Η τουριστική βιοµηχανία αποτελεί σήµερα µία ανθούσα βιοµηχανία στη χώρα η οποία συµβάλλει αποφασιστικά στη ευηµερία ορισµένων περιοχών οι οποίες δεν έχουν άλλους πόρους και πόλους ανάπτυξης. Χαρακτηριστικά στα νησιά του Αιγαίου και του Ιονίου πελάγους αλλά και στη Κρήτη η τουριστική βιοµηχανία αποτελεί τη κύρια δραστηριότητα συµβάλλοντας στην ευηµερία των τοπικών κοινωνιών ενώ οι γεωργικές και οι βιοτεχνικές-βιοµηχανικές δραστηριότητες είναι πολύ περιορισµένες. Στα µέρη αυτά η ανάπτυξη του τουρισµού τις τελευταίες δεκαετίες έχει συµβάλλει στη δηµιουργία νέων θέσεων εργασίας και πλούτου αλλά και στη παραµονή των κατοίκων στις εστίες τους αποτρέποντας την εσωτερική και εξωτερική µετανάστευσης τους.
Η τουριστική βιοµηχανία
της Κρήτης
Η ανάπτυξη του τουρισµού στη Κρήτη τις τελευταίες δεκαετίες ήταν ταχύτατη µε αποτέλεσµα σήµερα να αποτελεί µια ανθούσα δραστηριότητα στο νησί η οποία συµβάλλει πολύ περισσότερο από τη παραδοσιακή γεωργία και τη βιοµηχανία στη παραγωγή πλούτου και τη δηµιουργία θέσεων εργασίας. Οι εξαιρετικές φυσικές οµορφιές του νησιού, οι υπέροχες παραλίες, τα πλούσια ιστορικά και πολιτισµικά µνηµεία αλλά τα τόσα θέλγητρα του έχουν καταστήσει σήµερα τη Κρήτη ένα ιδιαίτερα δηµοφιλή παγκόσµιο τουριστικό προορισµό. Νέα πολυτελή ξενοδοχεία κατασκευάζονται κάθε χρόνο σε παραλιακές συνήθως τοποθεσίες στις βόρειες ακτές της Κρήτης για να φιλοξενήσουν επισκέπτες από όλο το κόσµο που έρχονται να περάσουν τις διακοπές τους στο νησί απολαµβάνοντας το ήπιο κλίµα, τον ήλιο, τη θάλασσα και τις αµµώδεις παραλίες της Κρήτης. Ο αριθµός των ετήσιων επισκεπτών στη Κρήτη σήµερα είναι περίπου δεκαπλάσιος του αριθµού των µονίµων κατοίκων ενώ τα άµεσα και έµµεσα εισοδήµατα λόγω του τουρισµού υπερβαίνουν τα έσοδα από άλλες δραστηριότητες στο νησί που σχετίζονται µε τη γεωργία, τη βιοµηχανία, το εµπόριο, τις υπηρεσίες και τις κατασκευές. Ο υπερβολικός αριθµός των επισκεπτών στη Κρήτη σήµερα υπερβαίνει τη φέρουσα χωρητική ικανότητα των φυσικών και ανθρωπογενών οικοσυστηµάτων της µε αποτέλεσµα την σταδιακή υποβάθµιση τους. Η ταχύτατη τουριστικοποίηση της Κρήτης τα τελευταία χρόνια έχει σαν αποτέλεσµα – παράλληλα µε τη δηµιουργία πλούτου – τη δηµιουργία πολλών οικονοµικών, κοινωνικών και περιβαλλοντικών προβληµάτων.
