» …κατά τη διάρκεια φυσικών καταστροφών
Σύµφωνα µε την ακαδηµαϊκή εγκυκλοπαίδεια Britannica ως φυσική καταστροφή ορίζεται ένα καταστροφικό συµβάν που προκαλείται από τις επιπτώσεις φυσικών και όχι ανθρωπογενών φαινοµένων (π.χ. τυφώνες, πληµµύρες, σεισµοί, ανεµοστρόβιλοι κ.λπ.), που προκαλούν µεγάλες απώλειες ανθρώπινων ζωών, την καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος, της ιδιωτικής ιδιοκτησίας και των δηµόσιων υποδοµών.
Ε
πίσης, το Υπουργείο Εσωτερικής Ασφάλειας (Department of Homeland Security) των ΗΠΑ, στον ορισµό του για τη φυσική καταστροφή, εκτός από τα ανωτέρω, προσθέτει µια ακόµη σηµαντική παράµετρο. Την απειλή που δύνανται να προκαλέσουν τα εν λόγω καταστροφικά συµβάντα για την εσωτερική ασφάλεια ενός κράτους.
Επιπρόσθετα, στο σηµερινό ασταθές, έντονα ανταγωνιστικό και συνεχώς µεταβαλλόµενο υβριδικό διεθνές περιβάλλον ασφάλειας, όπου κυριαρχούν οι ενεργειακοί ανταγωνισµοί, οι περιφερειακές συγκρούσεις, η τροµοκρατία, η µετανάστευση, η κλιµατική αλλαγή, οι ανατρεπτικές (disruptive) τεχνολογίες, η κατάρρευση των πολυµερών θεσµών, η γεωπολιτικοποίηση των στρατηγικών πόρων, τα όπλα µαζικής καταστροφής και ο υβριδικός πόλεµος, µια φυσική καταστροφή δύναται να αποτελέσει το µέσο για την ευθεία απειλή της εθνικής ασφάλειας και ανεξαρτησίας ενός κράτους. Ειδικότερα, ένας υβριδικός δρών µπορεί να εκµεταλλευτεί τις επιπτώσεις µιας φυσικής καταστροφής και τις τρωτότητες που θα προκληθούν στο κράτος που θα πληγεί από αυτή την φυσική καταστροφή (π.χ. αποδιοργάνωση στη λειτουργία του κράτους, ευρύτατες ανθρώπινες, υλικές ή περιβαλλοντικές απώλειες, έλλειψη πόρων για την αντιµετώπιση της καταστροφής κ.λπ.), ώστε να προχωρήσει σε περαιτέρω αποσταθεροποίηση της πληγείσας χώρας και να απειλήσει την εθνική της ασφάλεια και κυριαρχία.
Λαµβάνοντας υπόψη τα ανωτέρω, γίνεται κατανοητό, ότι βασική προϋπόθεση για την επιβίωση από ένα ακραίο φυσικό φαινόµενο όπως ένας πολύ µεγάλος σεισµός στην ευρύτερη περιοχή της Σαντορίνης, της Αµοργού και της Ανάφης είναι η ύπαρξη µιας ανθεκτικής κοινωνίας (Community Resilience).
Συγκεκριµένα, µια κοινωνία είναι ανθεκτική όταν έχει την ικανότητα να αναγνωρίζει τους κινδύνους και τις απειλές της, να αντιµετωπίζει τις κοινωνικές πιέσεις, να προβλέπει και να µετριάζει το κοινωνικό σοκ από την εκδήλωση κινδύνων, ακραίων φαινοµένων ή καταστροφών και κρίσεων, να προσαρµόζεται στις µεταβαλλόµενες συνθήκες ενός ακραίου φαινοµένου ή κρίσης, να ανακάµπτει τάχιστα σε περιόδους εκδήλωσης ακραίων φαινοµένων ή κρίσεων και να επανέρχεται στο πρότερο φυσιολογικό της λειτουργικό περιβάλλον.
Ειδικότερα, για την εξασφάλιση της ανθεκτικότητας απαιτείται η κινητοποίηση όλου του κράτους, καθώς και η συµµετοχή και συνεισφορά όλων των κοινωνικών και εθνικών δυνάµεων. Επίσης, απαιτείται ο σχεδιασµός ενός ισχυρού µηχανισµού διακυβέρνησης και παρακολούθησης της διαχείρισης της φυσικής καταστροφής ή κρίσης στη βάση της Ολιστικής Προσέγγισης (Whole of Government Approach).
