Αξίζει σε αυτήν την εποχή να μεταφέρουμε λογοτεχνικά έργα σε μια άλλη μορφή τέχνης και συγκεκριμένα σε αυτήν του κόμικ; Ο Γιάννης Κουκουλάς, καθηγητής ιστορίας τέχνης στην σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας, μας απαντά πως σίγουρα αξίζει. Μάλιστα, σημειώνει πως αξίζει πολύ περισσότερο όταν η προσαρμογή αυτή δεν είναι πιστή στο αρχικό έργο.
Με τα λόγια αυτά άνοιξε την συζήτηση που πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του 2ου Φεστιβάλ Βιβλίου, με την συνεργασία του Chaniartoon – International Comic & Animation Festival, την περασμένη Πέμπτη, στην Πύλη Σαμπιονάρα.
ΜΙΑ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΗ ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΜΕ ΚΟΙΝΗ ΑΦΕΤΗΡΙΑ
Ο Γιάννης Κουκουλάς αναφέρθηκε στον “Μικρό Πρίγκιπα” και συγκεκριμένα στην εικονογραφημένη τους εκδοχή σε κόμικ από την Στέλλα Στεργίου. Παρόλο που αρχικά δεν περιμένει κάποιος να διαβάσει κάτι καινούριο, τα στοιχεία που έχει προσθέσει η εικονογράφος και δεν συναντιούνται στο πρωτότυπο έργο, δίνουν μια ξεχωριστή αίσθηση, ενώ μπορούμε να πούμε ότι καταφέρνει να πολλαπλασιάσει την εμπειρία της ανάγνωσης. Ένα άλλο ιδιαίτερο παράδειγμα είναι αυτό του “Ημερολογίου της Άννα Φρανκ” (φωτ. 2), όπου κυκλοφόρησαν σχεδόν παράλληλα δύο εκδόσεις. Η μία έκδοση είναι από τον εικονογράφο David Polonsky, ενώ η δεύτερη του Erni Kolon. Διαβάζοντας και τα δύο βιβλία, παρόλο που βασίζονται στην ίδια ιστορία, είναι τελείως διαφορετική η αναγνωστική εμπειρία. Στο πρώτο μπορεί κιόλας να γελάσει κανείς, ενώ το δεύτερο είναι σαφώς πιο βλοσυρό. Στο κάθε βιβλίο έχει δοθεί αλλού το βάρος της εικονοποίησης, σε άλλα στοιχεία έχουν στηριχτεί οι μεταγραφές, κάτι που τελικά οδηγεί σε δύο τελείως διαφορετικά βιβλία, παρά την κοινή αφετηρία.
ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΕΣ ΑΝΑΠΛΑΣΕΙΣ
Στην συνέχεια ο Κουκουλάς προχώρησε την συζήτηση αναφέροντας το παράδειγμα του “Greek Street”, μια σειρά της DC, όπου συνόψιζε όλους τους αρχαιοελληνικούς μύθους και τραγωδίες, μεταφέροντάς τα όμως στο σύγχρονο Λονδίνο. Την εποχή που κυκλοφόρησε, το 2010, είχε γράψει ένα σχετικό άρθρο για την συγκεκριμένη δουλειά, γράφοντας πόσο σημαντική είναι η δημιουργική ανάπλαση των ελληνικών μύθων. Από την άλλη πλευρά, ο πιο διάσημος τότε κριτικός θεάτρου, Γεωργουσόπουλος, έγραψε ένα μεγάλο άρθρο στο οποίο ασκούσε αρνητική κριτική, λέγοντας πως κανείς δεν έχει δικαίωμα να παραλλάζει τους μύθους αυτούς, κάτι που αποτελεί ασέβεια προς την ιστορία. «Η παρωδία όμως δεν είχε σαν σκοπό να χλευάσει το πρωτότυπο έργο και κατ’ επέκταση στο συγκεκριμένο παράδειγμα τον ελληνισμό. Η παρωδία χλευάζει το πλαίσιο στο οποίο το πρωτότυπο έργο αναπαράγεται άκριτα, χωρίς να τολμά κάποιος να πει κάτι καινούριο, προσκολλημένος στο πρωτότυπο. Το καινούριο είναι που θα σε προχωρήσει και ένα βήμα παραπέρα (είτε μπροστά είτε πίσω), βγάζοντάς σε από την ακινησία, που είναι αυτή που τελικά θα σε σκοτώσει» ανέφερε σχετικά ο καθ. Ιστορίας τέχνης.
