Κλιματική αλλαγή – Πρωτόκολλο του Κιότο: Ενα ιδιότυπο “χρηματιστήριο”

Δεν χρειάζεται να σκιαγραφήσει κανείς τις συνέπειες στην κλιματική αλλαγή της αύξησης της θερμοκρασίας του πλανήτη, εξαιτίας της διατάραξης του φαινομένου του θερμοκηπίου.
Δεν υπάρχει ημέρα του χρόνου, που να μην είναι ορατά τα αποτελέσματα της αλλαγής του κλίματος. Αύξηση της συχνότητας και έντασης των ατμοσφαιρικών κατακρημνισμάτων, παρατεταμένος βαρύς χειμώνας και ανυπόφορος καύσωνας, αλλοίωση του βιολογικού κύκλου και της συμπεριφοράς των ειδών της χλωρίδας και πανίδας, αχρήστευση χρήσιμης γης, ερημοποίηση εκτάσεων για να θυμηθεί κανείς μερικά από αυτά.
Βασικός παράγοντας αλλοίωσης της σύνθεσης και αύξησης της ποσότητας των αερίων του φυσικού φαινομένου του θερμοκηπίου είναι  η ανθρωπογόνος δραστηριότητα. Η αλλοίωση αυτή έχει ως συνέπεια την αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη, που με τη σειρά της απολήγει στην κλιματική αλλαγή. Το πρώτο κουδούνι κινδύνου για την κλιματική αλλαγή του πλανήτη  κρούστηκε από τους επιστήμονες. Πράγματι, τα στοιχεία της αύξησης του διοξειδίου του άνθρακα (CO2) την περίοδο 1960 – 1970 ανησύχησαν τους κλιματολόγους και τους άλλους συναφούς αντικειμένου επιστήμονες, οι οποίοι άρχισαν να πιέζουν για άμεση δράση. Δυστυχώς, η διεθνής κοινότητα κώφευε στις εκκλήσεις αυτές για πολλά χρόνια.
Το 1988 δημιουργείται από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Μετεωρολογίας και το Περιβαλλοντικό Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών η Διακυβερνητική Επιτροπή για την αλλαγή του κλίματος. Η επιτροπή αυτή συγκέντρωσε σε ειδική έκθεση το 1990 τις απόψεις 400 επιστημόνων για την κλιματική αλλαγή. Στην έκθεση αυτή διεφάνη, πως το πρόβλημα της αύξησης της θερμοκρασίας είναι υπαρκτό και θα πρέπει να αντιμετωπιστεί. Τα συμπεράσματα της επιτροπής αυτής  έφεραν στο προσκήνιο τη Σύμβαση- πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών για τις κλιματικές αλλαγές. Η σύμβαση αυτή ολοκληρώθηκε ύστερα από σχετική διαπραγμάτευση στο Βερολίνο το 1995 και ήταν έτοιμη για να υπογραφεί στο Κιότο της Ιαπωνίας στη Διάσκεψη των Ηνωμένων εθνών για το περιβάλλον και την ανάπτυξη, που είναι περισσότερη γνωστή ως «συνάντηση κορυφής για την προστασία της Γης».
Η παραπάνω Σύμβαση και το Πρωτόκολλο του Κιότο (ΠτΚ) αποτελούν το μόνο διεθνές πλαίσιο για την αντιμετώπιση της  κλιματικής αλλαγής.
