» Camille Laurens
(µτφρ. Στέλα Ζουµπουλάκη, εκδόσεις Μεταίχµιο)
Ο τρόπος µε τον οποίο προωθήθηκε η ελληνική έκδοση του µυθιστορήµατος Κορίτσι της Καµίγ Λωράνς δηµιούργησε προσδοκίες και επιφυλάξεις έτσι όπως συνδέθηκε µε τη σπουδαία, νοµπελίστρια πια, Αννί Ερνώ. Και αν οι προσδοκίες είναι µάλλον προφανείς –γυναικεία γραφή, αυτοβιογραφικό υλικό, φεµινισµός και κοινωνικοπολιτικό περίβληµα–, οι επιφυλάξεις είχαν µάλλον να κάνουν µε µια κακώς εννοούµενη µανιέρα. Όσο και αν µοιάζει απλό να γράψει κάποια όπως η Ερνώ, καθόλου δεν είναι, ας διευκρινιστεί αυτό, πριν απ’ ό,τι άλλο ειπωθεί.
Η Λωράνς πιάνει την ιστορία της από την αρχή, όταν γεννήθηκε και ο προγεννητικός έλεγχος ελάχιστα ανεπτυγµένος ήταν, µε αποτέλεσµα µέχρι και την τελευταία στιγµή, την έξοδο δηλαδή του εµβρύου από τη µήτρα, ο πατέρας της, γιατρός σε µια µικρή πόλη κοντά στο Παρίσι, να ελπίζει πως το δεύτερο παιδί θα ήταν επιτέλους το αγόρι που τόσο προσδοκούσε και ήθελε. Είναι κορίτσι, η φωνή της µαίας ακούστηκε, λίγο πριν από το κλάµα που επέτρεψε στο βρέφος να πάρει την πρώτη του ανάσα. Το πρώτο εκείνο κοµµάτι της ζωής της, από το οποίο η ίδια καµία ανάµνηση δεν διαθέτει, θα δοθεί µέσα από τις αφηγήσεις των τρίτων, γραµµένο σε τρίτο πρόσωπο, σαν να µιλάει η συγγραφέας σε κάποια που δεν γνώρισε παρά µόνο εξ αντανακλάσεως, για να πάρει στη συνέχεια τη σκυτάλη το µνηµονικό, ολοένα και πιο λεπτοµερές, καθώς η αφήγηση προχωρά µέσα στα χρόνια σε πρώτο πρόσωπο, µέχρι να συγχρονιστεί το παρόν της αφήγησης και της ζωής.
Ο αφηγηµατικός τρόπος καθορίζει εν πολλοίς την αναγνωστική πρόσληψη. Ισορροπηµένα στακάτος και απολογιστικός, χωρίς υπερβολικό φόρτωµα ποιητικού και γλυκερού ή νοσταλγικού λόγου, µε µια εµφανή απόπειρα να σταθεί και να παρατηρήσει από απόσταση τον ίδιο της τον εαυτό, ο τρόπος της Λωράνς είναι επαρκώς καθηλωτικός, µε αποτέλεσµα ο αναγνώστης να διατρέχει εξ αρχής τις σελίδες αβίαστα, παρακολουθώντας µια ιστορία, σε πρώτο επίπεδο, αυστηρά προσωπική, µε ένα φαινοµενικά δυσανάλογο του περιεχοµένου ενδιαφέρον. Αυτό κρίνεται σηµαντικό ώστε η αφήγηση να µπορέσει να κουβαλήσει στις πλάτες της το προσωπικό βίωµα, καταρρίπτοντας την προαναγνωστική επιφύλαξη: και τι µε ενδιαφέρει εµένα η ιστορία της;
Το ύφος ωστόσο από µόνο του δεν είναι επαρκές συστατικό κατασκευής και κυρίως λειτουργίας για ένα µυθιστόρηµα, όπως το Κορίτσι προσδοκά να χαρακτηριστεί. Το περιεχόµενο, στην προκειµένη περίπτωση, επίσης δεν είναι αρκετό. Θέλω να πω πως σε µια εποχή που η µυθοπλασία έχει εξερευνήσει πλείστες γωνιές της ύπαρξης, δύσκολα µια προσωπική ιστορία µπορεί να φέρει κάτι το ρηξικέλευθα πρωτότυπο και καινούργιο, ικανό να κεντρίσει και να διατηρήσει το ενδιαφέρον του αναγνώστη. ∆εν είναι, λοιπόν, η ιστορία της Λωράνς, ασχέτως αν είναι ή όχι πιστή στα πραγµατολογικά της συστατικά, από µόνη της συνθήκη ικανή ώστε να καταστήσει αξιανάγνωστο το µυθιστόρηµα αυτό. Τότε, τι είναι αυτό που καθιστά ωραίο το Κορίτσι;
Η απόσταση από την οποία επιχειρεί την αναδροµή η συγγραφέας. Αυτή είναι που της επιτρέπει να τοποθετήσει τον εαυτό της και την ιστορία της εντός ενός ευρύτερου πλαισίου, εκεί είναι που ο αναγνώστης αντικρίζει ένα πρόσφορο κοινό παρελθόν, πάντοτε ανάλογα µε τις προσλαµβάνουσες και τα δικά του ενδιαφέροντα. Μέσα από µια ατοµική εξιστόρηση ξεπηδά η θέση της γυναίκας στο δεύτερο µισό του περασµένου αιώνα. Η απόσταση, επίσης, διαχωρίζει τις συγγραφικές προθέσεις, αφήνοντας εκτός τον συναισθηµατικό εκβιασµό, το βιβλίο αυτό δεν έχει ως στόχο την (αυτο)λύπηση, το κούνηµα του κεφαλιού µε κατανόηση, το χτύπηµα στην πλάτη. ∆ιαφαίνεται, όµως, η ανάγκη της συγγραφέως να στρέψει το βλέµµα πίσω στον χρόνο και µέσα στον εαυτό της, να παρατηρήσει το περίβληµα, τις εξωτερικές συνθήκες που αναπόφευκτα καθόρισαν και σχηµάτισαν αυτό που σήµερα νιώθει/πιστεύει/ελπίζει/φοβάται πως είναι.