Η εισήγηση του Κουκουλά περιελάμβανε πολλές αναφορές σε ποικίλα έργα, όπως “Το Κοράκι” του Έντγκαρ Άλαν Πόε, ο “Άμλετ” του Σαίξπηρ, “Η μεταμόρφωση” του Κάφκα. Σχετικά με το τελευταίο, ο ίδιος ο Κάφκα είχε απαγορεύσει εν ζωή σε όλους τους εκδότες του να εικονοποιήσουν το πλάσμα του Γκρέγκορ Σάμσα. Αυτό έγινε μόνο μετά τον θάνατό του, με μια πολύ σημαντική εικονοποίηση να αποτελεί αυτή του Peter Kuper, ο οποίος έχει καταφέρει να δημιουργήσει ένα εξαιρετικό πλάσμα, στο πρόσωπο του οποίου διαβάζουμε όλα του τα συναισθήματα. Αναφέρθηκε επίσης στις περιπτώσεις που ο καλλιτέχνης καλείται να πάρει κάποιες αποφάσεις, όπως χαρακτηριστικά στο παράδειγμα του “Μόμπι Ντικ” (φωτ. 3), καθώς στο πρωτότυπο κείμενο δεν αναφέρεται πουθενά (σκόπιμα ή όχι) ποιο από τα δύο πόδια του καπετάνιου είναι κομμένο. Κλείνοντας, ο Κουκουλάς κατέληξε πως η διασκευή για να είναι επιτυχής πρέπει να είναι πολύ βλάσφημη.
ΟΙ “ΝΙΝΤΖΑ” ΤΗΣ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗΣ
Στη συνέχεια πήρε τον λόγο η μεταφράστρια Τατιάνα Ραπακούλια, η οποία αναφέρθηκε αρχικά στις διαφορές του πεζογραφήματος με το κόμικ, καθώς και στο ότι το κόμικ μπορεί να αποτελέσει μια αφορμή για γνωριμία με έναν μεγάλο συγγραφέα ή ένα πολύ σημαντικό έργο, δίνοντας παράλληλα μια νέα οπτική, μια νέα προσέγγιση και ανάγνωση. Στις διασκευές των έργων και συγκεκριμένα στις μεταφράσεις αυτών στα ελληνικά, η Ραπακούλια προσπαθεί να διατηρεί ένα συγκεκριμένο λεξιλόγιο και τρόπο έκφρασης που – όσο δυνατόν – να παραπέμπει στην αρχικό έργο, διατηρώντας αυτούσια τα ονόματα των βασικών ηρώων, τοπωνύμια κλπ. Στη συνέχεια, έγινε αναφορά σε πολλά πραδείγματα, σε μεταφράσεις διαφόρων έργων όπως του “Μόμπι Ντικ”, του “Δον Κιχώτη”, του “Ροβινσώνα Κρούσου” (φωτ. 4) και τη μεθοδολογία στη διαδικασία της μετάφρασης που κάθε φορά ακολούθησε. Έκλεισε την εισήγησή της με την φράση του Ισραηλινού συγγραφέα Έτγκαρ Κέρετ, ότι «οι μεταφραστές είναι σαν τους νίντζα, αν τους αντιληφθείς δεν είναι καλοί».
ΑΠΟ ΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΣΤΟ ΚΟΜΙΚ
Την συζήτηση έκλεισε ο κομίστας Θανάσης Καραμπάλιος, ο οποίος μίλησε από την μεριά του εικονογράφου. Αναφέρθηκε αρχικά στο ερώτημα αν το κόμικ χρησιμοποιείται σαν εφαλτήριο για την γνωριμία με ένα σηματικό έργο ή αν η λογοτεχνία στα κόμικ μπαίνει με σκοπό να δείξει πως η τέχνη του κόμικ είναι σοβαρή και δεν είναι μόνο “Μίκυ Μάους”. Ως εικονογράφος του βιβλίου “Στις φλόγες του Αιγαίου” του Ιούλιου Βερν, η δυσκολία που συνάντησε ήταν στο πώς θα καταφέρει να αποδόσει το διήγημα, χωρίς να εκγλωβιστεί στις ήδη υπάρχουσες γκραβούρες του έργου. «Η μεταφορά λογοτεχνίας σε κόμικ είναι ένα δύσκολο εγχείρημα, πρέπει να πάρεις το έργο και να συνομιλήσεις μαζί του, δίνοντας τελικά μια νέα ερμηνεία», σημείωσε. Τέλος, αναφέρθηκε στα όρια και τις ελευθερίες που έχει ο εικονογράφος βάσει του σεναρίου που τού έχει δοθεί. Η παρουσίαση έκλεισε με τις ερωτήσεις του κοινού, αλλά και τις υπογραφές βιβλίων από τους εισηγητές.
ΓΡΑΜΜΟΣΚΙΑΣΕΙΣ ZGUR