Η κλιµατική κρίση
Η κλιµατική κρίση (ή κλιµατική αλλαγή) αποτελεί σήµερα µια οδυνηρή πραγµατικότητα η οποία επηρεάζει δυσµενώς τις ανεπτυγµένες, αναπτυσσόµενες και φτωχές χώρες του πλανήτη. Η γρήγορη αλλαγή του κλίµατος που παρατηρείται σήµερα οφείλεται – όπως είναι αποδεκτό από τη µεγάλη πλειοψηφία των ειδικών επιστηµόνων– στις ανθρωπογενείς δραστηριότητες και συγκεκριµένα στην έκλυση στην ατµόσφαιρα µεγάλων ποσοτήτων αερίων τα οποία συµβάλλουν στη αύξηση της µέσης θερµοκρασίας στην επιφάνεια της γης. Τα ανεπιθύµητα αυτά αέρια εκλύονται κυρίως κατά τη χρήση των ορυκτών καυσίµων – άνθρακα , πετρελαίου και φυσικού αερίου – για τη παραγωγή ηλεκτρικής και θερµικής ενέργειας και τη κίνηση οχηµάτων. Η τουριστική βιοµηχανία της Κρήτης συµβάλλει και αυτή στην έκλυση ανεπιθύµητων αερίων στην ατµόσφαιρα όπως φαίνεται και στον παρατιθέµενο πίνακα. Αξίζει να σηµειωθεί ότι η µεταβολή του κλίµατος στη περιοχή της Μεσογείου είναι ταχύτερη σε σχέση µε άλλες περιοχές του πλανήτη έχοντας δυσµενείς επιπτώσεις στην ανθούσα τουριστική βιοµηχανία του νησιού όπως φαίνεται και στο παρατιθέµενο πίνακα. Καθώς το ήπιο µεσογειακό κλίµα της Κρήτης αποτελεί ένα σηµαντικό θέλγητρο για τη προσέλκυση τουριστών από όλο το κόσµο η αλλαγή του θα µειώσει την ελκυστικότητα της Κρήτης σαν τουριστικού προορισµού. Η µεταβολή του κλίµατος στη Κρήτη έχει σαν αποτέλεσµα την αύξηση των θερµοκρασιών, τη µεταβολή των βροχοπτώσεων, την αύξηση της στάθµης της θάλασσας και την εµφάνιση ακραίων κλιµατικών φαινοµένων επηρεάζοντας όλες τις δραστηριότητες και θέτοντας σε κίνδυνο την ευηµερούσα σήµερα τουριστική βιοµηχανία της. ∆εν είναι τυχαίο το γεγονός ότι οι διεθνείς οργανισµοί θεωρούν σήµερα τη κλιµατική αλλαγή µία από τις µεγαλύτερες σύγχρονες απειλές στο πλανήτη. Οι αλλαγές που έχουν επιφέρει οι ανθρωπογενείς δραστηριότητες στη σύσταση της ατµόσφαιρας µε την έκλυση ανεπιθύµητων αερίων επηρεάζοντας το κλίµα δεν είναι εύκολο να µεταβληθούν για µεγάλο χρονικό διάστηµα και συνεπώς θα πρέπει να προσαρµοστούµε και να µάθουµε να συµβιώνουµε µε τις νέες κλιµατικές συνθήκες.
Η αντιµετώπιση
της κλιµατικής κρίσης
Η αντιµετώπιση της κλιµατικής κρίσης στηρίζεται σε δύο πυλώνες που περιλαµβάνουν δράσεις α) για την άµβλυνση της και β) για τη προσαρµογή σε αυτή. Απαραίτητη προϋπόθεση για την αντιµετώπιση της είναι η αποδοχή του φαινοµένου της κλιµατικής αλλαγής από όλους τους εµπλεκοµένους στη τουριστική βιοµηχανία της Κρήτης (γιατί υπάρχουν και οι αρνητές της) και η συµµετοχή τους σε δράσεις µετριασµού της.
Οι δράσεις άµβλυνσης της κλιµατικής αλλαγής περιλαµβάνουν αλλαγές στα καύσιµα και τις ενεργειακές πηγές που χρησιµοποιούνται σήµερα στη τουριστική βιοµηχανία µε στόχο την πράσινη ενεργειακή µετάβαση µέχρι το 2050. Η χρήση των ορυκτών καυσίµων στη παραγωγή θερµικής και ηλεκτρικής ενέργειας καθώς και στη κίνηση οχηµάτων θα πρέπει να υποκατασταθεί µε ανανεώσιµες ενεργειακές πηγές ελαχιστοποιώντας τις εκποµπές ανθρακούχων αερίων στην ατµόσφαιρα σύµφωνα µε τους στόχους της παγκόσµιας συµφωνίας για το κλίµα που επετεύχθη το 2015 στο Παρίσι.
