Είχαμε ξαναβρεθεί πριν από χρόνια, με αφορμή μια ομαδική έκθεση με τίτλο “Χωρίς όγκο, βάρος και διαστάσεις”. Τότε -του θυμίζω καθώς βολευόμαστε για τις ανάγκες της συνέντευξης στην κουζίνα του σπιτιού του στα Χανιά- μου είχες προσφέρει ένα έργο σου, όπου ένα στρατιωτάκι έβγαινε μέσα από ένα αβγό.
«Είναι πολύ δυσάρεστο να βγαίνεις προφητικός. Όμως οι καλλιτέχνες είναι υπερευαίσθητοι στα μηνύματα μιας εποχής. Τότε που έκανα τα αβγά δεν το βλέπαμε ότι θα γίνει πόλεμος στη γειτονιά μας αλλά ένιωθες ότι κάτι δεν πάει καλά. Ότι εκεί που κάποτε γεννιόταν δημιουργικά πράγματα σήμερα γεννιέται βία και φασισμός. Εκεί που κάποτε μας απασχολούσε τι σχολεία θα φτιάξουμε, σήμερα μας απασχολεί τι όπλα θα πάρουμε», μου λέει.
Με τον Κοσμά Λιλικάκη βρισκόμαστε ξανά ενόψει της ατομικής έκθεσης με τίτλο “Εvergesia Καμ Μπακ / Benefaction Comeback”, με εικαστικά έργα και εγκαταστάσεις που θα παρουσιάσει στο ΗΠ12, Σπίτι της Τέχνης, στην οδό Ηρώων Πολυτεχενείου 12.
Ο χώρος γύρω μας θυμίζει λιγότερο σπίτι και περισσότερο εργαστήρι. Έργα, υλικά και παλιά αντικείμενα βρίσκονται παντού μέσα σε αυτό.
Έργα από την πρώτη δημιουργική του περίοδο στα μέσα της δεκαετίας του ΄80, όταν αποφάσισε να επιστρέψει στα Χανιά μετά τις σπουδές του στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών της Φλωρεντίας στην Ιταλία. Οι πρώτες εκθέσεις ήταν σε Χανιά και Ρέθυμνο, άλλοτε σε αίθουσες τέχνης κι άλλοτε “εκτός πλαισίου”, όπως το αγαπημένο του μπαρ Φαγκότο.
Τα επόμενα χρόνια θα τον βρουν στην Αθήνα, όπου θα παραμείνει για μια 20ετία εκθέτοντας κατά διαστήματα σε διαφορετικούς χώρους, μόνος ή μαζί με άλλους καλλιτέχνες, όπως του αρέσει να κάνει, αφού η καλλιτεχνική συνύπαρξη δίνει τη δυνατότητα να ανοιχτεί ένας διάλογος ανάμεσα σε διαφορετικά έργα και προσεγγίσεις. «Οι ατομικές έχουν μια άγρια πλευρά, μια σκληρή μοναξιά. Είναι η στιγμή που κλείνει μια έκθεση και αναγκάζεσαι να φύγεις μόνος από το όνειρο που έχεις στήσει και να επιστρέψεις στην καθημερινότητα. Επίσης, υπάρχει πολύς ναρκισσισμός στην τέχνη. Έχουμε μάθει να βλέπουμε και να σκεφτόμαστε μόνο το δικό μας έργο. Γι’ αυτό μου αρέσουν οι ομαδικές εκθέσεις, γιατί σε αυτές αυτός ο ναρκισσισμός “σπάει”», μου λέει.
ΦΥΣΗ ΚΑΙ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ
Στην έκθεση που θα παρουσιάσει ο Κοσμάς στο ΗΠ12 εκφράζει ανησυχίες για τη σχέση του ανθρώπου με τη φύση, την εξουσία, την κατανάλωση. «Η σχέση με τη φύση δεν βρίσκεται μόνο στον πυρήνα της δουλειάς μου αλλά και της ζωής μου», σημειώνει και προσθέτει: «Όταν γύρισα από την Αθήνα προσπάθησα να κάνω ένα σχολείο τεχνών στη φύση, σε ένα περιβόλι στις Βρύσες Αποκορώνου. Ένα ακόμα ουτοπικό πρότζεκτ!».
Ουτοπία και φύση έχουν καθορίσει σε σημαντικό βαθμό τη σκέψη του Χανιώτη εικαστικού καθώς μεγαλώνοντας σε αλάνες της Νέας Χώρας, πηγαίνοντας τακτικά στο χωριό στον Αποκόρωνα και περνώντας νεανικά καλοκαίρια στη νότια Κρήτη, διαμορφώθηκε μέσα του ένα αίσθημα ελευθερίας που τον ακολουθεί μέχρι σήμερα. «Αυτά τα βιώματα με έχουν καθορίσει τόσο εμένα όσο και τη δουλειά μου», αναφέρει υπογραμμίζοντας συγχρόνως το έντονο συναισθηματικό δέσιμο που νιώθει με τόπους – σημεία αναφοράς για την παιδική και νεανική του ηλικία.
ΛΥΤΡΩΣΗ ΜΕΣΩ ΤΕΧΝΗΣ
Τον ρωτάω για τα greeklish που χρησιμοποιεί στον τίτλο της έκθεσης και τι σηματοδοτεί αυτό: «Κοίταξε ό,τι κάνω περιέχει κάτι προσωπικό. Ως παιδί είχα υποστεί κακοποίηση λόγω του ότι δεν τα πήγαινα καλά με την ορθογραφία. Έτσι, τα ελληνικά μου είναι πονεμένα. Αργότερα στην Ιταλία που σπούδαζα, μπήκαν μαζί και οι λατινικοί χαρακτήρες και το μπέρδεμα έγινε ακόμα μεγαλύτερο», εξηγεί και συμπληρώνει: «Μετέπειτα παραδίδοντας εικαστικά μαθήματα σε παιδιά διαπίστωσα ότι η απελευθέρωση από τη γραμματική ήταν μια εξιλέωση για πολλά παιδιά που είχαν υποστεί καταπίεση σε αυτό το κομμάτι. Από τα σημειώματα δε που μου έφερναν και μου έλεγαν ότι είναι δυσλεκτικά, συνειδητοποίησα κι εγώ -στα 40 μου πια- τη δυσλεξία μου καθώς η έκφρασή μου έμοιαζε με τη δική τους».
