Κοραλία Ανδρειάδη – Θεοτοκά (1935-1976)

«Πολιορκία
Καθώς αμίλητη αντιστέκεσαι
με το Θεό στα χείλη,
με τις αισθήσεις τεντωμένες,
καθώς αμείλικτη αντιστέκεσαι
κι άσβηστη και ανέλπιδη
μπρος στη μελλοντική πολιορκία,
χρέος σου
πριν σε κυλήσει αδιάφορα η νύχτα
στην τύχη, στη σιωπή,
χρέος σου
να τραγουδήσεις δυνατά έναν ωραίο ύμνο».
(ποίηση Κοραλίας
Ανδρειάδη-Θεοτοκά)

ΠΡΑΞΕΙΣ ΠΟΙΗΤΩΝ και η μνήμη ανατρέχει στον Δεκέμβριο του 1976 όταν η ποιήτρια Κοραλία Ανδρειάδη μόλις 41 ετών, σύζυγος του Γιώργου Θεοτοκά -ενός από τους κυριότερους εκπροσώπους της λογοτεχνικής γενιάς του 1930- έθεσε τέρμα στη ζωή της πηδώντας στον ακάλυπτο από τον έκτο όροφο πολυκατοικίας στην οδό Βασιλίσσης Σοφίας στην Αθήνα. Μια προικισμένη γυναίκα με ομορφιά, ταλέντο και έχοντας ζήσει μια ζωή ήδη που της είχε προσφέρει πλουσιοπάροχα τις δωρεές της. Η αυτοχειρία δυστυχώς συναντάται και στην ιστορία της ποίησης και δεν είμαστε ειδικοί για να δώσουμε ερμηνείες προσπαθώντας να βρούμε τη ρίζα μιας τέτοιας πράξης. Η ποιήτρια του απόλυτου έρωτα, η Κοραλία των τάφων όπως αυτοπροσδιοριζόταν άφησε τη δική της αποτίμηση με αδρό λόγο στο τελευταίο της σημείωμα:

«Τελειώνω τη ζωή μου με τη δική μου θέληση, και κανένας εκτός από εμένα την ίδια δεν ευθύνεται για τον θάνατό μου. Είμαι απροσάρμοστη στην πραγματικότητα, αισθάνομαι άχρηστη σε έναν κόσμο που εργάζεται κι αγωνίζεται. Η καταθλιπτική κατάσταση που με βασανίζει δεν με αφήνει να εργαστώ αποδοτικά πουθενά. Η φαρμακοθεραπεία δεν μπόρεσε να κατανικήση τη μελαγχολία μου. Κουράζω τους δικούς μου, τη μάνα μου, την αδελφή μου, τους φίλους. Με τρέλανε ο θόρυβος, τα καυσαέρια, η σκληρή καταπιεστική κοινωνία, και φταίω εγώ που ζω περισσότερο στον κόσμο της φαντασίας, και δεν ωρίμασα παρά τα χρόνια μου. Θαυμάζω τους νέους για την κατάφασή τους στη ζωή, ήθελα να ’μαι σαν και αυτούς, αλλ’ αλλοίμονο δεν μπορώ ν’ αγωνιστώ όπως θα ’θελα. Είμαι υπερβολικά συναισθηματική. Η αρχή ήταν ο θάνατος του άντρα μου πριν δέκα χρόνια. Έκανα ό,τι μπορούσα για το έργο του Γ. Θεοτοκά, του άντρα μου. Ελπίζω να μη βρωμίσετε το όνομα που φέρνω με μάταια ερωτήματα για αιτίες κι αφορμές. Μη κουράσετε δικούς μου φίλους. Δεν είμαι η μόνη, αλλά είμαι μόνη. Γειά Ο κόσμος ελπίζω να καλλιτερέψη. Για όλους. Για τους άλλους.
Γειά
Κ.Θεοτοκά
Δεκ ’76».

