστομο, 1944), σε συνέντευξή του στην “Ελευθεροτυπία” (στον Γ. Κιούση) με αφορμή την προβολή (πριν από λίγα χρόνια) του ντοκιμαντέρ, “Ένα τραγούδι για τον Αργύρη”, είπε κάτι που μας εκφράζει:
«…Μάθαμε, λοιπόν, όλοι μας να ζούμε μ’ αυτό (το παρελθόν) γιατί δεν είχαμε άλλη επιλογή. Σίγουρα, όλοι θα θέλαμε να το αλλάξουμε, να το σβήσουμε από μέσα μας, αλλά αυτό δεν γίνεται. Πρέπει να βρίσκεις ένα τρόπο να ζεις μ’ αυτό, και το μόνο που ίσως μπορείς να κάνεις είναι να προσπαθήσεις να το χειριστείς με τέτοιο τρόπο, ώστε να του δώσεις ένα νόημα, να κάνεις κάτι θετικό με αφορμή αυτό».
ΑΠΙΣΤΕΥΤΑ αληθινή και επίκαιρη τούτη η σκέψη ενός ανθρώπου που γνώρισε -όπως κι εμείς- το απόλυτο κακό: τον θάνατο των πιο ωραίων και αγαπημένων μας προσώπων… Μα, όσοι καταφέρνουν να μετατρέψουν την πίκρα τους εκείνη -όπως τόσο εύστοχα μου λέει η Χριστίνη, αλλά κι ο Umberto Eco (2)- σε δημιουργικότητα, έχουν πολλαπλά οφέλη: την εξωτερίκευση μιας επώδυνης μνήμης “μεταλλαγμένης” σε προσφορά στους άλλους και τη λύτρωση από μια μέγγενη που αδρανοποιεί το μυαλό και την ψυχή τους.
ΝΑΙ! Η μνήμη, με τη βοήθεια της σύγχρονης τεχνολογίας και του διαδικτύου, κάνει ατέλειωτα αιφνίδια κι ετεροβαρή “ταξίδια”… Η κλεψύδρα του χρόνου, όμως, για να είναι ακριβοδίκαιη με πρόσωπα και γεγονότα, είναι ανάγκη να ανεβοκατεβαίνει επίμονα γυρεύοντας την αλήθεια.
ΜΙΑ αλήθεια που ένα τμήμα της βρίσκει κανείς και σε ταπεινούς απτούς χώρους/μουσεία των παιδικών μας αναμνήσεων (3), που ξεπετάγονται σιγά-σιγά στις πόλεις. [25/11/13].

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
-(1) Κ. Βάρναλης, στο “Σκλάβοι Πολιορκημένοι”.
-(2) «Το σημαντικό δεν είναι τόσο να έχεις αναμνήσεις, όσο να κανονίζεις τους λογαριασμούς σου μ’ αυτές» (Umberto Eco, σε συνέντευξή του στο Le Point, 15/2/2002). Η παραπάνω άποψη νομίζουμε ότι είναι από τις πιο σοφές σχετικά με το θέμα μνήμη. Δεν τολμάμε να αναμετρηθούμε με τις αναμνήσεις μας. Διστάζουμε, ή μήπως δεν αντέχουμε να τις ξαναζήσουμε; Τις φοβόμαστε, ή ντρεπόμαστε γι αυτές; Είμαστε ακόμη οργισμένοι που δεν «πήραν εκδίκηση τα όνειρά μας»; Όμως πάντα έχουμε ανάγκη από την καταλλαγή…
-(3) «Μουσεία (ή χώροι) παιδικών αναμνήσεων», υπάρχουν  σε μεγάλες πόλεις (Θεσσαλονίκη, Αθήνα κ.ά.- Και στα Χανιά, Νεροκούρου). Μέσα από παλιά ενθυμήματα, μεταπολεμικά ή μεταπολιτευτικά, αναθιβάνουμε τα περασμένα. Ίσως, βιοποριστικά σκληρότερα, όμως συναισθηματικά πληρέστερα. «Εξάλλου εάν ξεσκονίσουμε τον καθρέφτη της μνήμης βλέπουμε πως το μόνο δεδομένο μας είναι το ανέμελο παρελθόν. Μπορεί το σήμερα ή το αύριο να προσφέρει αυτή την αίσθηση;», λέει χαρακτηριστικά ο κ. Ιωάννης Βαβάτσης, ιδιοκτήτης ενός παλαιοπωλείου/μουσείου ονομαζόμενου “Αντι-Κέρασμος”, στη Βενιζέλου 53, Θεσσαλονίκη.