Οι διαπραγματεύσεις για την τελική υπογραφή του ΠτΚ δεν ήταν εύκολες. Χρειάστηκε πολύς χρόνος για να οριστικοποιηθεί, γιατί υπήρχαν αντικρουόμενα  συμφέροντα. Ενα πρώτο παράδειγμα είναι το γεγονός ότι οι χώρες με ψυχρό κλίμα θα ωφελούνταν από τη μέση αύξηση της θερμοκρασίας. Αντίθετα οι άνυδρες χώρες υπήρχε ο κίνδυνος να δουν τις καλλιεργούμενες εκτάσεις να μετατρέπονται σε έρημο. Οι χώρες τέλος με τις ευάλωτες στην αύξηση της στάθμης του θαλασσινού νερού περιοχές τους έβλεπαν να επικρέμεται ο κίνδυνος της αφαλάτωσης των εκτάσεων και των επιφανειακών τους νερών. Με απλά λόγια το ΠτΚ ήταν μια εξίσωση για πολύ δυνατούς λύτες. Δημιουργήθηκαν έτσι πολλά στρατόπεδα, τα οποία έπρεπε να βρουν τη χρυσή τομή δηλαδή ένα κοινό τόπο συνεννόησης. Τα βασικά στρατόπεδα, που δημιουργήθηκαν ήταν:
• Η Ευρωπαϊκή Ενωση (Ε.Ε.). Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι το πιο ενεργό στρατόπεδο για τη θέσπιση μέτρων προστασίας του Περιβάλλοντος. Την περίοδο εκείνη αποτελούνταν από 15 μέλη. Τα μέλη αυτά καθώς και τα άλλα 12 υποψήφια συμφώνησαν πολύ γρήγορα σε κοινές θέσεις.
• Η Λέσχη του άνθρακα (Carbon club). Η Λέσχη αυτή περιλαμβάνει τις χώρες του JUSCANZ  δηλαδή την Ιαπωνία, Η.Π.Α., Καναδά, Αυστραλία και Νέα Ζηλανδία, τα μέλη του Οργανισμού εξαγωγών Πετρελαιοπαραγωγών Χωρών ( ΟΠΕΚ – Organization of the Petroleum Exporting Countries, OPEC), τη Ρωσία και τη Νορβηγία των οποίων θίγονται τα συμφέροντα επειδή πρέπει να μειώσουν την παραγωγή τους ή γιατί προτείνεται η στροφή σε άλλα καύσιμα.
• Η συμμαχία των μικρών νησιωτικών κρατών (Πρόκειται για το συνασπισμό 43 περίπου μικρών νησιωτικών κρατών, που τα εδάφη τους κινδυνεύουν να αχρηστευτούν από την άνοδο της στάθμης του θαλασσινού νερού. Τα κράτη αυτά μπορεί να εξαφανιστούν από το χάρτη της Γης. Με άλλα λόγια απειλείται άμεσα η επιβίωσή τους. Γι’ αυτό και πρότειναν τη μείωση  των εκπομπών του διοξειδίου του άνθρακα (CO2) κατά 20% μέχρι το 2005 σε σχέση με το 1990.
• Οι λιγότερο αναπτυγμένες χώρες. Στο στρατόπεδο αυτό ανήκουν 48 χώρες, που συμμετέχουν ενεργά στις διαπραγματεύσεις προκειμένου να ορθοποδήσει η εύθραυστη οικονομία τους.
• Η ομάδα των 77 (Group of 77- G-77).  Πρόκειται για τις αναδυόμενες αναπτυξιακά χώρες, όπως είναι η Κίνα και η Ινδία, που πιστεύουν πως τα μέτρα για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής  είναι σε βάρος της αναπτυξιακής τους τροχιάς.
Τελικά ύστερα από μαραθώνιες διαπραγματεύσεις 11 ημερών το Δεκέμβρη του 1997 συντάχθηκε το τελικό κείμενο του ΠτΚ με δύο παραρτήματα. Στο πρώτο παράρτημα καθορίζονται τα έξη βασικά αέρια θερμοκηπίου το CO2, το Μεθάνιο (CH4), το Υποξείδιο του αζώτου (N2O), οι Υδροφθοράνθρακες (HFC),  οι πλήρως φθορισμένοι υδρογονάνθρακες ή Υπερφθοράνθρακες  (PFC) και το εξαφθοριούχο θείο (SF6). Στο ίδιο παράρτημα αναφέρονται και οι τομείς και οι πηγές ,που είναι υπεύθυνες για την παραγωγή αερίων θερμοκηπίου. Στο δεύτερο περιλαμβάνονται οι χώρες  και τα όρια μειώσεων και επιτρεπτών αυξήσεων των αερίων θερμοκηπίου. Για την Ε.Ε. των 15 και των 12 υποψηφίων μελών για παράδειγμα προβλέπεται μείωση 8%, για τις Η.Π.Α. 7%, τον Καναδά 6% και την Ιαπωνία 6%, καμία αυξομείωση για τη Ν. Ζηλανδία, Ρωσία και Ουκρανία και αύξηση κατά 1% στη Νορβηγία, 6% στην Αυστραλία και 10% στην Ισλανδία. Στην Ε.Ε. η συνολική μείωση κατά 8% με επιμερισμό των βαρών αναμορφώνεται, ώστε τα μεγέθη των δικαιωμάτων να κυμαίνονται από -28% για το Λουξεμβούργο μέχρι + 25% για την Ελλάδα και +27% για την Πορτογαλία. Στη χώρα μας ήδη το ποσοστό αυτό αύξησης το 2000 καλύφτηκε κατά 93.6%.
