Αφορμή για τη σύντομη παρέμβαση μας στην εφημερίδα Χανιώτικα Νέα είναι η συχνή εμφάνιση στα τοπικά μέσα ενημέρωσης συνεντεύξεων και σχολίων που αρνούνται την ύπαρξη της ανθρωπογενούς κλιματικής αλλαγής και αφήνουν να εννοηθεί ότι το κλίμα αλλάζει μόνο από φυσικούς παράγοντες. Νοιώθουμε ότι δε μπορεί να συνεχιστεί η παραπληροφόρηση των πολιτών από συνεντεύξεις που δε παρουσιάζουν την επιστημονική γνώση και ενημέρωση σε αυτόν τον τομέα αγνοώντας την επιστημονική πρόοδο στην κατανόηση του φαινομένου της κλιματικής αλλαγής.
O Γάλλος Jean Baptist Fourier μελέτησε για πρώτη φορά την ακτινοβολία που δέχεται η γη από τον ήλιο και αυτή που επιστρέφει από τη γη στο διάστημα. Το 1827 αναφέρεται για πρώτη φορά σε ένα φαινόμενο, το οποίο είναι υπεύθυνο για τη διατήρηση της θερμοκρασίας της γης σε υψηλά επίπεδα και το παρομοιάζει με αυτό του θερμοκηπίου. Πολύ αργότερα το 1896 ο Σουηδός Svarnte Arrenhius υποστηρίζει ότι η θερμοκρασία της επιφάνειας της γης επηρεάζεται σημαντικά από τα αέρια που βρίσκονται στην ατμόσφαιρα, τα οποία έχουν την ιδιότητα να συγκρατούν την θερμότητα και ονομάζει για πρώτη φορά το φαινόμενο του θερμοκηπίου. Τα αέρια αυτά που συμμετέχουν στο φυσικό φαινόμενο του θερμοκηπίου, είναι οι υδρατμοί (Η2Ο), το διοξείδιο του άνθρακα (CO2), το μεθάνιο (CH4) και το υποξείδιο του αζώτου (Ν2Ο).
Τα αέρια του θερμοκηπίου επιτρέπουν τη διέλευση της ηλιακής ακτινοβολίας προς τη γη, ενώ ταυτόχρονα απορροφούν και ανακλούν ξανά προς τη γη και άλλες κατευθύνσεις ένα μέρος της γήινης υπέρυθρης ακτινοβολίας (IR ακτινοβολίας) με αποτέλεσμα την αύξηση της μέσης θερμοκρασίας της γης. Λόγω του φυσικού φαινομένου του θερμοκηπίου η μέση θερμοκρασία της γης διατηρείται περίπου στους +15 oC. Αν η γη δεν είχε ατμόσφαιρα, η συνολική γήινη IR ακτινοβολία θα επέστρεφε στο διάστημα. Η γη θα είχε μέση θερμοκρασία ίση -18 ºC και κατά συνέπεια η επιφάνεια του πλανήτη θα ήταν μία απέραντη παγωμένη έκταση, αφιλόξενη για τα περισσότερα είδη της πανίδας και της χλωρίδας.
Μελετώντας την εξέλιξη της μέσης τιμής της θερμοκρασίας πλανητικά, ο πλανήτης είναι κατά 0,8°C θερμότερος σε σχέση με το έτος 1860, βασιζόμενοι σε δεκάδες υψηλής ποιότητας και μεγάλης διάρκειας παρατηρήσεις από θερμόμετρα σε ολόκληρο τον κόσμο πάνω από στεριά και θάλασσα. Έντεκα από τα τελευταία δώδεκα χρόνια είναι από τα θερμότερα κατά την χρονική περίοδο από το 1850 έως σήμερα. Ταυτόχρονα η αύξηση της μέσης θερμοκρασίας στο βόρειο ημισφαίριο προσεγγίζει μια αύξηση περίπου 2οC στην αρκτική ζώνη.
