2ο ΜΕΡΟΣ
…η Νέα Πόλις θα ολοκληρωθεί, θα γίνει. Όχι βέβαια από αρχιτέκτονας και πολεοδόμους οικηματίας, που ασφαλώς πιστεύουν, οι καημένοι, ότι μπορούν αυτοί τους βίους των ανθρώπων εκ των προτέρων να ρυθμίζουν και το μέλλον της ανθρωπότητος , με χάρακες, με υποδεκάμετρα, γωνίες και «ταυ» μέσα στα σχέδια της φιλαυτίας των, ναρκισσευόμενοι (μαρξιστικά, φασιστικά ή αστικά), πνίγοντες και πνιγόμενοι, να κανονίζουν. Όχι, δεν θα κτιστεί η Νέα Πόλις έτσι, μα θα κτισθεί απ όλους τους ανθρώπους, όταν οι άνθρωποι, έχοντας εξαντλήσει τας αρνήσεις και τας καλάς και τας κακάς, βλέποντας το αστράπτον φως της αντισοφιστείας-τουτέστιν το φως της άνευ δογμάτων, άνευ ενδυμάτων Αληθείας –παύσαν…
Από την Οκτάνα του Ανδρέα Εμπειρίκου (1)
ΕΙΣ ΕΜΠΕΙΡΙΚΕΙΑ ΑΠΟ-ΣΤΑΣΗ
Μ’ αφορμή το θεατρικό αναλόγιο στο θέατρο «Κυδωνία» χθες θα έβλεπα την παράσταση (2) και σήμερα με τη ΡΙΚΑ ΣΗΦΑΚΗ να ερμηνεύει ποιητικά διηγήματα του κορυφαίου Έλληνα υπερρεαλιστή ΑΝΔΡΕΑ ΕΜΠΕΙΡΙΚΟΥ, επέλεξα από το «Όχι Μπραζίλια μα Οκτάνα» που είναι στο πρόγραμμα.
Η συγκλονιστική εποχή μας, τείνει να αποπνευματοποιθεί μέσα στις δυσβάστακτες δαγκάνες της λιτότητας, και των οικονομικών ανισοτήτων και την ακραίων αντανακλαστικών στην όποια ποιοτική διεκδίκηση μέσα από το δίπολο της εκφραστικής δημιουργικής παραγωγής αλλά και της διαίσθησης σε ένα εναγώνιο προπέτασμα αναζήτησης ποιοτικών δεδομένων, ως παιδευμένοι δέκτες σε έργα που προσλαμβάνονται αναπόφευκτα με λίγα ή καθόλου χρήματα. Από την Οκτάνα:
«Οκτάνα θα πει η ενόρασις και η διαίσθησις εκείνη, που επιτρέπουν σωστά να νοιώθεις να καταλαβαίνεις όλην την αγωνία των αλγούντων». Και οι άλγοντες είναι τόσο πολλοί σήμερα, ω αίγαγρε!!
Ο ΜΙΧΑΛΗΣ ΒΙΡΒΙΔΑΚΗΣ, έχει δημιουργήσει ως ψυχή του θεάτρου Μνήμη, ένα χρονικά παρατεταμένο προηγούμενο απόδοσης ποιητικών κειμένων με τη μορφή, κυρίως μονολόγων, με τη σκηνοθετική θεατρική του ταυτότητα, αλλά και ευέλικτων θεατρικών αναλογών με έργα ντόπιων, άλλων Ελλήνων και ξένων λογοτεχνών, ενδεικτικά αναφέρω Κακάρογλου, Μαρινάκη, Χιόνης, Ταμπούκι, Μπέρχαρτ… χωρίς μάλιστα την ενδεδειγμένη για την ποιότητα που παρουσιάζει χορηγική υποστήριξη από ντόπιους παράγοντες, δημοτικούς η ιδιώτες. Τόσα πράγματα γίνονται εκ των… ενόντων και από το μεράκι και το στέρημα δημιουργών και φιλότεχνων.
