Πλησιάζοντας στα φετινά Χριστούγεννα και αναλογιζόμενος πόσο διαφορετική είναι η εντός και η εκτός σπιτιού ζωή των ανθρώπων λόγω του κορωνοϊού, παρατηρώ και την απουσία εκείνων των κοινωνικών εκδηλώσεων, οι οποίες στόχευαν άλλοτε στην προβολή και την προάσπιση της λαϊκής μας παράδοσης και της πολιτισμικής μας κληρονομιάς.
H λαϊκή μας παράδοση, καθώς είναι παγκοίνως γνωστό, δεν είναι άλλη από τα ήθη και τα έθιμα της κοινωνίας που ζούμε και εργαζόμαστε. Είναι οι χαρακτήρες κι οι συνήθειες , οι πεποιθήσεις κι οι αρχές των ανθρώπων, που επινοούν και παγιώνουν, προκειμένου να τις δεχτούν ως αναπόσπαστα μέρη στις κοινωνικές, κυρίως, εκδηλώσεις της ζωής τους, όπως γέννηση, γάμος, βάφτιση, θάνατος – πανηγύρια για θρησκευτικές ή άλλες εορτές και επετείους- το μάζεμα των ελιών, το θέρισμα και το αλώνισμα, ο τρύγος και ένας σωρός άλλες.
Κάποιες ξεπερασμένες και αναχρονιστικές κοινωνικές ιδέες, σε άλλες, προγενέστερες γενιές, είχαν επιβάλλει την καθιέρωση συγκεκριμένων ηθών κι εθίμων. Οι κλειστές και στενές κοινωνίες απομακρυσμένων από τα κέντρα των κοινωνικοπολιτικών και πολιτιστικών εξελίξεων οικισμών, είτε χωριών, είτε κωμοπόλεων, είχαν κι αυτές το μερίδιό τους στη δημιουργία χαρακτηριστικών της περιοχής τους, πλέον, εθίμων. Έψαχναν τρόπους να βρουν να ψυχαγωγηθούν ή να φανερώσουν πόσο έντονα ζουν και συμμετέχουν στην κάθε ανθρώπινη στιγμή (η φιλία φαίνεται στις χαρές και τις λύπες του γείτονα, από τα νανουρίσματα του νεογέννητου μέχρι τα μοιρολόγια για το ξεπροβόδισμα του νεκρού). Κι αφορμές τους έβρισκαν τις διάφορες συνάξεις της κοινότητας, πανηγύρια ή κοινές γεωργικές ασχολίες ( ελιές ή τρυγητό, λογουχάρη).
Παρ΄ όλ΄ αυτά, στις μέρες μας, κοντεύουν να εκλείψουν τα ήθη και τα έθιμα, τουλάχιστον με τη μορφή που τάχαν κληροδοτήσει οι παππούδες μας στους γονείς μας. Τούτο αναμφίβολα συμβαίνει, επειδή η εξέλιξη σε όλους τους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας τρέχει διαρκώς, αδιάκοπα και ανεξέλεγκτα και συμπαρασύρει τα πάντα στο διάβα της, λένε οι κοινωνιολόγοι.
Αλήθεια, η γνώση κι η πρόοδος των επιστημών και της τεχνικής πέταξε το σκοτάδι της αμάθειας και διεύρυνε τους ανθρώπινους πνευματικούς ορίζοντες, απομακρύνοντας κάθε ξεθωριασμένη πια προκατάληψη και δεισιδαιμονία. Το θρησκευτικό συναίσθημα δεν εγκαταλείφθηκε, αλλά διαφοροποιήθηκε, μάλλον προσαρμόστηκε κι αυτό στις τωρινές απαιτήσεις κι έπαψε να αποτελεί πηγή έμπνευσης ηθών και εθίμων.
Για το σημερινό άνθρωπο, όλοι το βλέπουμε κάθε στιγμή, υπάρχουν αμέτρητοι τρόποι ψυχαγωγίας και θεωρεί ξεπερασμένο να ασχολείται με έθιμα που άλλοτε ήσαν η μόνη πηγή ψυχοσωματικής ξεκούρασης και διασκέδασης.