Στο πλαίσιο αυτό, απαιτείται διυπουργικός συντονισµός, που θα αποσαφηνίσει τις λειτουργικές διαδικασίες κάθε κυβερνητικής υπηρεσίας και θα δύναται να αξιοποιήσει το σύνολο των κοινωνικών και εθνικών δυνάµεων (κρατικοί – ιδιωτικοί φορείς, κοινωνικοί φορείς, µη κυβερνητικές οργανώσεις, εθελοντές κ.λπ), ώστε να αντιµετωπιστούν αποτελεσµατικά οι επιπτώσεις της εν λόγω φυσικής καταστροφής ή κρίσης.
Υπό την ανωτέρω οπτική, οφείλουµε να αξιολογήσουµε θετικά την έως τώρα αντίδραση της Πολιτείας και του κρατικού µηχανισµού σε αυτή την έντονη σεισµική ακολουθία που παρατηρείται στην ευρύτερη περιοχή της Σαντορίνης.
Ειδικότερα, για πρώτη φορά στην Ελλάδα γίνεται προληπτική κινητοποίηση και διαχείριση µιας πιθανής φυσικής καταστροφής. Η πολιτική ηγεσία της χώρας σχεδιάζει και χαράσσει πολιτική διαχείρισης µιας πιθανής ακραίας φυσικής καταστροφής, σύµφωνα µε τις υποδείξεις των ειδικών και της επιστηµονικής κοινότητας και όχι µε όρους πολιτικού οφέλους και επικοινωνιακής εργαλειοποίησης της κρίσης.
Ο συντονισµός για την αντιµετώπιση µιας πιθανής ακραίας φυσικής καταστροφής επίσης, γίνεται σε διυπουργικό επίπεδο και σηµαντικές δυνάµεις του κρατικού µηχανισµού βρίσκονται ήδη στο πεδίο, για κάθε ενδεχόµενο και για την έγκαιρη διαχείριση των επιπτώσεων από την εκδήλωση ενός έντονου σεισµικού φαινοµένου.
Αξιοσηµείωτο επίσης, είναι το γεγονός ότι υπάρχει άψογη συνεργασία µεταξύ του κεντρικού κρατικού µηχανισµού και των τοπικών και περιφερειακών αρχών και του τοπικού πληθυσµού.
Τέλος, οι διαχειριστές της κατάστασης κατά την έως τώρα επικοινωνία τους µε τα ακροατήριά τους µιλούν την ίδια γλώσσα και ακολουθούν την στρατηγική «επικοινωνώ µε ενιαία φωνή» (One Voice Communication). Ειδικότερα, οι εν λόγω διαχειριστές επικοινωνούν µε σαφήνεια και συνέπεια, χωρίς αντιφάσεις ή ασαφή και αλληλοσυγκρουόµενα µηνύµατα, µε αποτέλεσµα να έχει αποφευχθεί η διασπορά σύγχυσης και πανικού προς τα ειδικά κοινά (stakeholders), που εµπλέκονται άµεσα ή έµµεσα µε την κρίση.
Παρά την έως τώρα επιτυχή διαχείριση της επικίνδυνης κατάστασης στη Σαντορίνη και τα γύρω νησιά, απαιτείται περαιτέρω εγρήγορση και να τεθεί σε ετοιµότητα όλος ο κρατικός µηχανισµός σαν να βρισκόµαστε µπροστά σε εν εξελίξει κρίση µε ακραίες επιπτώσεις.
Ειδικότερα, θα πρέπει να ενταθεί η προετοιµασία και η λήψη προληπτικών µέτρων σε όλη τη χώρα, διότι αν εκδηλωθεί ακραίος σεισµός από το ρήγµα της Αµοργού δεν θα πληγούν µόνο η Σαντορίνη, η Αµοργός και τα γύρω νησιά, αλλά και η Αθήνα και πολλές ακόµη περιοχές της χώρας.
Συγκεκριµένα, απαιτείται:
Προσεισµικός έλεγχος κτιρίων δηµόσιας και κοινωφελούς χρήσης (νοσοκοµεία, δηµόσιες υπηρεσίες, εκπαιδευτικά ιδρύµατα, κ.λπ.) µε σκοπό την πρώτη αποτίµηση της σεισµικής τους ικανότητας και λήψης µέτρων σε περίπτωση στατικών προβληµάτων τους για την εξεύρεση εναλλακτικών επανδρωµένων κτιρίων όπου θα λειτουργήσουν προσωρινά, ώστε να ξεπεραστεί η κρίση και να επανέλθει η κανονικότητα.