Επομένως αν και το φυσικό ατμοσφαιρικό αυτό φαινόμενο του θερμοκηπίου είναι απαραίτητο και ευεργετικό για την ανάπτυξη και την επιβίωση κάθε μορφής ζωής πάνω στον πλανήτη, κατά τη διάρκεια του 20ου και 21ου αιώνα καταγράφεται μία σημαντική αύξηση των συγκεντρώσεων των αερίων του θερμοκηπίου και άλλων χημικών ενώσεων στην ατμόσφαιρα που δρουν ως θερμοκηπιακοί ρύποι και απορυθμίζουν την ισορροπία του. Οι θερμοκηπιακοί αυτοί ρύποι είναι εκτός του διοξειδίου του άνθρακα (CO2), του μεθανίου (CH4) και του υποξειδίου του αζώτου (Ν2Ο), το τροποσφαιρικό όζον (Ο3, οι χλωροφθοράνθρακες (CFC’s), οι υδρογονοφθοράνθρακες (ΗCFC’s), οι υπερφθοράνθρακες (ΡFC’s), οι υδρογονοφθοράνθρακες (ΗFC’s) και το εξαφθοριούχο θείο (SF6). Οι τελευταίοι αυτοί ρύποι ουδέποτε αποτελούσαν συστατικό του ατμοσφαιρικού αέρα αλλά προστέθηκαν στην ατμόσφαιρα από ανθρωπογενείς δραστηριότητες.
Το διοξείδιο του άνθρακα ήταν για χιλιάδες χρόνια σε ισορροπία στη φύση σε συγκεντρώσεις από 200 έως 250 ppm (v/v), όπως φαίνεται στα σχήματα 1 και 2. Τον 20ο αιώνα μέσα σε διάστημα 100 χρόνων αυξήθηκε κατά 30% παγκοσμίως. Τα τελευταία χρόνια αυξάνεται συνεχώς, ενώ το Φεβρουάριο του φετινού έτους 2019 έχει φτάσει τα 411,75 ppm με αυξητική τάση. Όπως φαίνεται στο σχήμα 2, με παρόμοιους ρυθμούς αυξήθηκαν οι συγκεντρώσεις του μεθανίου (CΗ4) και του υποξειδίου του αζώτου (Ν2Ο) σε σχέση με την σύσταση της μη-ρυπασμένης ατμόσφαιρας τον 20ο αιώνα.
Προκειμένου να διατηρηθεί μία πλήρης ισορροπία στο οικοσύστημα, απαιτείται η συγκέντρωση των παραπάνω αερίων της ατμόσφαιρας να μην παρουσιάζει σημαντικές αυξομειώσεις, διότι διαφορετικά είναι πιθανό να προκληθούν θερμοκρασιακές μεταβολές, οι οποίες με τη σειρά τους θα επιφέρουν κλιματικές αλλαγές πάνω στον πλανήτη. Θα συμφωνήσουμε φυσικά ότι γεωλογικές έρευνες έχουν δείξει ότι υπήρξαν περίοδοι στην ιστορία της γης που η επιφάνεια της ήταν θερμότερη ή ψυχρότερη σε σύγκριση με τη σημερινή εποχή, προκαλώντας σημαντικές κλιματικές αλλαγές. Κάθε φορά που στο παρελθόν οι αλλαγές δεν ήταν τόσο ραγδαίες, υπήρχε χρόνος για σταδιακή προσαρμογή της φύσης. Αντίθετα όσες φορές οι αλλαγές ήταν απότομες, είχαν ως αποτέλεσμα τη διατάραξη της οικολογικής ισορροπίας και μερικές φορές προκάλεσαν μαζικές εξαφανίσεις ζώντων οργανισμών.
Η χρήση ορυκτών καυσίμων για παραγωγή ενέργειας, οι βιομηχανικές και αγροτικές δραστηριότητες που διατηρούν το επίπεδο της ποιότητας ζωής σήμερα προκαλούν πολύ γρήγορη αύξηση των αερίων του θερμοκηπίου. Μέχρι τώρα στοιχηματίζουν κάποιοι ότι το όφελος μας είναι μεγαλύτερο από την καταστροφή που προκαλούμε στον πλανήτη. Έμπειροι παίκτες στοιχημάτων δεν ξαφνιάζονται όταν υπάρχει διαφωνία των ειδικών. Καταλαβαίνουν ότι λόγοι συναισθηματικοί και ιδεολογικοί επηρεάζουν την αξιολόγηση της πληροφορίας. Όμως η αβεβαιότητα στις προβλέψεις για κλιματικές αλλαγές λόγω ανθρωπογενούς επίδρασης μειώνεται συνεχώς. Πάντα τα επιστημονικά αποτελέσματα σε παγκόσμια κλίμακα θα έχουν μια αβεβαιότητα και αυτό δεν πρέπει να μας αποτρέπει στις αποφάσεις που παίρνουμε. Επίσης δεν πρέπει να είμαστε αφελείς ότι δε θα πληρώσουμε την επίδραση μας στο περιβάλλον και στο κλίμα του πλανήτη. Χρειάζεται αλλαγή πολιτικής στη βιομηχανική και αγροτική ανάπτυξη. Οι εκπομπές του CO2 προέρχονται από ανθρωπογενείς δραστηριότητες και η μείωση τους πρέπει να επικεντρωθεί στη μείωση της χρήσης ορυκτών καυσίμων που σχετίζεται με πολλούς παράγοντες, όπως η αύξηση του πληθυσμού, η παραγωγή ενέργειας και η οικονομική ανάπτυξη.