Οι δράσεις προσαρµογής στη κλιµατική αλλαγή είναι απαραίτητες δεδοµένου ότι η κλιµατική αλλαγή είναι εδώ και θα πρέπει να προσαρµοστούµε στα νέα κλιµατικά δεδοµένα και στην αποφυγή των δυσάρεστων καταστάσεων που βιώνουµε σήµερα ( Λός Άντζελες κ.α.). Η τοπική εµπειρία από το ακραίο κλιµατικό συµβάν το 2019 που κατέστρεψε πολλές βασικές υποδοµές του Νοµού µας υπενθυµίζει ότι ουδείς είναι αλώβητος από τη κλιµατική κρίση. Η προσαρµογή της τουριστικής βιοµηχανίας της Κρήτης στη κλιµατική αλλαγή περιλαµβάνει τη λήψη µέτρων προσαρµογής των διαφόρων επιχειρήσεων που σχετίζονται µε το τουρισµό αλλά και της πολιτείας και των δηµόσιων οργανισµών οι οποίοι θα πρέπει να διαµορφώσουν ένα σχέδιο προσαρµογής των υποδοµών του νησιού στα νέα κλιµατικά δεδοµένα.
Ο υπερτουρισµός
Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται υπερβολική συγκέντρωση τουριστών σε δηµοφιλείς προορισµούς και το φαινόµενο αυτό έχει ονοµασθεί υπερτουρισµός. Η έννοια αυτή συνδέεται µε τη µεγάλη συγκέντρωση τουριστών σε µία τοποθεσία µια ορισµένη χρονική στιγµή. Σε Ευρωπαϊκές πόλεις όπως η Βενετία, η Βαρκελώνη, το Άµστερνταµ κ.α. ο υπερτουρισµός αποτελεί σήµερα µείζον πρόβληµα. Στη Κρήτη παρατηρούνται σήµερα φαινόµενα υπερτουρισµού µε υπερβολική ύπαρξη τουριστών συνήθως το καλοκαίρι σε διάφορες τοποθεσίες. Αυτό έχει σαν αποτέλεσµα τη δυσφορία των µονίµων κατοίκων – οι οποίοι αισθάνονται σαν ξένοι στο τόπο τους – των επισκεπτών οι οποίοι δεν έχουν και τις καλύτερες εµπειρίες αλλά και την υπερβολική πίεση στα ευάλωτα οικοσυστήµατα και στους φυσικούς πόρους του νησιού.
Για την εκτίµηση του υπερτουρισµού σε ένα τουριστικό προορισµό συνυπολογίζονται διάφοροι ποσοτικοί δείκτες όπως µεταξύ άλλων η τουριστική ένταση, η τουριστική πυκνότητα αλλά και ποιοτικοί δείκτες όπως η δυσφορία των µόνιµων κατοίκων και οι εµπειρίες των τουριστών που εκτιµώνται µε προσωπικές συνεντεύξεις και τη χρήση κατάλληλων ερωτηµατολογίων. Ορισµένοι ισχυρίζονται ότι ο υπερτουρισµός είναι ένα πρόβληµα που σχετίζεται µε τη διαχείριση της ροής των τουριστών σε ένα προορισµό και δεν αποτελεί πραγµατικό πρόβληµα. Υποστηρίζουν ότι η καλύτερη διαχείριση των τουριστικών ροών σε δηµοφιλείς τουριστικούς προορισµούς µπορεί να αµβλύνει τον υπερτουρισµό και τις αρνητικές επιπτώσεις του. ∆υστυχώς µέχρι σήµερα σε πόλεις όπως η Βενετία, η Ρώµη, η Βαρκελώνη κ.α. δεν έχουν επινοηθεί αποτελεσµατικές και επιτυχείς πολιτικές που να αµβλύνουν το πρόβληµα αυτό. Στη Κρήτη οι δείκτες τουριστικής πυκνότητας και έντασης είναι υψηλοί ενώ οι υπερβολικές συγκεντρώσεις τουριστών στα κέντρα των πόλεων, σε ιστορικά µνηµεία και σε τοποθεσίες ιδιαιτέρου φυσικού κάλλους το καλοκαίρι είναι εµφανείς. Τα αίτια του υπερτουρισµού είναι πολλά όπως φαίνεται στον επισυναπτόµενο πίνακα όπως πολλές είναι οι δυσµενείς περιβαλλοντικές, οικονοµικές και κοινωνικές επιπτώσεις του.
