■ ∆ύο σύγχρονες µάστιγες της χώρας που απαιτούν ταυτόχρονη αντιµετώπιση
∆ύο από τα πλέον σηµαντικά προβλήµατα της χώρας µας και του πλανήτη αποτελούν σήµερα η κλιµατική κρίση και η έξαρση της παχυσαρκίας.
Αν και η αντιµετώπιση τους γίνεται µέχρι σήµερα ξεχωριστά και χωρίς ορατά αποτελέσµατα τα υπάρχοντα στοιχεία υποδεικνύουν ότι αυτές αλληλοσυνδέονται και αλληλοεπηρεάζονται. Οι επιπτώσεις της κλιµατικής κρίσης και της έξαρσης της παχυσαρκίας στην ανθρώπινη υγεία και την υγεία του πλανήτη είναι τεράστιες ενώ ταυτόχρονα έχουν επώδυνες οικονοµικές, κοινωνικές, υγιεινολογικές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις.
Η έξαρση της παχυσαρκίας στην Ελλάδα
Η παχυσαρκία είναι το αποτέλεσµα των αυξηµένων ενεργειακών εισροών στο ανθρώπινο σώµα. Εφόσον η ενέργεια που προσλαµβάνει ένα άτοµο είναι περισσότερη από αυτή που καταναλώνει η διαφορά συσσωρεύεται σαν λίπος στο σώµα του. Η παχυσαρκία των παιδιών και των ενηλίκων αποτελεί ένα ιδιαίτερα σηµαντικό πρόβληµα σήµερα στη χώρα µας. Ένα άτοµο χαρακτηρίζεται σαν κανονικό, υπέρβαρο ή παχύσαρκο ανάλογα µε το ∆είκτη Μάζας του Σώµατος του (∆ΜΣ) όπως φαίνεται στο πίνακα 1. Ο ∆είκτης Μάζας Σώµατος ενός ατόµου ορίζεται σαν το πηλίκο του βάρους του δια του τετραγώνου του ύψους του.
Σύµφωνα µε στοιχεία του Παγκόσµιου Οργανισµού Υγείας το 2019 το 37.9% των ενηλίκων στην Ελλάδα ήταν υπέρβαροι και το 34.9% παχύσαρκοι. Υπάρχουσες µελέτες υποδεικνύουν ότι το 25% των ενηλίκων της χώρας δεν καταναλώνουν τις συνιστώµενες ποσότητες φρούτων και λαχανικών ενώ το 68% δεν επιδίδεται σε κανένα είδος φυσικής δραστηριότητας που αποτελεί το µεγαλύτερο ποσοστό µεταξύ των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Είναι κοινά αποδεκτό ότι το πρόβληµα της παχυσαρκίας στην Ελλάδα είναι πολύ-παραγοντικό και σχετίζεται µε το τρόπο ζωής και τις επιλογές που κάνουν οι οικογένειες. Σύµφωνα µε στοιχεία του ΟΟΣΑ το 2019 το κόστος αντιµετώπισης της παχυσαρκίας αποτελούσε το 9% του συνολικού κόστους των ιατρικών δαπανών της Ελλάδας ενώ η παχυσαρκία αναµένεται να µειώσει το ΑΕΠ της χώρας κατά 3% τη περίοδο 2020-2050 (Georgakopoulos, 2022).