Από τα προαναφερθέντα αέρια του θερμοκηπίου, το διοξείδιο του άνθρακα θεωρείται ότι έχει τη μεγαλύτερη συμμετοχή στην κλιματική αλλαγή λόγω της υπέρμετρης παραγωγής του από τις καύσεις των υδρογονανθράκων και την εκτεταμένη καταστροφή των δασών και κυρίως στον Αμαζόνιο. Βέβαια πολύ εύκολα συμπεραίνει κάποιος ότι αν προστεθούν όλα μαζί τα αέρια του θερμοκηπίου που συμβάλλουν στην αύξηση της μέσης θερμοκρασίας του πλανήτη (και οφείλονται σε ανθρωπογενείς δραστηριότητες), η συνολική ευθύνη τους θα είναι κατά πολύ μεγαλύτερη αυτής του CO2.
Αρνητές του φαινομένου θεωρούν αφελώς ότι κλιματικές αλλαγές έχουν συμβεί στο παρελθόν και θα συμβούν και στο μέλλον από φυσικές αιτίες. Συμφωνούμε στη γενική τοποθέτηση, αλλά εμάς μας ενδιαφέρει τι συμβαίνει στον αιώνα μας και ποιες θα είναι οι επιπτώσεις των ανθρωπογενών εκπομπών στη γη που θα οδηγήσουν σε αλλαγές στη θερμοκρασία και άλλες παραμέτρους (π.χ. στάθμη θάλασσας, βροχόπτωση). Προφανώς σε 100.000 χρόνια ή 1.000.000 χρόνια από τώρα θα υπάρξουν αλλαγές κλιματικές λόγω φυσικών παραγόντων αλλά ποιος ξέρει πως θα είναι ο πλανήτης μας τότε; Εμείς ως γονείς και πολίτες αυτού του κόσμου, καλό είναι να νοιαστούμε για τα παιδιά και τα εγγόνια μας. Ας μην αφήσουμε προσωπικές εμμονές και επιχειρήματα τύπου Τραμπ να μας επηρεάζουν.
Ένα παρόμοιο παράδειγμα είναι αυτό του καπνίσματος και των επιπτώσεων του στην υγεία. Μερικοί καπνιστές υποστηρίζουν ότι δε σταματούν το κάπνισμα γιατί γνωρίζουν κάποιον π.χ. ένα βοσκό 90 χρονών στα ορεινά της Κρήτης που καπνίζει όλη του τη ζωή και είναι ακμαιότατος. Σε ένα πληθυσμό δε μας ενδιαφέρει τι μπορεί να συμβεί σε ένα άτομο αλλά στο σύνολο. Επιστημονικές μελέτες και ιατρικά δεδομένα αποδεικνύουν ότι χιλιάδες, εκατομμύρια άλλοι καπνιστές έχουν νοσήσει ή/και αποβιώσει λόγω του καπνίσματος. Εάν ευελπιστείτε να έχετε την τύχη του βοσκού και στην περίπτωση της κλιματικής αλλαγής τότε μη συνεχίσετε το διάβασμα του σημειώματος αυτού.
Επομένως, είναι χαρακτηριστική η αύξηση της ατμοσφαιρικής συγκέντρωσης του CO2 με την απαρχή της βιομηχανικής επανάστασης, όπως παρουσιάζεται στα σχήματα 1 και 2, ενώ τα τρέχοντα επίπεδα συγκέντρωσης ξεπερνούν τα 410 ppm. Η μεταβολή της μέσης στάθμης της θάλασσας από το 1870 δίνεται στο Σχήμα 3 και συνηγορεί σε επίδραση της μεταβολής του κλίματος στη στάθμη της θάλασσας. Ο τρέχων ρυθμός αύξησης της στάθμης της θάλασσας είναι περί τα 3 εκατοστά ανά 10ετία.