Η αντιµετώπιση του υπερτουρισµού στην Κρήτη
Όπως προαναφέρθηκε η αντιµετώπιση του τουρισµού σε δηµοφιλείς Ευρωπαϊκούς προορισµούς δεν είναι, τουλάχιστον µέχρι σήµερα, εύκολη. Στη Κρήτη οι εκτιµήσεις για τον υπερτουρισµό ποικίλουν µε ορισµένους να επισηµαίνουν την ύπαρξη του και άλλους να θεωρούν ότι είναι θέµα καλής διαχείρισης των τουριστικών ροών. Υποστηρίζεται ότι η ανάπτυξη του τουρισµού στη ενδοχώρα του νησιού – και όχι µόνο στις βόρειες ακτές του – η δωδεκάµηνη επέκταση της τουριστικής περιόδου και η ανάπτυξη άλλων µορφών θεµατικού τουρισµού εκτός της δηµοφιλούς µορφής ήλιος-θάλασσα-παραλία θα αµβλύνουν τα προβλήµατα υπερσυγκέντρωσης τουριστών σε ορισµένα µέρη ορισµένες χρονικές στιγµές. Για τη καλύτερη εκτίµηση του υπερτουρισµού στη Κρήτη θα πρέπει να ζητηθεί η προσωπική άποψη των µονίµων κατοίκων και των τουριστών αλλά και να γίνουν µελέτες εκτίµησης της φέρουσας χωρητικής ικανότητας των οικοσυστηµάτων της Κρήτης όσων αφορά την υποδοχή τουριστών.
Καθώς – σύµφωνα µε τον Παγκόσµιο Οργανισµό Τουρισµού – οι παγκόσµιες τουριστικές ροές αυξάνονται κατά 43 εκατ. ετησίως ανερχόµενες το 2030 σε 1.8 δις. τουρίστες είναι προφανές ότι θα πρέπει να προετοιµασθούµε κατάλληλα για να προστατεύσουµε από τις προαναφερθείσες απειλές την ευηµερούσα σήµερα τουριστική βιοµηχανία της Κρήτης.
* Ο Γιάννης Βουρδουµπάς είναι χηµικός µηχανικός Ε.Μ.Π., M.Sc., Ph.D.
Περισσότερα στοιχεία είναι διαθέσιµα στις παρακάτω πηγές:
United Nations World Tourism Organization, Tourism Towards 2030-Global Overview.
The impacts of climate change on the Greek economy, Dianeosis, 2017.
Peeters P, Gössling S, Klijs J, Milano C, Novelli M, Dijkmans C. et al. Research for TRAN Committee – Overtourism: impact and possible policy responses. 2018. European Parliament, Policy Department for Structural and Cohesion Policies, Brussels.
Vourdoubas, J. (2024). The undesired impacts of overtourism in the island of Crete, Greece, International Journal of Advanced Multidisciplinary Research and Studies, 4(5), 868-874.
Vourdoubas, J. (2024). Evaluation of overtourism in the island of Crete, Greece, European Journal of Applied Sciences, Engineering and Technology, 2(6), 21-32.
Vourdoubas, J. (2022). The nexus between climate change and tourism industry in the island of Crete, Greece, Journal of Regional Development, 10(1), 1-13.
Vourdoubas, J. (2023). Climate change adaptation of tourism industry in the island of Crete, Greece, Journal of Business and Social Science Review, 4(3), 1-13.
Vourdoubas, J. (2019). Estimation of carbon emissions due to tourism in the island of Crete, Greece, Journal of Tourism and Hospitality Management, 7(2), 24-32.
Vourdoubas, I. “Energy Efficient Green Hotels – The concept of net-zero carbon emission hotels”, ELIVA Press, Chisinau, Moldova, 2024.