ΕΝ ΤΥΠΟΓΡΑΦΙΑ ΕΚ-ΔΟΣΗ ΦΩΤΕΙΝΗ
10 χρόνια λειτουργίας το Μουσείο Τυπογραφίας, και αυτό που παρακολουθούν την πορεία του, διαπιστώνουν να ξεδιπλώνεται σταδιακά, περιστροφικά εξώστρεφα, γύρω από τους ακούραστους ιδρυτές του, τον ΓΙΑΝΝΗ και την ΕΛΕΝΗ ΓΑΡΕΔΑΚΗ, αλλά και τους άμεσα συνεργάτες τους, όπως ο αείμνηστος ΜΙΧΑΛΗΣ ΓΡΗΓΟΡΑΚΗΣ, ο ΓΙΩΡΓΟΣ ΜΑΡΟΥΛΟΣΗΦΑΚΗΣ, η σύγχρονη ψυχή του ΕΛΙΑ ΚΟΥΜΗ και μια ομάδα εργαζόμενων, που δουλεύουν υπηρετώντας το όραμα της οικογένειας Γαρεδάκη, το μουσείο, να έχει γίνει ήδη, το καλύτερο στο είδος του στον Ελληνικό χώρο, φιλοδοξία τους να μπορέσει να διατηρήσει και να αυξήσει τα κεκτημένα που έγιναν με κόπο και πολλά χρήματα, γνωρίζοντας το –παρά τη σχετική αποκέντρωση του, και μέσω της φυσικής ομορφιάς που το περιβάλλει- σε χιλιάδες επισκέπτες μέσα από εκδηλώσεις τέχνης, δραστηριότητες γραμμάτων και παιδαγωγικά προγράμματα, αφού η διάρθρωση του προσφέρει μοναδικά, στη γνωριμία μικρών και μεγάλων με την τέχνη του Γουτεμβέργιου. Άλλωστε, -δε σταματώ να το δηλώνω- η εποχή της κρίσης θέλει αφυπνισμένους Έλληνες προς μια κατεύθυνση πολιτισμικής ανάπτυξης και που πρωτίστως μας δίνουν τα τυπωμένα βιβλία. Επιλεγμένα σουβενίρ ποιότητας και καφέ στις νέες προ-εκτάσεις του. Η νεα πτέρυγα, με τα ιστορικά κειμήλια, προσφορά στο μουσείο του ΚΩΣΤΑ ΤΖΩΡΤΖΑΚΗ, όμορφη, λιτή και αξιοθαύμαστη προς μίμηση…
Από το «του Αιγάγρου», του Α. Εμπειρίκου: «Τα κρύσταλλα που μαζώχθηκαν και φτιαξαν τον Κρυστάλλη, ο Διονύσιος Σολωμός ο Μουσηγέτης, ο Ανδρέας ο πρωτόκλητος και πρωτοψάλτης Κάλβος, ο Περικλής Γιαννόπουλος που ελληνικά τα ήθελε όλα κι έκρυβε μέσα του, βαθιά, μια φλογερή ψυχή Σαβοναρόλα, ο μέγας ταγός ο Δελφικός, ο Αρχάγγελος Σικελιανός που έπλασε το Πάσχα των Ελλήνων και ανάστησε (Πάσχα και αυτό) τον Πάνα, ο εκ του Ευξείνου ποιητής ο Βάρναλης ο Κώστας, αι βάτοι αι φλεγόμεναι, ο Νίκος Εγγονόπουλος και ο Νικήτας Ράντος, ο Οδυσσεύ Ελύτης, που την ψυχή του βάφτισε στα ιωνικά νερά του Ελληνικού Αρχιπελάγους…».
Την Κυριακή 24/5 η ΜΑΡΩ ΘΕΟΔΩΡΑΚΗ ξεδίπλωσε τις δημιουργικές αρετές της με αφορμή το παραμύθι που έγραψε για το Μουσείο Τυπογραφίας, «τα αποτυπώματα μιας κουκίδας», ένα έργο γεμάτο φως που ενθουσιάζει ιδιαίτερα τα παιδιά, παραθέτω ένα απόσπασμα: «Η μικρή κουκίδα, η μεταμορφωμένη στον ολόλαμπρο ήλιο είχε πια τη δική της ιστορία. Η τέχνη που κυριολεκτικά άλλαξε τον κόσμο, η τυπογραφία, άλλαξε και την ιστορία της μικρής κουκίδας. Μέσα σε τούτο το Μουσείο …
Στο Μουσείο Τυπογραφίας…
Το Μουσείο που άλλαξε με τη σειρά του την ιστορία ενός τόπου…».