Η Διακυβερνητική Επιτροπή για το Κλίμα (IPCC) καταρτίζει ολοκληρωμένες εκθέσεις αξιολόγησης βασιζόμενη στην τρέχουσα γνώση σχετικά με την κλιματική αλλαγή, τις αιτίες της, τις πιθανές επιπτώσεις και τις επιλογές μετριασμού και προσαρμογής. Τα τελευταία 30 χρόνια έχει εκδώσει 5 ολοκληρωμένες εκθέσεις βασιζόμενες σε δεκάδες χιλιάδες επιστημονικές εργασίες. Μερικά από τα κύρια συμπεράσματα των εκθέσεων διαχρονικά είναι:
IPCC (2007) “Η θέρμανση του πλανήτη είναι γεγονός και το μεγαλύτερο μέρος αυτής έχει καταγραφεί τα τελευταία 50 χρόνια. Η αύξηση της μέσης θερμοκρασίας της γης οφείλεται (με σιγουριά 90%) στην αύξηση των συγκεντρώσεων των αερίων του θερμοκηπίου.”
IPCC (2013) “Η θέρμανση του κλιματικού συστήματος είναι αδιαμφισβήτητη και από τη δεκαετία του 1950, πολλές από τις παρατηρούμενες αλλαγές είναι πρωτοφανείς σε σύγκριση με τις προηγούμενες δεκαετίες έως χιλιετίες. Η ατμόσφαιρα και ο ωκεανός έχουν θερμανθεί, τα ποσά του χιονιού και του πάγου έχουν μειωθεί, και η στάθμη της θάλασσας έχει αυξηθεί.”
IPCC-SR15 (2018) “Οι ανθρώπινες δραστηριότητες εκτιμάται ότι προκάλεσαν της αύξηση της παγκόσμιας θέρμανσης που οδήγησαν σε αύξηση της μέσης θερμοκρασίας της γης σε περίπου 0,8 °C. Η υπερθέρμανση του πλανήτη είναι πιθανό να οδηγήσει στην αύξηση της μέσης θερμοκρασίας της γης σε 1,5 °C μεταξύ των ετών 2030 και 2052, εάν συνεχίσει να αυξάνεται με τον τρέχοντα ρυθμό.”
• Εκτός της παγκόσμιας θέρμανσης: Τις τελευταίες δεκαετίες, οι αλλαγές στο κλίμα προκάλεσαν επιπτώσεις στα φυσικά και ανθρώπινα οικοσυστήματα σε όλες τις ηπείρους και στους ωκεανούς. Οι επιπτώσεις οφείλονται στην παρατηρούμενη αλλαγή του κλίματος, ανεξάρτητα από την αιτία της, υποδεικνύοντας την ευαισθησία των φυσικών και ανθρώπινων οικοσυστημάτων στο μεταβαλλόμενο κλίμα.
• Αναμενόμενες μελλοντικές αλλαγές: Οι συνεχείς εκπομπές αερίων θερμοκηπίου θα προκαλέσουν περαιτέρω αύξηση της θερμοκρασίας και μακροπρόθεσμες αλλαγές σε όλες τις συνιστώσες του κλιματικού συστήματος, αυξάνοντας την πιθανότητα σοβαρών, εκτεταμένων και μη αναστρέψιμων επιπτώσεων για τον άνθρωπο και τα οικοσυστήματα.
Κατά τη διάρκεια του 21ου αιώνα είναι πολύ πιθανό ότι τα κύματα καύσωνα θα εμφανίζονται πιο συχνά και θα διαρκούν περισσότερο και ότι οι ακραίες βροχοπτώσεις θα γίνουν πιο έντονες και συχνές σε πολλές περιοχές.
• Στο μέλλον: Είναι σχεδόν σίγουρο ότι οι ωκεανοί θα συνεχίσουν να θερμαίνονται και να γίνονται όξινοι, ενώ η παγκόσμια μέση στάθμη της θάλασσας θα αυξηθεί.