Ασκήσεις ετοιµότητας για την ασφαλή εκκένωση των δηµόσιων κτιρίων και υπηρεσιών σε περίπτωση εκδήλωσης σεισµού κατά την ώρα λειτουργίας τους.
Φύλαξη και προστασία των κρίσιµων υποδοµών όχι µόνο στα νησιά των Κυκλάδων όπου υπάρχει το πρόβληµα, αλλά σε όλη τη χώρα. Θα πρέπει να εξασφαλιστούν εναλλακτικά δίκτυα και κρίσιµες υποδοµές που θα καλύψουν τις λειτουργίες των πρωταρχικών δικτύων και υποδοµών σε περίπτωση που αυτά, δεχτούν κάποιο πλήγµα και τεθούν εκτός λειτουργίας.
Προσδιορισµός χώρων καταφυγής των πολιτών και χώροι καταυλισµών σε περίπτωση εκδήλωσης ακραίου σεισµικού φαινόµενου, όχι µόνο στην Σαντορίνη και τα γύρω νησιά των Κυκλάδων, αλλά σε όλη τη χώρα. Για την αποφυγή πανικού και δηµιουργίας κοινωνικού χάους, ο κάθε πολίτης θα πρέπει να ξέρει που θα πρέπει να πάει για να προστατευτεί σε περίπτωση ακραίου σεισµικού φαινοµένου.
Την εξασφάλιση αρκετών διαθέσιµων θαλάσσιων (πλοία, σκάφη κ.λπ) και αεροπορικών µέσων για την άµεση εκκένωση των νησιών που πιθανόν να πληγούν από έναν ισχυρό σεισµό σε συνδυασµό µε την πιθανή έκρηξη του ηφαιστείου της Σαντορίνης ή την εκδήλωση κάποιου τσουνάµι και την αποµάκρυνση πολιτών σε ασφαλή µέρη. Στο πλαίσιο αυτό, θα πρέπει να προβλεφθεί από ποιες λιµενικές υποδοµές θα αποµακρυνθούν οι πολίτες σε περίπτωση καταστροφής των υπαρχουσών.
Την προετοιµασία για την αντιµετώπιση περιστατικών εκτεταµένης θαλάσσιας περιβαλλοντικής ρύπανσης.
∆ιασφάλιση της ∆ηµόσιας Υγείας και της περίθαλψης των πληγέντων όχι µόνο για τις πληγείσες περιοχές, αλλά για όλη τη χώρα. Ειδικότερα, απαιτείται να τεθούν σε ετοιµότητα κάποια µεγάλα Νοσοκοµεία της Αττικής, καθώς και ένα Νοσοκοµείο ανά Περιφέρεια της χώρας.
Να τεθούν σε ετοιµότητα όλα τα αποθηκευτικά κέντρα του Υπουργείου Εργασίας, Κοινωνικής Ασφάλισης & Κοινωνικής Αλληλεγγύης για τη διάθεση σκηνικού υλικού και κλινοσκεπασµάτων για την προσωρινή στέγαση των σεισµόπληκτων, εφόσον απαιτηθεί και επίσης, να υπάρξει µέριµνα για την συνέχιση της λειτουργίας των δικτύων της εφοδιαστικής αλυσίδας στις πληγείσες περιοχές.
Τέλος, το Υπουργείο Εθνικής Άµυνας εκτός από την υπάρχουσα συµβολή του στην έως τώρα διαχείριση της κατάστασης και την εφαρµογή του Σχεδίου «ΞΕΝΟΚΡΑΤΗΣ» στις περιοχές που θα τεθούν σε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης, λόγω της πιθανής εκδήλωσης φυσικής καταστροφής, καλό θα είναι να θέσει άµεσα σε εγρήγορση και επιφυλακή το σύνολο των Ενόπλων ∆υνάµεων. Στόχος αυτής της προληπτικής ενέργειας, είναι το ενδεχόµενο αντιµετώπισης κάποιου επίδοξου Υβριδικού ∆ρώντα (π.χ. Τουρκία) που θα θελήσει να επωφεληθεί από τις έκτακτες συνθήκες που θα διαµορφωθούν από µια ακραία φυσική καταστροφή στις Κυκλάδες, ώστε να απειλήσει την εθνική µας κυριαρχία προκαλώντας µια εθνική κρίση.