Οι βιομηχανικές χώρες υποχρεούνται να μειώσουν συνολικά τις εκπομπές των αερίων θερμοκηπίου κατά 5.2% σε σχέση με το 1990 και το 1995 για ορισμένα αέρια θερμοκηπίου, όπως τα HFC, PFC και SF6,για την περίοδο 2008 – 2012. Για τις αναπτυσσόμενες χώρες δεν καθορίζεται κανένας στόχος. Ωστόσο, μέχρι το 2008 τα συμβαλλόμενα κράτη δεσμεύονται να υλοποιήσουν προοδευτικά τις υποχρεώσεις τους. Μάλιστα το αργότερο ένα έτος πριν από την πρώτη περίοδο δέσμευσης, τα συμβαλλόμενα κράτη πρέπει να θεσπίσουν και απορρόφησης των αερίων θερμοκηπίου.
Για την πιστότερη εφαρμογή του ΠτΚ θεσπίστηκαν οι λεγόμενοι “ευέλικτοι” μηχανισμοί της εμπορίας δικαιωμάτων εκπομπών, της κοινής εφαρμογής και της καθαρής ανάπτυξης. Ο πρώτος μηχανισμός προβλέπει την αγοραπωλησία δικαιωμάτων εκπομπών μεταξύ των ενδιαφερόμενων μερών κατά), ενώ οι άλλοι δύο βασίζονται σε προγράμματα έργων σε χώρες του και εκτός Παραρτήματος αντίστοιχα.
Ο μηχανισμός της αγοροπωλησίας εκπομπών αερίων θερμοκηπίου στην πραγματικότητα λειτούργησε ανασταλτικά. Οι αναπτυγμένες χώρες  χρησιμοποίησαν το μηχανισμό αυτό για την αύξηση ή διατήρηση της παραγωγής τους εκμεταλλευόμενες τις υπανάπτυκτες χώρες. Στήθηκε  ένα σύστημα πολλών δισεκατομμυρίων δολαρίων και ξεχάστηκε η επερχόμενη οικολογική καταστροφή. Ο μηχανισμός αυτός  της αγοροπωλησίας εκπομπών αερίων θερμοκηπίου αποδείχτηκε τόσο προσοδοφόρος ,ώστε μια σειρά διεθνών οργανισμών εκδήλωσε μεγάλο ενδιαφέρον. Για τον σκοπό αυτό η Παγκόσμια Τράπεζα και η Ασιατική Τράπεζα Ανάπτυξης ίδρυσαν ειδικά ταμεία. Ενδιαφέρον εκδήλωσε και ο ίδιος ο Ο.Η.Ε. με το Πρόγραμμα για το Περιβάλλον, το Συμβούλιο για την ανάπτυξη και το Περιβάλλον και το Πρόγραμμα ανάπτυξης. Με δυο λόγια οι μηχανισμοί του Πρωτοκόλλου του Κιότο δυστυχώς εξελίχθηκαν σε ένα ιδιότυπο «χρηματιστήριο ρύπων».
Οι πλούσιες και ρυπογόνες χώρες φτάνουν στο επίπεδο να χρηματοδοτήσουν προγράμματα μείωσης των εκπομπών των αερίων θερμοκηπίου στις αναπτυσσόμενες  για να “καρπωθούν” τη διαφορά του δικαιώματος.