Πόσο δραστικά; Πόσο γρήγορα;
Αυτά είναι ερωτήματα, τα οποία δεν μπορούν αν απαντηθούν με ακρίβεια ακριβώς λόγω της αβεβαιότητας του ανθρώπινου παράγοντα, δηλαδή λόγω των μελλοντικών κοινωνικοοικονομικών εξελίξεων που συνδέονται με τις εκπομπές ρύπων και της αβεβαιότητας στην κλιματική πρόγνωση και στην πρόγνωση των επιπτώσεων, ιδιαίτερα όσον αφορά στην χωρική κατανομή τους. Από την άλλη εάν κοιτάξει κανείς τις προγνώσεις του έτους 2000 (Σχήμα 4) αντιλαμβάνεται ότι η παγκόσμια καταγεγραμμένη μέση θερμοκρασία (χρωματιστές γραμμές) βρίσκεται εντός του εύρους (γκρίζα περιοχή) και κοντά στο μέσο όρο (μαύρη γραμμή) των προγνώσεων από το έτος 2000 και μετά.
Επίσης υπάρχει η βεβαιότητα στο ότι ο άνθρωπος επιδρά αρνητικά στο περιβάλλον αλλά και στο κλίμα. Υπάρχει επίσης το θέμα της επικινδυνότητας για τον πλανήτη σε σχέση με τις Κλιματικές Αλλαγές. Μπορείτε όμως να περιορίσετε τις ανθρωπογενείς επιδράσεις στο περιβάλλον για να μειώσετε την επικινδυνότητα των κλιματικών αλλαγών.
Οι ερωτήσεις που κάποιος πρέπει να εξετάσει είναι:
• Είσαστε έτοιμοι να “πληρώσετε” για τον περιορισμό των κλιματικών αλλαγών;
• Πόσο έτοιμοι είσαστε να “πληρώσετε”;
• Ποιο είναι το “προσωπικό” κόστος και ποιο το κόστος στις επόμενες γενιές;
Και δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι το όφελος είναι στην άλλη πλευρά του νομίσματος από την επικινδυνότητα.
Το μέλλον είναι σημαντικό να βασίζεται σε:
• Μείωση εκπομπών των αερίων του θερμοκηπίου
• Προοδευτική αντικατάσταση των ορυκτών καυσίμων με εναλλακτικές μορφές καυσίμων και ενέργειας
• Καινούριες τεχνολογίες
• Ορθολογική χρήση ενέργειας και αλλαγή σκέψης του “καταναλωτή”
• Αλλαγές στη βιομηχανία με στόχο μια “πράσινη επιχειρηματικότητα”
Και επίσης δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι οι τα ορυκτά καύσιμα που είναι φυσικοί πόροι δε θα διαρκέσουν για πάντα.
Τέλος, τον τελευταίο καιρό, σε παγκόσμιο επίπεδο εκδηλώνονται μαζικές κινητοποιήσεις για το κλίμα, με πρωταγωνιστές κυρίως παιδιά. Τα παιδιά μας είναι αυτά που θα πληγούν περισσότερο από την επερχόμενη αλλαγή του κλίματος. Αυτό το έχουν αντιληφθεί και αντιδρούν. Είναι αφελές την ίδια στιγμή σε τοπικό επίπεδο να δημοσιεύονται πλήθος άρθρων που αγνοούν τα επιστημονικά αποτελέσματα και τις διεθνείς δημοσιεύσεις της πλειοψηφίας των επιστημόνων και παγκόσμιων οργανισμών, οι οποίοι έχουν αποδείξει την ανθρωπογενή επίδραση στην κλιματική αλλαγή συμμεριζόμενοι την αγωνία των νέων και λαμβάνοντας μέρος σε διεθνείς συνδιασκέψεις, αποφάσεις και νομοθετήματα με σκοπό τον έλεγχο της αύξησης της μέσης θερμοκρασίας της γης.
Το Πολυτεχνείο Κρήτης συμμετέχει στην Πράξη «ΠΑΝελλΑδιΚή υποδομή για τη μΕλέτη της ατμοσφαιρικής σύστασης και κλΙματικής Αλλαγής (ΠΑΝΑΚΕΙΑ)» (MIS 5021516) που εντάσσεται στη Δράση «Ενίσχυση Υποδομών Έρευνας και Καινοτομίας» και χρηματοδοτείται από το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Ανταγωνιστικότητα, Επιχειρηματικότητα και Καινοτομία» στο πλαίσιο του ΕΣΠΑ 2014-2020, με τη συγχρηματοδότηση της Ελλάδας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης).
