«Τούτ’ είν’ οι τόπ’ οι όμορφοι, ψυχή μου και καρδιά μου
τούτο ‘ναι το περβόλι μου, τούτ’ είν’ η βασιλεία μου!
κόσμοι αγαθοί και σιγανοί κι οι μυριαγαπημένοι,
κι από μαλλιαίς και σύγχυσες περίσσι’ αναπαμένοι,
παντοτεινή παράδεισος πάσα λογής αθρώπου,
ξεκούρασι του λογισμού κι ανάπαψι του κόπου,
του πόθου περιδιάβασις, τσ’ αγάπης περιβόλι,
των κορασιώ ξεψάντωσι και τω Νεράιδω σκόλη.»
Γεώργιος Χορτάτσης (1550 – 1610), Ερωφίλη
Τούτη η αποστροφή, ως πρόθεμα στο βιβλίο – έρευνα «Τα Ρούστικα στην Ιστοριογραφία» του Κοσμά Παυλάκη, εύλογα μάς υποψιάζει να αναζητήσουμε τα κίνητρα της μεγάλης πορείας που διήνυσε ο ερευνητής. Η παίδεψή του με την έρευνα, η αναζήτηση, η δίψα του για γνώση, αλλά προπαντός το μεράκι του να πορευτεί στα δύσκολα, στα σκοτεινά μονοπάτια της ιστορίας και του παρελθόντος του τόπου που ζούμε σήμερα. Έτσι, σήμερα, καταθέτει ένα μακροχρόνιο πόνημα, το οποίο το ξεκίνησε πριν από αρκετά χρόνια. Η πορεία του, έδωσε στοιχεία, τα οποία πλούτισαν την έρευνα και η συνεχής αναζήτηση οπωσδήποτε θα φέρει και άλλες παραπέρα γνώσεις. Αφού οι ιστορικές πηγές δεν έχουν εξαντληθεί ακόμα. Τα αρχεία π.χ. του Ελληνικού Ινστιτούτου της Βενετίας είναι ανεξάντλητα.
Το μεγάλο πλαίσιο της Κρητικής Ιστορίας, συνοπτικά δοσμένο, με τα κύρια στοιχεία που απαιτούνται για να έχει ο αναγνώστης μια σφαιρική γνωστική αντίληψη, παρέχεται σε μια υψηλή εκλαΐκευση. Σ’ αυτό το πλαίσιο τοποθετείται η ιστορική πορεία του οικισμού των Ρουστίκων. Ο ερευνητής, μας παραθέτει πρωτογενείς πηγές και προδρομικές έρευνες άξιων επιστημόνων. Εξαντλεί την υπάρχουσα μέχρι σήμερα βιβλιογραφία. Γνωρίζει ακόμη πηγές και αρχεία και θα πορευτεί συνέχεια στην αναζήτηση των. Ερχόμαστε τώρα στη δόμηση του ιστορικού πλαισίου, μέσα στο οποίο τοποθετούνται κοινωνικές καταστάσεις, επαναστάσεις, πολιτισμικά αγαθά και στοιχεία.
Το πόνημα χωρίζεται σε 8 ενότητες:
Α. Η Κρήτη από την αρχαία εποχή, μέχρι το τέλος της Βυζαντινής περιόδου
Β. Περίοδος της Ενετοκρατίας
Γ. Τουρκοκρατία
Δ. Επανάσταση του 1821
Ε. Περίοδος 1830 μέχρι 1898
ΣΤ. Αρμοστεία μέχρι το 1949
Ζ. Τοπωνύμια και άλλα ανάλεκτα των Ρουστίκων
Η. Ιστορικοί χάρτες και τέλος η υπάρχουσα μέχρι σήμερα βιβλιογραφία και πηγές.
Η ιστορική πραγματικότητα έδειξε: Κανείς κατακτητής δεν είχε «αγαθές» προθέσεις. Ο Ιμπεριαλισμός και η αποικιοκρατία μόνο κακά έφεραν όπου απλώθηκαν. Όμως όσο βάρβαροι κι αν ήταν οι κατακτητές Ενετοί με τη σκληρή φεουδαρχική διοίκηση, υπήρχαν και διακινήσεις πολιτισμικών αγαθών.
Οι Γαλέρες της Γαληνοτάτης μετέφεραν και πνευματικά αγαθά από τη Δύση. Η πρώιμη και ύστερη Αναγέννηση έφεραν τα αγαθά τους και στον ευαίσθητο λαό της Κρήτης. Το Κρητικό θέατρο, ο Χορτάτσης, ο Κορνάρος, ο Λεονταρίτης κ.λπ., είχαν ένα τεράστιο πνευματικό υπόβαθρο. Ο Θεοτοκόπουλος δεν είναι μια τυχαία περίπτωση. Το Ρέθεμνος των Γραμμάτων ξεκινά από την Ακαδημία των VIVI με μεγάλες μορφές του Πνεύματος. Τα Ρούστικα δεν υστέρησαν. Μεγάλες προσωπικότητες στα γράμματα και στις επιστήμες γεννήθηκαν και μεγαλούργησαν σ’ αυτό το χωριό.
Ο Κοσμάς Παυλάκης κουβαλά -είτε το θέλει, είτε άθελα του- όλη αυτήν την πολιτισμική κληρονομιά. Αποτέλεσμα αυτό το ευγενές πνευματικό αγαθό.
Κώδικας και Index γι’ αυτόν που θέλει να γνωρίσει και να κάμει τρόπο ζωής και πράξη τον πολιτισμό του τόπου και της Κρήτης. Συνοπτικά και ευανάγνωστα. Τον ευγνωμονούμε, τον χειροκροτούμε και συμπαραστεκόμαστε στο δρόμο του. Να συνεχίσει, αλλά και να τον μιμηθούν οι νέοι και από οποιοδήποτε άλλο μετερίζι. Να αποκτήσουν αντιστάσεις, απέναντι στην υποκουλτούρα και στον ξεπεσμό που έρπει και καρκινοβατεί διαλύοντας την κοινωνική συνοχή και τον πολιτισμικό ιστό του λαού.