Η κλιµατική κρίση στην Ελλάδα
Η Ελλάδα όπως και όλη η περιοχή της Μεσογείου είναι ιδιαίτερα ευάλωτη στη κλιµατική κρίση η οποία έχει δυσµενείς επιπτώσεις σε όλους τους τοµείς των ανθρωπίνων δραστηριοτήτων. Η αύξηση της µέσης θερµοκρασίας, η ξηρασία, τα ακραία κλιµατικά φαινόµενα, οι αυξανόµενες πυρκαγιές µεταξύ άλλων έχουν επώδυνες επιπτώσεις στη ζωή των κατοίκων στις πόλεις, στη γεωργία, το τουρισµό, στα ευαίσθητα φυσικά οικοσυστήµατα κ.α. (Georgakopoulos, 2021) Είναι ευρέως αποδεκτό σήµερα ότι η κλιµατική κρίση έχει δυσµενείς οικονοµικές επιπτώσεις στη χώρα ενώ συνδυαστικά µε την επιδηµία της παχυσαρκίας θα οδηγήσει σε µείωση του ΑΕΠ της Ελλάδας. Σύµφωνα µε υπάρχουσες µελέτες (Stournaras, 2019) χωρίς την ανάληψη δράσεων για τη προσαρµογή στη κλιµατική κρίση το ΑΕΠ της χώρας θα µειώνεται µέχρι το 2050 κατά 2% ετησίως ενώ η σωρευτική µείωση του ΑΕΠ µέχρι το 2100 θα υπερβεί τα 700 δις Ευρώ. Όπως αναφέρει ο ίδιος συγγραφέας η λήψη κατάλληλων µέτρων για τη προσαρµογή στη κλιµατική κρίση θα µπορούσε να µειώσει το κόστος της στη χώρα κατά 30%.
Η αντιµετώπιση της παχυσαρκίας στην Ελλάδα και οι επιπτώσεις της στην κλιµατική κρίση
Τα υπέρβαρα και παχύσαρκα άτοµα διατρέφονται κυρίως µε ζωικά και επεξεργασµένα προϊόντα τα οποία έχουν υψηλό ενεργειακό περιεχόµενο και υψηλές εκποµπές άνθρακα στην ατµόσφαιρα ενώ η χρήση φρούτων και λαχανικών στη καθηµερινή τους διατροφή είναι περιορισµένη. Η αντιµετώπιση της παχυσαρκίας προϋποθέτει την αλλαγή του διατροφικού προτύπου των παχύσαρκων ατόµων προς τη κατεύθυνση της παραδοσιακής Μεσογειακής διατροφής µε την οποία είµαστε εξοικειωµένοι στην Ελλάδα αν και η πλειονότητα των νέων σήµερα έχει στραφεί στη “δυτικού τρόπου διατροφή”. Υπάρχουσες µελέτες υποδεικνύουν ότι η “Μεσογειακή διατροφή” έχει πολύ χαµηλότερες ανθρακούχες εκποµπές σε σχέση µε τη “διατροφή δυτικού τύπου” λόγω του ότι περιλαµβάνει στο διαιτολόγιο της πολύ λιγότερα ζωικά προϊόντα και περισσότερα φρούτα και λαχανικά. ∆εδοµένου ότι στην Ελλάδα παράγονται περισσότερα φρούτα και λαχανικά σε σχέση µε τα παραγόµενα ζωικά προϊόντα και το κρέας µία διατροφή πλούσια σε αυτά θα ευνοήσει τη γεωργική παραγωγή της χώρας.
Ταυτόχρονα η µείωση της παχυσαρκίας προϋποθέτει την αύξηση της φυσικής δραστηριότητας των ατόµων και τη λιγότερη χρήση οχηµάτων, τα οποία καταναλώνουν ορυκτά καύσιµα, για τις µετακινήσεις τους.
Συνεπώς η αλλαγή του διατροφικού προτύπου και η αύξηση της φυσικής κινητικότητας των υπέρβαρων και παχύσαρκων ατόµων θα συµβάλλει στη µείωση των εκποµπών ανθρακούχων αερίων στην ατµόσφαιρα.
Οι επιπτώσεις της κλιµατικής κρίσης στη προσπάθεια µείωσης της παχυσαρκίας στη χώρα
Η κλιµατική κρίση και η αλλαγή των περιβαλλοντικών συνθηκών επηρεάζει όλους τους τοµείς της ανθρώπινης δραστηριότητας.