Εκτός από ένα µηχανισµό διαχείρισης κρίσεων που θα λειτουργεί στη βάση της Ολιστικής Προσέγγισης (Whole of Government Approach), για την επιτυχή διαχείριση και αντιµετώπιση µιας ακραίας φυσικής καταστροφής απαιτείται και η ανθεκτικότητα των πολιτών και του συνόλου των κοινωνικών δυνάµεων.
Συγκεκριµένα, µέσω της αύξησης της ευαισθητοποίησης των πολιτών σε σχέση µε τους κινδύνους από µια φυσική καταστροφή και την ενθάρρυνσή τους να αναπτύξουν ικανότητες που θα τους επιτρέπουν να κινούνται αυτόνοµα και να λαµβάνουν ατοµικά µέτρα ασφαλείας κατά την περίοδο κρίσεων ή µιας φυσικής καταστροφής,
εξασφαλίζεται η επιτυχής διαχείριση του ακραίου φαινοµένου και των επιπτώσεών του.
Μέσω της εξασφάλισης ανθεκτικότητας των πολιτών, διασφαλίζεται η ετοιµότητά τους για την πρώτη αντίδραση, όσο και κατά τη διάρκεια αντιµετώπισης µιας κρίσης ή φυσικής καταστροφής. Η διαδικασία αυτή βασίζεται στην προσέγγιση “Whole of Society”, όπου θέτει τους πολίτες και όλες τις κοινωνικές και εθνικές δυνάµεις στον πυρήνα του εθνικού µηχανισµού για τη διαχείριση εκτάκτων αναγκών, φυσικών καταστροφών και κρίσεων.
Κοντολογίς, κατά την αντιµετώπιση µιας φυσικής καταστροφής, οι άνθρωποι στην πληγείσα περιοχή θα πρέπει να ξέρουν πώς να αντιδράσουν για να προστατεύσουν τη ζωή και τα περιουσιακά στοιχεία τους, καθώς και τη ζωή και τα περιουσιακά στοιχεία των άλλων µελών της κοινότητας. ∆εδοµένου ότι αρχικά η αντιµετώπιση των καταστροφών πραγµατοποιείται πάντα σε τοπικό επίπεδο, όλα τα τµήµατα του πληθυσµού (σε όλες τις περιοχές της χώρας), πρέπει να διαθέτουν επαρκή γνώση του τρόπου πρόληψης και αντιµετώπισης των καταστροφών και της ετοιµότητας έναντι αυτών.
Η ευαισθητοποίηση του κοινού σχετικά µε τους κινδύνους και η επαρκής γνώση του τρόπου πρόληψης, ετοιµότητας και αντίδρασης σε φυσικές καταστροφές αποτελεί κρίσιµο παράγοντα για την επιτυχή διαχείριση του ακραίου φυσικού φαινοµένου διότι µειώνει σηµαντικά τις αρνητικές συνέπειες των φυσικών καταστροφών.
Σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης ή κρίσης γεννιέται η ανάγκη της διάδοσης των αναγκαίων πληροφοριών µε πρωταρχικό σκοπό την προστασία του πληθυσµού. Οι διαχειριστές τέτοιων καταστάσεων καλούνται να παράσχουν έγκυρη και έγκαιρη πληροφόρηση, στους πολίτες, ώστε να τους βοηθήσουν να προετοιµαστούν κατάλληλα και να κάνουν ορθολογικές επιλογές για την µείωση των κινδύνων και τη διασφάλιση της ασφάλειας και της ακεραιότητάς τους.
Η µέριµνα για την ενηµέρωση και την προστασία του κοινού συνήθως αποτελεί τον καλύτερο τρόπο για την ανάπτυξη µιας θετικής σχέσης µε το κοινό, την οικοδόµηση της εµπιστοσύνης µε τις Αρχές που διαχειρίζονται τη φυσική καταστροφή και την αποδοχή των αποφάσεών τους.
Λαµβάνοντας υπόψη τα ανωτέρω, θα πρέπει να επισηµανθεί ότι οι διαχειριστές της κατάστασης του έκτακτου κινδύνου από την παρατεταµένη σεισµική δραστηριότητα στην περιοχή της Σαντορίνης, της Αµοργού και της Ανάφης έχουν επιτύχει µερικώς το στόχο τους σε αυτό το πεδίο.