Μια απόπειρα κατανόησης και διάκρισης του αυτοπροσδιορισµού και του απέξω αντίστοιχου. Τι απ’ όλα επέλεξε η ίδια και τι της φορέθηκε. Αυτό είναι το Κορίτσι.
Πιθανολογώ πως σε µια σκληρά ατοµική εποχή όπως η σηµερινή ίσως να µη βρεθούν αρκετοί αναγνώστες µε υποµονή και διάθεση να αφήσουν αρχικά τον εαυτό τους έξω από το βιβλίο, για να τον ξαναβρούν ίσως αργότερα, να µη σκεφτούν πως και εκείνοι, ή η µητέρα τους µάλλον, θα µπορούσαν να γράψουν τη δική τους ιστορία, πως αυτό το µυθιστόρηµα δεν τους ενδιαφέρει εξαιτίας του αυτοβιογραφικού του χαρακτήρα, αναγνώστες που θα βιαστούν να το εντάξουν σε µια τρέχουσα λογοτεχνική µόδα, της οποίας αρκετοί µε λαχτάρα θα ήθελαν να αποτελέσουν µέρος.
Είναι µια γνώριµη αντιδραστική φωνή που ακούγεται καθάρια παρότι από το βάθος: τα είπατε αυτά ξανά και ξανά, µας έχετε ζαλίσει µε τον φεµινισµό, τη ζωή σας και όλα αυτά. Ακριβώς αυτή η αντιδραστική φωνή είναι που δικαιώνει την ανάγκη για βιβλία όπως αυτό. Προσοχή, δεν λέω πως δεν υπάρχουν ευκαιριακές γραφές, απόπειρες επιβίβασης σε ένα όχηµα που διασχίζει µε προτεραιότητα την τρέχουσα εκδοτική πραγµατικότητα. Υπάρχουν και βαραίνουν το σώµα µιας λογοτεχνίας που για χρόνια βρέθηκε στο περιθώριο της λευκής αντρικής λογοτεχνίας, εκείνης που κατασκεύαζε και έφερνε στα µέτρα της τον κόσµο. Ταυτόχρονα, όµως, λειτουργούν και συγκριτικά, και στη σύγκριση αυτή βιβλία όπως το Κορίτσι αναδεικνύονται, δεν µπορούµε όλοι να γράψουµε µε τον τρόπο αυτό, όχι µόνο γιατί η ζωή µας είναι πιο βαρετή και εύκολη, ενδεχοµένως οπλισµένη µε διάφορα προνόµια, αλλά γιατί δεν διαθέτουµε τη µατιά και την ικανότητα µεταφοράς της στο χαρτί.
Βιβλία όπως αυτό της Λωράνς δεν στοχεύουν να αναταράξουν το λογοτεχνικό γίγνεσθαι, λειτουργούν στο µεταίχµιο κοινωνίας και λογοτεχνίας, αναδεικνύουν και επισηµαίνουν τον πάντοτε επίκαιρο χαρακτήρα τους, προσφέρουν χώρο επιβίβασης σε όποιο αναγνώστη το έχει ανάγκη, αµφισβητούν ευθέως το καλώς καµωµένο του πράγµατος, η συντήρηση και το µάκρος του δρόµους που αποµένει αναδύονται.
Αναφέρθηκα προηγουµένως στην έλλειψη του στοιχείου της λύπησης, έλλειψη καθοριστική, όπως επίσης και η αντίθετή της, η αυτοηρωοποίηση, το τεράστιο εγώ της γαµατοσύνης, το πόσο σπουδαία στάθηκα απέναντι σε όλο αυτό τον ζόφο, την άρνηση της όποιας υποψίας ατοµικής ευθύνης. Άλλωστε, ένα, για κάποιους µεγάλο, ποσοστό των γυναικών αποδεικνύονται σε κάθε ευκαιρία οι πλέον φανατικές αντιφεµινίστριες, ο ύπουλος εσωτερικός εχθρός.
Το Κορίτσι, ωστόσο, πρέπει να διευκρινιστεί πως είναι λογοτεχνία, και µάλιστα καλή, και όχι ένα εγχειρίδιο αυτοβοήθειας, αυτά και αν έχουν κατακλύσει την αγορά του βιβλίου, λογοτεχνία σίγουρα πολιτική αλλά όχι ευνουχισµένη και αποκοµµένη από τη ζωή υπό το βάρος και τις παρωπίδες του στρατευµένου λόγου. Ο αφηγηµατικός τρόπος της Λωράνς είναι αναγνωστικά καθοριστικός, το περιεχόµενο της προσωπικής της ιστορίας αναγνωστικά ενδιαφέρον, αλλά είναι εκείνος ο χώρος που αφήνει για τον αναγνώστη ανάµεσα στα επεισόδια της δικής της ζωής εκείνος που καθιστά λειτουργικό και πολυεπίπεδο το τελικό αποτέλεσµα, που ξεχωρίζει το βιβλίο από τον σωρό και προσφέρει µια δυνατή ανάγνωση.