Η άνοδος της θερµοκρασίας ωθεί τα παχύσαρκα άτοµα να χρησιµοποιούν για τη κίνηση τους οχήµατα αντί της πεζοπορίας η οποία συµβάλλει στην αύξηση της ενεργειακής τους κατανάλωσης. Οι υψηλότερες θερµοκρασίες του περιβάλλοντος ευνοούν τη χρήση κλιµατισµού ενώ ενθαρρύνουν τη καθιστική συµπεριφορά των υπέρβαρων και παχύσαρκων ατόµων. Καθώς η αντιµετώπιση της παχυσαρκίας απαιτεί την αύξηση της φυσικής δραστηριότητας η οποία έχει σαν συνέπεια την αύξηση της ενεργειακής κατανάλωσης η άνοδος της θερµοκρασίας λόγω κλιµατικής κρίσης επιφέρει τα αντίθετα αποτελέσµατα.
Ταυτόχρονα η αυξηµένη χρήση κλιµατιστικών µηχανηµάτων και οχηµάτων έχει σαν αποτέλεσµα την αυξηµένη χρήση καυσίµων µε αποτέλεσµα την αύξηση των εκποµπών ανθρακούχων αερίων στην ατµόσφαιρα.
Η αµοιβαία αλληλεξάρτηση της κλιµατικής κρίσης και της παχυσαρκίας
H κλιµατική κρίση και η έξαρση της παχυσαρκίας εµφανίζονται ταυτόχρονα, όχι µόνο στην Ελλάδα, αλλά σε όλα τα µέρη του πλανήτη και απειλούν τον άνθρωπο και τα γήινα οικοσυστήµατα τον 21ο αιώνα. Υπάρχουσες µελέτες υποδεικνύουν ότι η κλιµατική κρίση και η παχυσαρκία οφείλονται σε κοινούς παράγοντες που συνδέονται: α) µε τα τρόφιµα που καταναλώνουµε και το τρόπο µε τον οποίο τα παράγουµε, β) µε τον αστικό σχεδιασµό των πόλεων µας, γ) µε το τρόπο µετακίνησης και µεταφοράς, και δ) µε τις χρήσεις γης. Η αλληλεξάρτηση µεταξύ κλιµατικής κρίσης και παχυσαρκίας υποδεικνύει ότι αυτές θα πρέπει να αντιµετωπισθούν ταυτόχρονα λαµβάνοντας τα αναγκαία µέτρα για την αντιµετώπιση τους. Καθώς οι επώδυνες κοινωνικές, περιβαλλοντικές, οικονοµικές και υγιεινολογικές επιπτώσεις της κλιµατικής κρίσης και της παχυσαρκίας είναι πλέον ορατές και απειλητικές έχουν αρχίσει να λαµβάνονται αποσπασµατικά µέτρα για το µετριασµό της κλιµατικής αλλαγής και τη µείωση της παχυσαρκίας χωρίς όµως ουσιώδη αποτελέσµατα µέχρι σήµερα. Η αποτελεσµατική αντιµετώπιση τους απαιτεί την επινόηση κοινών πολιτικών και δράσεων οι οποίες θα εστιάζουν ταυτόχρονα και στα δύο αυτά µεγάλα προβλήµατα της εποχής µας.
Βιβλιογραφία
Georgakopoulos, Th. “Obesity and its Consequences”, Dianeosis, April 2022.
Georgakopoulos, Th. “The consequences of climate change in Greece”, Dianeosis, December 2021.
Georgakopoulos, Th. “The impact of climate change on the Greek economy”, August 2017.
Stournaras, Y. “Climate change-threats, challenges, solutions in Greece”, Athens, 3 April, 2019.
The global syndemic of obesity, undernutrition and climate change: The Lancet Commission Report, (2019), The Lancet.
Underwood, A. & Zahram, S. (2015). The climate co-benefits of obesity reduction, Environmental Science Economics.
Gryka, A., Broom, J. & Rolland, C. (2022). Global warming: is weight loss a solution? International Journal of Obesity, 36, 474-476.
Vourdoubas, J. (2024). The interrelation between obesity management and climate change in Greece, International Journal of Current Science Research and Review, 7(8), 5925-5935.
Vourdoubas, J. (2024). The nexus between Mediterranean diet, obesity and climate change, International Journal of Current Science Research and Review, 7(9), 6857-6867.
*Ο Γιάννης Βουρδουµπάς είναι χηµικός µηχανικός ΕΜΠ, M.Sc., Ph.D.