“ΚΟΛΧΑΑΣ” ΔΙΠΟΛΑ ΕΝ ΕΞΕΛΙΞΕΙ
Ομως πραγματικά η παράσταση που συγκλόνισε τους ευαισθητοποιημένους θεατρόφιλους ο συγκλονιστικός μονόλογος “Κολχαας” του ΝΙΚΟΥ ΑΛΕΞΙΟΥ γέμισε το αμφιθέατρο του μουσείου Κυριακή και Δευτέρα 24 και 25 Μαΐου. Ενοιωσα ότι είχαμε να δούμε εδώ και 15 περίπου χρόνια από την Ελένη του Βασίλη Παπαβασιλείου στο “Βλησίδη” τόσο δυνατό μονόλογο. Ο Αλεξίου προσάρμοσε τη νουβέλα του “σκοτεινού” Χάινριχ φον Κλάιστ με μια λιτή σκηνοθεσία -ως προς τα τεχνικά μέσα αλλά με μια προσωπική του συγκλονιστική ερμηνεία, πλούσια σε υφολογικές διαφοροποιήσεις, αφού έδωσε έμφαση σ’ ένα σύγχρονο εξπρεσιονιστικό ιδίωμα ως πλαίσιο, που το κατακερμάτιζε με ρεαλιστικές αφηγηματικές δια-στάσεις εναλλαγμένες με ένα απόλυτο κοντράστ (σωματοκίνησης-διαφοροποίησης άκρων χεριών, και ποδιών όντας καθισμένος για 70’ όσο κρατούσε η συγκλονιστική ΠΑΡΑσταση, ΑΝΤΙσταση σε σημερινές πάμπολες δήθεν “θεατρικές” αρπακτές. ΑΜΦΙδρομα οι έντεχνες αναπνοές του, σιωπές αλλά και κορυφώσεις καθήλωναν τον ευεργετημένο θεατή.
Ο Αλεξίου το μέγιστο εθνικό θέμα του πατροπαράδοτου γερμανικού ρομαντισμού στο χρονικά παρατεταμένα προσδιορισμένο (διαχρονικό πλέον) θέμα “Φύση κυριαρχική εγκωμιάζουσα άνθρωπος σε σμίκρινση κρητική της αδυναμίας του. Μέσω του κειμένου του Χ.Φ. Κλάιστ ανέδειξε το δίπολο φύση: Ομορφιά των αλόγων, σύμβολο ελευθερίας άδικος άνθρωπος (πηγή δινών, δράμα) η κορύφωση του προσαρμοσμένη μέσα από αλληγορίες στον αγώνα ΚΑΙ του σημερινού ανθρώπου απέναντι στην ΝΕΟ Αυτοκρατορική Γερμανία (άλλου τύπου οικονομική δυνάστρια).
Μάλιστα το κατάφερε δυναμικά και υποδόρια, χωρίς να πολιτικολογεί ούτε στιγμή χωρίς να ΜΕΤΑθέσει αισθητικά το αρχικό πλαίσιο δράσης. Παραθέτω από το κεφάλαιο “Τέχνη, κοινωνία, αισθητική”(3) του κορυφαίου γερμανού φιλοσόφου Theodor W. Adorno. “Η τέχνη έχει την έννοιά της στον ιστορικά μεταβαλλόμενο αστερισμό στοιχείων, αυτή η έννοια αντιστέκεται σε κάθε προσπάθεια ορισμού. Η ουσία της δεν μπορεί να αναχθεί στις απαρχές της, σαν να υπήρχε ένα πρωτο βασικό στρώμα πάνω στο οποίο θα ήταν θεμελιωμένα όλα τα επακόλουθα στρώματα και με τον κλονισμό του αρχικού στρώματος θα ανατρεπόνταν και αυτά” θα συμπλήρωνα για την περίπτωση ότι η “σκοτεινή” διάσταση του δραματουργικού στοιχείου πέρασε από το μεσαίωνα στο μπαρόκ, το ρομαντισμό και τις πρωτοπορίες του 20ου αιώνα -κυρίως τον μέγιστο γερμανικό εξπρεσιονισμό, ως αυτονόητη εθνική κατάσταση- για τους Γερμανούς και τους αποδέκτες τους – όπου το Εθνικό ιστορικά θεμελιωμένο από αναγκαιότητες αισθητικό δραματουργικό πλαίσιο, γίνεται εξ ορισμού παγκόσμιο (βλέπε αντίστοιχα Αρχαίο Ελληνικό θέατρο, Σαιξπηρικές αναβιώσεις).