Η τέχνη αλλά και ο αθλητισμός τονίζει ο Κοσμάς είναι ίσως και τα μοναδικά καταφύγια για τους μαθητές που δυσκολεύονται να προσαρμοστούν στην «καθιστική εκπαίδευση» που επιβάλλεται στο σχολείο. «Είναι τα μόνα ίσως πεδία που σου δίνουν τη δυνατότητα να κινηθείς έξω από τα αυστηρά όρια της γραμματικής και των αριθμών», αναφέρει.
ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΩΣ ΕΜΠΝΕΥΣΗ
Τα ίδια τα παιδιά αποτελούν για τον Κοσμά ανεξάντλητη πηγή έμπνευσης. «Είναι η ζωτικότητά τους και ο τρόπος που μπορούν να αντιμετωπίσουν τα πράγματα. Για παράδειγμα ένα τραπεζομάντιλο μπορεί να μετατραπεί σε ένα παιχνίδι που να απασχολήσει τα παιδιά για ώρες. Το κρίσιμο σε αυτό είναι ο εκπαιδευτικός που έρχεται σε επαφή με τα παιδιά να τα ελευθερώσει και να τους αποκαλύψει τρόπους να δουν διαφορετικά το οποιοδήποτε αντικείμενο. Όταν όμως τα παιδιά λυθούν τότε σου κάνουν κι εσένα καλό, σε κάνουν να ακολουθήσεις τη δική τους σκέψη», σημειώνει.
ΣΤΕΝΕΥΟΥΝ ΟΙ ΟΡΙΖΟΝΤΕΣ
Περιβαλλοντική κρίση, πόλεμος, σχέσεις εξουσίας. Θεματικές που αναδύονται μέσα από τα έργα του Κοσμά Λιλικάκη. «Όλα τα προβλήματα προκαλούνται μέσα από αυτό που λέμε εξουσία: το ότι εγώ δηλαδή μπορώ να καθορίσω τη ζωή σου με τον τρόπο που θέλω χωρίς να σε ρωτάω», τονίζει ο συνομιλητής μου και υπογραμμίζει ότι ότι στην εποχή μας όλο και περισσότερο στενεύουν οι ορίζοντες της ελευθερίας και του ονείρου. «Βλέπεις τον κόσμο και τρέχει όλη μέρα με ένα πάκο λογαριασμούς αγωνιώντας πως θα τα φέρει βόλτα. Είναι πολύ δύσκολο να αντεπεξέλθει κανείς στην καθημερινότητα σήμερα. Η πίεση η οικονομική είναι τεράστια, ενώ είναι βαθύ και το αποτύπωμα που άφησε ο κόβιντ. Σαν να άλλαξε ο κόσμος. Λες στον άλλο καλημέρα και είναι όλοι μέσα στα νεύρα».
ΤΕΧΝΗ ΟΠΩΣ… ΟΞΥΓΟΝΟ
Γιατί «ευεργεσία», τον ρωτάω λίγο πριν ολοκληρώσουμε την κουβέντα μας: «Γιατί σήμερα τα έργα δεν έχουν τιμή. Είναι σαν να χαρίζω τα έργα μου. Όχι μόνο εγώ, όλοι οι καλλιτέχνες. Σαν να έχουμε μπει σε μια συνθήκη… αγιοποίησης κινούμενοι εκτός οικονομικών παραμέτρων. Κι αυτό γιατί είμαστε νότος του νότου και τα λεφτά πάνε στα μπετά. Δεν ενδιαφέρονται οι άνθρωποι για την αισθητική. Όλα είναι χρήμα», απαντά.
Κι όμως τόσοι άνθρωποι κάνετε τέχνη, πώς το παλεύετε αυτό, του λέω: «Δεν το παλεύουμε, είναι φυσική μας ανάγκη. Αν δεν κάνουμε τέχνη θα έχουμε ψυχοσωματικά. Όταν βυθίζομαι στο κομμάτι της σκέψης και της δημιουργίας επιστρέφει ο κόσμος στη θέση του. Είναι το οξυγόνο μου. Πιστεύω, όμως, ότι όλοι οι άνθρωποι, ανεξάρτητα αν είναι καλλιτέχνες, πρέπει να εκφράζονται. Από εκεί και πέρα, εγώ εκφράζομαι ελεύθερα. Θα πω αυτό που πιστεύω άσχετα από το τι πιστεύει ο άλλος. Άλλωστε έχουμε δικαίωμα και στο λάθος».
Η Έκθεση
Η έκθεση με έργα και εγκαταστάσεις του εικαστικού Κοσμά Λιλικάκη με τίτλο “Εvergesia Καμ Μπακ / Benefaction Comeback” εγκαινιάζεται σήμερα, Σάββατο, 9 Μαρτίου στις 19:00, στο ΗΠ12, Σπίτι της Τέχνης, που βρίσκεται στην οδό Ηρώων Πολυτεχενείου 12.
Η έκθεση, που επιμελείται η μουσειολόγος και ιστορικός Τέχνης Μυρτώ Κοντομιτάκη, θα διαρκέσει έως την Κυριακή 14 Απριλίου.