Η Κοραλία Θεοτοκά, το γένος Ανδρειάδη γεννήθηκε στο Νέο Φάληρο το 1935 και σπούδασε στην Πάντειο. Πήρε δίπλωμα ξεναγού και παρακολούθησε ως ακροάτρια μαθήματα στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών. Επαγγελματικά ασχολήθηκε στο γραφείο εισαγωγής κινηματογραφικών ταινιών του πατέρα της ταξιδεύοντας σε Ευρώπη και Ινδία, ενώ για ένα διάστημα εργάστηκε και ως ξεναγός. Στους παρακάτω στίχους της έμπυρο το ασίγαστο αίτημά της για την ποίηση ως έκφραση της υπαρξιακής της αγωνίας ή μήπως κιόλας προαναγγέλλει τη θλιβερή πράξη της; ΠΡΑΞΕΙΣ ΠΟΙΗΤΩΝ που το ίδιο τους το χάρισμα, η υπερβάλλουσα ευαισθησία ενώ τους δώριζε τη βαθιά διεισδυτική ματιά στην πραγματικότητα, εντέλει τους εξόριζε στην έρημο μιας αυτοκαταστροφικής κατάθλιψης. Η επικίνδυνη απολυτότητα τέτοιων παιδικών ψυχών που γεννιούνται με ένα άστρο στο ένα χέρι και στο άλλο με μια κοφτερή λεπίδα :

«Κύριε, είσαι χρήσιμος
όχι ακόμα όμως, όχι ακόμα
με χρειάζεσαι
όχι ακόμα όμως, όχι ακόμα
η εκθαμβωτική λύση
ας μου ανήκει
Εγώ, το ον, το οργανικό
το εκουσίως κινούμενο
το σπονδυλωτό, το θηλαστικό
εγώ, ο δίχειρ, ο άνθρωπος,
το θήλυ, η Κοραλία, εγώ,
δεν θα σωπάσω τώρα
όχι τώρα
δεν έχω ανάπαυση
όχι πια.’’

Τον Ιούνιο του 1966 παντρεύτηκε τον Γιώργη Θεοτοκά. Ο Θεοτοκάς είναι τότε 61 χρονών και έχουν περάσει επτά χρόνια από τον θάνατο της πρώτης συζύγου του, φιλολόγου Ναυσικάς Στεργίου. Στο πρόσωπο της Κοραλίας βρίσκει την ιδανική σύντροφο, και αν και υπάρχει μια μεγάλη διαφορά ηλικίας, ο έρωτας αλλά και οι κοινές πνευματικές αναφορές τους γεφυρώνουν το ηλικιακό χάσμα. Ο παλαιός συνεργάτης του Ελευθερίου Βενιζέλου, ο δεινός νομικός, ο συγγραφέας της Αργώς, του Δαιμονίου, του Λεωνή κ.α. αλλά και του Ελεύθερου Πνεύματος που αποτελεί το μανιφέστο της γενιάς του ’30 δεν θα άφηνε τίποτα στην τύχη. Πριν τον γάμο υπόκειται σε ιατρικές εξετάσεις στην Ελβετία και αφού πιστοποιείται ως υγιής τελείται ο γάμος τους και κατόπιν φεύγουν για ένα μεγάλο ταξίδι αναψυχής στην Κρήτη για το οποίο επιστρέφοντας είπε ότι ήταν το ωραιότερο της ζωής του. Όμως μετά από λίγους μήνες τον Οκτώβριο του 1966 ο Γιώργης Θεοτοκάς δυστυχώς απεβίωσε από ασθένεια που δεν είχε διαγνωσθεί στον ιατρικό του έλεγχο στο εξωτερικό. Η Κοραλία από νύφη σε ελάχιστους μήνες φόρεσε για πάντα το μαύρο χρώμα στην ποίηση και στη ζωή της. Η ματαίωση σε τέτοιες ιδιοσυγκρασίες είναι το απόλυτο πλήγμα, εξάλλου το πνευματικό μέγεθος του συζύγου της ακύρωνε τις μελλοντικές επιλογές της, η Κοραλία δεν θα μπορέσει ποτέ να ξεπεράσει τον πελώριο ίσκιο του Θεοτοκά:

ΓΡΑΜΜΑ ΣΤΟΝ ΓΙΩΡΓΟ ΘΕΟΤΟΚΑ

Επειδή δε μπορώ να φυτέψω ένα παιδί, ή μια σφαίρα
μέσα μου, μόνη μου,
αν και αγαπώ των λουλουδιών το τέλος
επειδή είμαι η Κοραλία των τάφων
και στεγνώνω τα μαλλιά μου μέσα σ’ ένα κρανίο
καπνίζοντας και ξεφυσώντας την ψυχή μου σε οστά γεγυμνωμένα
επειδή βάφω το κοράκι με το αίμα μου κάθε μήνα
και σμίγω το πνεύμα μου με το φως σου…
Επειδή κληρονόμησα μια δορά λεοπάρδαλης
και διπλώνομαι στον ύπνο μου για να μη σ’ αρνηθώ,
επειδή σβήνουνε οι ήχοι του αυλού και τα λόγια σου
κι άλλος την έρημό μου έζωσε και την ποτίζει,
έλα από τον χλοερό τον τόπο στ’ άδειο μου κρεβάτι,
να σου χαρίσω την οδύνη και τον στεναγμό
το φιλί και τον σπασμό
τη ζωή που περνά με το κράξιμο της ζωής
και δεν αποχωρίζεται τον εαυτό της.’’
(από τη συλλογή της‘’ Ταυτότητα’’)
Γιώργος και Κοραλία Θεοτοκά.

Μετά τον απροσδόκητο θάνατο του Γιώργου Θεοτοκά η ποιήτρια αφοσιώθηκε ολοκληρωτικά στη συγκέντρωση, επανέκδοση και προβολή του έργου του. Η τουρκική εισβολή στην Κύπρο το 1974 την ωθεί να ασχοληθεί ενεργά με την ανακούφιση και βοήθεια των Κυπρίων προσφύγων. Η ποιήτρια δεν έχει χάσει ακόμη τις ψυχικές της δυνάμεις. Εκδίδει μάλιστα τις τρεις αντιπροσωπευτικές της συλλογές.
Ποιήματά της είχαν πρωτοδημοσιευθεί στο περιοδικό Νέα Εστία το 1963 και την ίδια χρονιά η πρώτη της συλλογή Απόπειρες. Έτσι το 1967 εκδόθηκε η συλλογή της “ΣΕ ΑΛΛΟ ΦΩΣ” εκδ. Ίκαρος, το 1971 “Η ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ” εκδ. Ίκαρος και το 1975 “ΟΙ ΜΕΓΑΛΕΣ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΕΣ” εκδ. Ίκαρος. Όλο το έργο της ξανατυπώθηκε μαζί με τα σχετικά μελετήματα στον συγκεντρωτικό “ΚΟΡΑΛΙΑ ΘΕΟΤΟΚΑ. ΤΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΤΗΣ, ΤΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΓΙΑ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΗΣ” ΕΣΤΙΑ 1977.
Η ποίηση της Κοραλίας Θεοτοκά έχει απολύτως ιδιαίτερο ύφος με την ανάσα της βαθιάς της ψυχοσύνθεσης. Η γλώσσα της πλούσια σε εκφραστικά μέσα, με έναν οδυνηρό λυρισμό δίνει τους καρπούς του λογισμού της, ένας λογισμός που αδιάκοπα σμιλεύει κι επεξεργάζεται το σκληρό υλικό των ανθρώπινων περιστάσεων, το μαύρο χρώμα του πένθους που όμως δεν κατορθώνει να το βγάλει σε μια έξοδο φωτός, δεν το μεταποιεί σε μια δοξαστική παρηγορία, δεν πατά πάνω του για να δημιουργήσει, το αφήνει να την εξοντώσει. Κι όμως είναι αδιαπραγμάτευτα μεγάλη ποιήτρια, εγκεφαλική κάποιες φορές, αλλά ποτέ άνυδρη, μέσα από δαιδαλώδη μυστικιστικά περάσματα η Κοραλία Θεοτοκά μας πείθει πως η δική της θέαση αυτού του κόσμου ίσως έβλεπε και πέρα από τα φαινόμενα. Έχει βέβαια την κατάρα του γνήσιου ταλέντου. Ας μην ξεχνάμε πως μεγάλωσε μέσα στον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, παιδί αστικού περιβάλλοντος με ευχέρεια, όμως η εμπειρία του πολέμου πώς είναι δυνατόν να μην αφήσει μιαν αιθάλη μελαγχολίας σε μια τόσο ιδιοφυή και ευαίσθητη ιδιοσυγκρασία;
Το 1967 όταν εκδόθηκε η συλλογή της “ΤΟ ΑΛΛΟ ΦΩΣ”,* δεν το διένειμε στα βιβλιοπωλεία αλλά το μοίρασε η ίδια σε φίλους και γνωστούς της. Το βιβλίο είναι αφιερωμένο στον Γιώργο Θεοτοκά και τα περισσότερα ποιήματά του αναφέρονται στον χαμό του.
Αναλογίζομαι τώρα την όμορφη και σοφή κουβέντα του Γιώργου Χειμωνά: «Αγαπάς σημαίνει κάνεις ένδοξο έναν άνθρωπο. Είναι η μόνη δόξα που θα βρει στη ζωή του».
Ο Γιώργος Θεοτοκάς φρόντισε ο ίδιος για την υστεροφημία του με την κεφαλαιώδη προσφορά του και το εκτεταμένο έργο του στον κόσμο του πνεύματος. Όμως ήταν οπωσδήποτε μια δεύτερη δόξα γι’ αυτόν και η άνευ ορίων μέχρις αυταπαρνήσεως έρωτας της Κοραλίας Θεοτοκά. Εκείνη πάλι πρόλαβε ν’ αφήσει ιδιαίτερης δυναμικής έργο, αλλά μικρό αφού η άμετρη θλίψη της που την οδήγησε στην απέλπιδα πράξη της, στέρησε πολύ ενωρίς τη νεοελληνική ποίηση από την παρουσία της.
Με πολύ σεβασμό για την ποιήτρια που δεν αντάλλαξε την επικίνδυνη οδύνη της με ένα βολικότερο ένδυμα ζωής, αλλά προτίμησε ως χρέος της να κρατήσει ατόφια τη δωρεά ενός αδιαπραγμάτευτου έρωτα κλείνουν οι σημερινές ΠΡΑΞΕΙΣ ΠΟΙΗΤΩΝ με δυο στροφές από το ποίημά της ΛΙΘΑΡΙΑ της συλλογής “ΣΕ ΑΛΛΟ ΦΩΣ” η οποία όπως ήδη αναφέραμε είναι αφιερωμένη στον Γιώργο Θεοτοκά:

«…Κι αν θέλησα να θυμηθώ την αγάπη, με ξάφνιασε
το παγώνι που περιφρονούσε τον πλούτο της ουράς του
γυρνώντας μελαγχολικά μες στον αέρα
και τα παράφορα φτερά
που μάδησαν και σκόρπισαν καθώς δεν το περίμενε…

Μόνο το σώμα θέλησα να θυμηθώ, τ’ ωραίο κυνήγι,
που άντεξε στο παιχνίδι μας ώσπου απόμεινε λέξη
“πηγάδι” “φως” “Οκτώβριος”. Το σώμα,
που αντιστάθηκε ασπάραχτο και σκοτεινό, αναπαύεται
πρώτο κρεβάτι δεξιά στο μαυσωλείο των ερώτων»

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

* Στη δανειστική Δημοτική Βιβλιοθήκη Χανίων υπάρχει η συλλογή της Κοραλίας Θεοτοκά ‘’ΣΕ ΑΛΛΟ ΦΩΣ” εκδόσεις Ίκαρος
** οι βιογραφικές πληροφορίες αντλήθηκαν κυρίως από το σχετικό λήμμα της εγκυκλοπαίδειας ΠΑΠΥΡΟΣ LAROUSSE BRITTANNICA –επιμέλεια ΑΓΓ. ΑΦΡΟΥΔΑΚΗ
** Στο youtube υπάρχει το ποίημά “ΔΕΟΣ” της Κοραλίας Θεοτοκά (ανάγνωση: Φάνυ Πολέμη). Αξίζει να την ακούσετε!
***Στην τελευταία φωτογραφία: Η προσωπογραφία της Κοραλίας Θεοτοκά έργο του ζωγράφου ΔΗΜΗΤΡΗ ΜΥΤΑΡΑ
* Η Ανδρομάχη Ε. Χουρδάκη είναι εκπαιδευτικός-φιλόλογος. Διδάσκει στο Παράρτημα Κισσάμου του Σχολείου Δεύτερης Ευκαιρίας Χανίων. Το 2018 εκδόθηκε η ποιητική συλλογή της ‘’Τα σκουλαρίκια της Περσεφόνης’’ και το 2020 το θεατρικό έργο της ‘’ Φεύγουσα’’ από τις εκδόσεις Ραδάμανθυς.
Η στήλη “Πράξεις Ποιητών” κάθε πρώτη Δευτέρα του μήνα θα παρουσιάζει το έργο και τη ζωή δημιουργών, λιγότερο γνωστών στην ευρύτερη κοινή γνώμη.