Αφού οι άνθρωποι καθημερινά, πια, έρχονται χάρη στις συγκοινωνίες, το Διαδίκτυο και τα Μ.Μ.Ε. επαφή με τους συνανθρώπους τους, γνωρίζουν τα ήθη και τα έθιμα άλλων λαών και κοινωνιών και διευρύνουν τους ορίζοντές τους, με τον κίνδυνο, όμως, της αλλοτρίωσης. Η παγκοσμιοποίηση των ημερών μας, όμως, συχνά μας οδηγεί να χρησιμοποιούμε άλλων λαών τις συνήθειες και να παραμερίζουμε τις δικές μας ή έχει ως αποτέλεσμα να χάνουν τα δικά μας έθιμα, επηρεασμένα από τα ξένα, τα ιδιαίτερά τους γνωρίσματα εκείνα που τα κρατούσαν σε χρήση επί χρόνια…
Δεν υπάρχει αντίρρηση ότι και τα τεράστια ρεύματα αστυφιλίας των περασμένων δεκαετιών και η εξωτερική μετανάστευση συνέβαλαν καταλυτικά στην εξαφάνιση παλαιοτέρων ηθών και εθίμων ή στην έντονη αναζήτηση της ανανέωσης, της αλλαγής στη μόδα, στην τέχνη, σε όλες τις εκδηλώσεις της ανθρώπινης ζωής, με σκοπό να εισαχθούν νέα ήθη και έθιμα.
Δεν πρέπει, λοιπόν, να παραβλέψουμε και το ότι η έλευση και η εξάπλωση του κορωνοϊού τον τελευταίο καιρό κρατούν τους ανθρώπους μακριά και δεν τους αφήνουν να έρθουν κοντά για να γιορτάσουν, όπως προέβλεπε η πολιτισμική μας κληρονομιά, στις ευχάριστες στιγμές μαζύ ή να θρηνήσουν από κοινού στις λυπηρές και να ανταλλάξουν θάρρος και δύναμη στις δυσκολίες της ζωής. Έτσι, η νέα γενιά δεν μπορεί να έρθει κοντά σε ανθρώπους συνεχιστές της παράδοσης για να γνωρίσει τα ήθη και τα έθιμα των παλαιότερων γενεών, μήτε, ακόμη κι αν τα ξέρει, να τα ακολουθήσει η ίδια…
Όπως όλοι ξέρουμε, ο σημερινός άνθρωπος οφείλει να τηρεί πιστά τα έθιμα που βοηθούν την κοινωνία και τον ίδιο στην ανορθωτική τους πορεία, και να απομακρύνει όσα τον αλυσοδένουν σε ξεπερασμένες δοξασίες και τα ξενόφερτα που δεν έχουν καμία σχέση με το δικό του ιστορικό παρελθόν και το παρόν της ζωής του. Προς την κατεύθυνση τούτη, πρέπει όλοι μας ως πολίτες να συμμετέχουμε καθημερινά και ενεργά στις δράσεις των πολιτιστικών συλλόγων και των πνευματικών φορέων της περιοχής μας και να ευαισθητοποιήσουμε την πολιτική ηγεσία του τόπου να επιδείξει την χωρίς ψηφοθηρικά κίνητρα αναβίωση του πλουσιοτάτου λαϊκού μας πολιτισμού σε κάθε γεωγραφική ενότητα της πατρίδας μας, για να προβληθεί και να διασωθεί όσο γίνεται μεγαλύτερο μέρος της πολιτισμικής μας κληρονομιάς που κινδυνεύει και να αλλοιωθεί και να χαθεί. Προτείνω, μάλιστα, να καθιερωθεί ειδικό μάθημα για τα ήθη και τα έθιμα κάθε περιοχής μαζύ με την Τοπική Ιστορία στα γυμνάσια όλης της χώρας…
Ευχή όλων έτσι είναι, καταλήγοντας, αφού οι αλλαγές στο δημόσιο βίο μας με το πέρασμα του καιρού είναι αναπότρεπτες, τουλάχιστον τα ήθη και έθιμα, που λειτουργούν ως εθνική μας ταυτότητα, συνεκτικός κρίκος και δείγμα γραφής μας εκτός Ελλάδος, να μην εξαφανιστούν, αλλά νάναι πυξίδα μας στο απρόβλεπτο μέλλον.
*Ο Γεώργιος Η. Ορφανός είναι Φιλόλογος,
Msc Διαχ/σης Πολιτιστικής Κληρονομιάς
& Διαχ/σης Πληροφ/κων συστημάτων