Δεν υπάρχει αμφιβολία πως το ΠτΚ είναι μία πολύ σημαντική διεθνής νομοθετική πράξη, που συμβάλει τα μέγιστα στην ανάσχεση της θέρμανσης του πλανήτη και κατά συνέπεια στην απίσχναση της εκδήλωσης του φαινόμενου της κλιματικής αλλαγής. Κι αυτό γιατί περιλαμβάνει δεσμευτικούς και ποσοστικοποιημένους στόχους περιορισμού και μείωσης των αερίων θερμοκηπίου. Αλλά, όπως συμβαίνει και με άλλες αποφάσεις του Ο.Η.Ε., που παραμένουν στα χαρτιά, έτσι και αυτό το πολύ σημαντικό συναινετικό δημιούργημα εφαρμόζεται ιδιαίτερα από τις ισχυρές χώρες κατά το δοκούν. Κι αυτό όταν, το ΠτΚ δεν είναι παρά ένα πρώτο θετικό βήμα, αφού αν εφαρμοστεί στο ακέραιο θα περιορίσει την αναμενόμενη αύξηση της θερμοκρασίας μόνο κατά 0,06οC. Βέβαια στο ίδιο χρονικό διάστημα η θερμοκρασία του πλανήτη θα αυξηθεί κατά 1 – 2ο C. Δεν είναι τυχαία η προειδοποίηση του Ο.Η.Ε. σύμφωνα με την οποία για να εξαφανιστεί η απειλή της κλιματικής αλλαγής θα πρέπει η εκπομπή αερίων του θερμοκηπίου να μειωθεί κατά 50-70% τις επόμενες δεκαετίες.
Η Ε.Ε. αποδείχνεται ο πιο ένθερμος υποστηρικτής του ΠτΚ. Υπογράφει το πρωτόκολλο αυτό τον Απρίλη του 1998. Στα τέλη του Μαΐου του 2002 το επικυρώνει. Για την Ε.Ε. η περίοδος 2005 – 2007 χαρακτηρίζεται ως η πρώτη περίοδος  εμπορίας των δικαιωμάτων εκπομπών. Μετά την επικύρωσή του από τη Ρωσία τον Φλεβάρη του 2005, οπότε το σύνολο των εκπομπών των χωρών που το επικύρωσαν έφτασε στο 55%, το εν λόγω πρωτόκολλο τίθεται σε ισχύ. Αρκετές εκβιομηχανισμένες χώρες αρνήθηκαν να το επικυρώσουν. Μεταξύ αυτών  η Αυστραλία ,η Κίνα, η Ινδία και οι Η.Π.Α. Το 2001 οι Η.Π.Α. το απέρριψαν τελείως και “λάμπουν” με την απουσία τους στη διεθνή προσπάθεια αντιμετώπισης του δυσάρεστου φαινομένου της κλιματικής αλλαγής. Μάλιστα ο τότε Πρόεδρος ο Μπους αμφισβήτησε την επιστημονική βασιμότητα του φαινομένου του θερμοκηπίου και θεώρησε πως το πρωτόκολλο αυτό είναι πολύ ακριβό για την οικονομία των Η.Π.Α. Μέχρι σήμερα το Πρωτόκολλο έχει επικυρωθεί από 141 χώρες και περιφερειακούς οργανισμούς οικονομικής ολοκλήρωσης.