Συγκεκριµένα, έχουν επιτύχει την ευαισθητοποίηση του τοπικού πληθυσµού στα νησιά που αντιµετωπίζουν τον κίνδυνο, αλλά και γενικότερα, στους κατοίκους όλων των Κυκλαδων σχετικά µε τους κινδύνους που ελλοχεύουν, έχει ενισχυθεί η ετοιµότητά τους, έχει αναπτυχθεί άριστη συνεργασία µε τα τοπικά στελέχη και τους επικεφαλής των νησιών που αντιµετωπίζουν την έκτακτη ανάγκη, αλλά δεν συµβαίνει το ίδιο µε τον υπόλοιπο πληθυσµό της χώρας.
Παρά τις επισηµάνσεις των ειδικών και τη συνεχής ενηµέρωση της κοινής γνώµης για τη διαµορφωθείσα κατάσταση στα εν λόγω νησιά, δεν έχει γίνει αντιληπτή η επικινδυνότητα της κατάστασης και το µέγεθος των επιπτώσεων από την εκδήλωση ενός πολύ ισχυρού σεισµού στη Σαντορίνη, την Αµοργό και την Ανάφη, για όλο τον ελληνικό λαό.
Ειδικότερα, παρατηρείται σηµαντική µερίδα πολιτών (κυρίως τους χρήστες των Social Media) να αναφέρουν ανακρίβειες, να διασπείρουν ψευδείς ειδήσεις και να παραπληροφορούν τον κόσµο σχετικά µε την πραγµατική κατάσταση της σεισµικής έξαρσης στην ευρύτερη περιοχή της Σαντορίνης.
Επίσης, παρατηρείται ότι στην ατζέντα των αντιπολιτευόµενων πολιτικών δυνάµεων της χώρας και την πλειοψηφία των Μέσων Μαζικής Ενηµέρωσης, άλλα ζητήµατα έχουν προτεραιότητα (π.χ. η εργαλειοποίηση του ατυχήµατος των Τεµπών και η πολιτική του εκµετάλλευση) και ασκείται έµµεση κριτική, στους διαχειριστές της έκτακτης ανάγκης στη Σαντορίνη, ότι η όλη προληπτική διαχείριση είναι για λόγους αποπροσανατολισµού από την ατζέντα της καθηµερινότητας.
Η εν λόγω κατάσταση είναι άκρως επικίνδυνη και θα πρέπει όλοι να καταλάβουν (πριν είναι πολύ αργά), ότι σε περίπτωση εκδήλωσης ενός ακραίου σεισµού στην Σαντορίνη, οι επιπτώσεις πιθανόν να είναι πρωτόγνωρες, θα πλήξουν τους πάντες και η ακραία κατάσταση που θα διαµορφωθεί δεν θα αντιµετωπιστεί µέσω του λαϊκισµού, της ανευθυνότητας, της πολιτικής εργαλειοποίησης για απόκτηση µικροκοµµατικών κερδών και της µετάθεσης ευθυνών (blame game).
Σε ακραίες καταστάσεις όπως αυτές που βιώνουµε σήµερα στη Σαντορίνη και τα κοντινά σε αυτήν νησιά, απαιτείται εθνική συναίνεση και ενεργοποίηση και συµµετοχή όλων των κοινωνικών και εθνικών δυνάµεων.
Απαιτείται επίσης, στήριξη των διαχειριστών της κατάστασης και των στελεχών του κρατικού µηχανισµού που βρίσκονται στο πεδίο. ∆εδοµένης της έως τώρα θετικής προληπτικής αντίδρασης του κράτους (για πρώτη φορά στην Ελλάδα), αλλά και της θετικής ανταπόκρισης των τοπικών κοινωνιών των νησιών που πλήττονται, ας ελπίσουµε ότι στο τέλος, θα πρυτανεύσει η λογική και το εθνικό συµφέρον από όλους µας.
Με την ενεργοποίηση όλων των κοινωνικών δυνάµεων, την σωστή αξιοποίηση όλων των εθνικών πόρων και την βοήθεια του καλού Θεού των Ελλήνων, ας ελπίσουµε να ξεπεραστεί και αυτή η φουρτούνα και να επανέλθουν η Σαντορίνη και τα υπόλοιπα νησιά µας στην πρότερη φυσιολογική τους λειτουργική κατάσταση.
*Ο ∆ρ. Κωνσταντίνος Π. Μπαλωµένος είναι πολιτικός επιστήµονας – διεθνολόγος, πρώην γενικός διευθυντής Γενικής ∆ιεύθυνσης Πολιτικής Εθνικής Άµυνας και ∆ιεθνών Σχέσεων (Γ∆ΠΕΑ∆Σ) Υπουργείου Εθνικής Άµυνας (ΥΠΕΘΑ)