Η ιδιαιτερότητα του “σκοτεινού” αναγνωρίζεται ως παγκόσμια δυναμική ταυτότητα κυρίως στον κινηματογράφο του μεσοπολέμου.
Περισσότερα στη “δαιμονική οθόνη” και το κεφάλαιο “Οι Νιμπελούνγκεν” 1922-1924. Οπου το δίπολο φύση-άνθρωπος περνάει στο πιο αφαιρετικό του πλαίσιο μέσα από υπερβάσεις έντεχνης ΑΝΑπαράστασης.
“Ο εξπρεσιονισμός κατασκευάζει το δικό του σύμπαν, δεν προσαρμόζεται σ’ ένα ήδη υπαρκτό κόσμο”. “Το κάθε τοπίο” είπε ο Νοβάλις “είναι το εξιδανικευμένο Σώμα μιας συγκεκριμένης μορφής του Πνεύματος” και λίγο παρακάτω ο συγγραφέας σημειώνει “Ολα αυτά είναι εικόνες-οράματα που πηγάζουν κατευθείαν από την αντίληψη που τρέφουν οι Γερμανοί για το Σκότος. Το τοπίο με τα ανεμοδαρμένα κλαδιά, όπου ο Αλμπεριχ, αυτή η ύπαρξη του Κάτω Κόσμου, διπλώνει τα αραχνοειδή δάκτυλά του και περιμένει να στραγγαλίσει το Φωτεινό ήρωα, ξεχειλίζει από μυστήριο…”. Πραγματικά απέναντι στους σκοτεινούς ήρωες του γερμανικού εξπρεσιονισμού (απόρροια του Γερμανικού διαφοροποιημένου ρομαντισμού) αντιπροτάσσω τους φωτεινούς ήρωες του ελληνικού λυρισμού αλλά κυρίως εκείνους του ίδιου του σπουδαίου πάνφωτου ελληνικού υπερρεαλισμού διακριτικού βλέπε Ελύτη, Γκάτσο, τον έντονα αναμοχλευτικό Εγγονόπουλο, Σαχτούρη και κυρίως Εμπειρίκο με στίχους του οποίου τελειώνω, πάντα από την Οκτάνα “Ο πρώτος που σέρνει έναν χορό, ο κορυφαίος, η κορυφαία, ένας Κρητικός με το μαχαίρι στο ζωνάρι, μια κόρη με ωραία βυζιά, οι πρώτοι των χορών εν γένει, μοιάζουν με τις πρώτες μέρες των εποχών… από τις άλλες που έπονται ημέρες. Η σημερινή είναι και αυτή χορός, όπως πεντοζάλι, όπως όλοι οι χοροί που προχωρούν και αναπτύσσονται εν όψει όλων των καιρών και όλων των εκτάσεων”.
Σημειώσεις:
(1) Οκτάνα 1980 Ικαρος μερικές δεκαετίες από το εμβληματικό υπερρεαλιστικό έργο του Υψικάμινος.
(2) Στην παράσταση θα αποδώσει η Ρίκα Σηφάκη μεταξύ άλλων και το “Ο βασιλιάς ο Κογκ” και το “Οχι Μπραζίλια μα Οκτάνα” μα το μυαλό μου είναι στο “του αίγαγρου” αφού η συγκυρία το έφερε το 1984 επί δημαρχίας Γιώργου Κατσανεβάκη να δημιουργήσω τον δικό μου αίγαγρο που έχει τοποθετεί στην είσοδο της πόλης. Ο Νάνος Βαλαωρίτης στο βιβλίο του “Ανδρέας Εμπειρίκος” εκδ. Υψιλον γράφει μεταξύ άλλων “Το υποσυνείδητο ή το ασυνείδητο για τον Α. Εμπειρίκο ήταν μια έννοια υλική σχεδόν, όπως ήταν ο νους, το είναι, το άπειρο, ο λόγος για τους προσωκρατικούς.
(3) Αισθητική θεωρία του Ντιοντόρ Αντόρνο… γιγάντιο βιβλίο σε μετάφραση Λευτέρη Αναγνώστου εκδ. “Αλεξάνδρεια”.