Η Ελλάδα που η συμμετοχή της  στο σύνολο των παγκόσμιων εκπομπών αερίων θερμοκηπίου είναι 0.025% το επικυρώνει με το Νόμο 3017/2002. Ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος διαπιστώνει το 2008 πως η χώρα μας δεν έχει λάβει κανένα μέτρο για να ανταποκριθεί στις υποχρεώσεις της που απορρέουν από το ΠτΚ. Αντίθετα καταγράφονται για την περίοδο 1990 – 2005 αύξηση των εκπομπών του CO2 κατά 32% δηλαδή 7 ποσοστιαίες μονάδες πάνω από το δικαίωμα αύξησης του 25% για το σύνολο των εκπομπών των αερίων θερμοκηπίου. Για την αύξηση αυτή ευθύνεται ο οικιακός και ο τριτογενής τομέας, Στους τομείς αυτούς διαπιστώνεται αύξηση του  CO2  κατά 112 και 194% αντίστοιχα. Αύξηση κατά 35% των εκπομπών σε CH4 σημειώνεται και στον τομέα της διαχείρισης των αποβλήτων. Αυτή η κατάσταση στη χώρας μας , καθώς και τα “μαγειρέματα” του αρμόδιου Υπουργείου φτάνουν μέχρι τον Ο.Η.Ε. Έτσι η Ελλάδα γίνεται η πρώτη σε επίπεδο κόσμου χώρα που υπόκειται το 2010 σε κυρώσεις μη συμμόρφωσης προς τις οδηγίες του ΠτΚ και δεν δικαιούται να συμμετέχει στους  μηχανισμούς, πράγμα που σημαίνει ότι ενδεχομένως οι υπόχρεες βιομηχανίες της δεν θα μπορούν να συμμετέχουν στην αγοροπωλησία δικαιωμάτων ρύπων. Το γεγονός αυτό προκαλεί το διασυρμό της χώρας μας σε παγκόσμιο επίπεδο και πλήττει την Ε.Ε., που προσπαθεί να διατηρήσει τον πρωταγωνιστικό ρόλο στην προσπάθεια αντιμετώπισης του φαινομένου της κλιματικής αλλαγής.
Τον Δεκέμβρη του 2012 το ΠτΚ παρατείνεται ύστερα από διαπραγματεύσεις 12 ημερών στο Ντόχα του Ντακάρ μέχρι το 2020. Αξίζει να σταθεί κανείς στον απολογισμό εφαρμογής του ΠτΚ για την περίοδο 2008 – 2012. Η Ε.Ε. μείωσε κατά 12% τις εκπομπές των αερίων θερμοκηπίου, ενώ είχε δεσμευτεί για ποσοστό 8%. Οι χώρες που δεν επικύρωσαν το πρωτόκολλο του Τόκιο αύξησαν τα ποσοστά εκπομπών οι Η.Π.Α. κατά 4%, η Ιαπωνία κατά 14%, η Ινδία κατά 198% και η Κίνα κατά 293%. Και να σκεφτεί κανείς πως η Ευρώπη σε παγκόσμιο επίπεδο συνεισφέρει στο 11% των εκπομπών, όταν η Κίνα ευθύνεται για το 29% των εκπομπών του CO2.Τη συμφωνία για την παράταση του πρωτοκόλλου του Τόκιο επικύρωσε αμέσως η Ε.Ε. που δεσμεύτηκε με την Ισλανδία να μειώσει τις εκπομπές μέχρι το 2020 κατά 20% σε σχέση με το 1990, η Αυστραλία, η Ελβετία και 8 βιομηχανοποιημένες χώρες.
Επιλογικά το ΠτΚ, το οποίο χαρακτηρίστηκε από όλους το πρώτο αξιόλογο βήμα για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής του πλανήτη, στην πραγματικότητα “τορπιλίστηκε” από τις ισχυρές οικονομικά και βιομηχανικά αναδυόμενες χώρες. Κι αντί να βελτιωθεί και να τελειοποιηθεί μεταβλήθηκε σε μέσον “χρηματιστηριακής” αγοραπωλησίας και τρύπιο λαήνι ή αγνοήθηκε παντελώς. Η Ε.Ε. προς τιμή της προσπάθησε να το εφαρμόσει με ευλάβεια ,ανεξάρτητα βέβαια από τις “αταξίες” μερικών μελών της με πρώτη και καλή τη χώρα μας.
Αυτές τις μέρες στη Λίμα του Περού γίνεται προσπάθεια να δοθεί οριστικό τέλος στις εκπομπές του CO2 και να μεταβεί η ανθρωπότητα σε μια εποχή 100% καθαρής ενέργειας. Οι μεγάλες εταιρείες πετρελαίου και ορυκτών καυσίμων πιέζουν ασφυκτικά να μη συμπεριληφθεί αυτός ο στόχος στην τελική συμφωνία. Θα επικρατήσει άραγε η εχέφρονη σκέψη αποφυγής της οικολογικής καταστροφής που θα επιφέρει η κλιματική αλλαγή ή θα ενισχυθεί το ιδιότυπο “χρηματιστήριο” της αγοροπωλησίας φουσκώνοντας το “πράσινο ταμείο” επηρεασμού των φτωχών οικονομιών; Ιδωμεν.