Π. Α. Σινόπουλος
ποιητής, αναλυτής
Βυζαντινής υμνολογίας και ιδιαίτερα του Ρωμανού του Μελωδού,
κοινωνιολόγος
Εκδόσεις:
Αποστολικής Διακονίας,
1974
ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΚΥΝΗΣΗ ΤΟΥ ΤΙΜΙΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ ΚΥΡΙΑΡΧΟΥΝ «ΣΤΑΥΡΟΜΑΧΟΙ, ΑΠΙΣΤΟΙ ΚΑΙ ΠΡΟΔΟΜΑΧΟΙ ΑΔΙΑΦΟΡΟΙ ΠΙΣΤΟΙ»
Κάθε στην εορτή της προσκύνησης του ευρεθέντος και υψωθέντος Τιμίου Σταυρού, παρουσιάζουμε το ποιητικό έπος του μεγαλύτερου, παγκόσμιου θρησκευτικού ποιητή, Ρωμανού του Μελωδού, του ταπεινού. Με προοίμιο στο σπουδαίο αυτό κοντάκιο που αποτελείται από 24 στροφές (οίκους), που εκφράζει το μέγιστο γεγονός του ληστή εν τω Σταυρώ, που ο εσταυρωμένος του Χριστός, του άνοιξε με τη μετάνοιά του «Φύλαξη της πόρτας του παραδείσου». Σήμερα, όμως, οι νέες τάξεις και παρατάξεις, έχουν κλείσει όλους τους δρόμους «παραδείσου» στη γη και του παραδείσου των ουρανών με καταπολεμούμενο το ΣΤΑΥΡΟ από τους Ιούδες…
ΚΟΣΜΑΣ Ο ΜΕΛΩΔΟΣ, Ο ΜΕΓΙΣΤΟΣ ΥΜΝΩΔΟΣ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ ΑΠΟ ΤΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΠΟΧΗ
Κατ’ αρχή θεωρήσαμε πως πρέπει να ανατρέξουμε στα διαχρονικής αξίας ΚΟΝΤΑΚΙΑ του μέγιστου υμνωδού της Ορθοδοξίας, Ρωμανού του Μελωδού, τον οποίο τόσο τιμά η Ορθόδοξος εκκλησία μας, ενώ από την κοσμική πλευρά έχει ιδιαίτερα τιμήσει ο νομπελίστας ποιητής μας Οδυσσέας Ελύτης και πολλοί άλλοι.
Τα κοντάκια όλων των μεγάλων εορτών μας τα έχει συλλέξει, τα έχει μεταφράσει και τα έχει σχολιάσει και τα παρουσιάζει μαζί ο ποιητής, κριτικός και διακεκριμένος κοινωνιολόγος Π.Α. Σινόπουλος στις εκδόσεις της Αποστολικής Διακονίας το 1974.
ΠΟΙΟΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΟΣ ΠΟΙΗΤΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΑΦΟΥ ΣΤΟΝ ΠΙΝΑΚΑ ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ Ο ΟΜΗΡΟΣ;
Ο Π.Α. Σινόπουλος το σημαντικό αυτό έργο του το αφιέρωσε ως μνημόσυνο των γονέων του, Ανδρέα – Τασούλας.
Τα περιεχόμενα του είναι:
– Η Προθεωρία…
και τα 10 Κοντάκιά του
1. Σταυρώσιμο
2. Α’ Κοντάκιο αναστάσιμο
3. Στη νέα Κυριακή και στο Θωμά
4. Στην ανάληψη του Κυρίου
5. Στους οσίους μοναχούς ασκητές και μονάζουσες
6. Κοντάκιο των Βαίων
7. Στο πάθος του Κυρίου και στης Θεοτόκου… το θρήνο
8. Β’ Κοντάκιο Αναστάσιμο
9. Στην προσκύνηση του Τιμίου Σταυρού και
10. Στον Προφήτη Ηλία.
Στην αρχή της προθεωρίας του ο Π.Α. Σινόπουλος γράφει: «Αν για την αρχαία Ελλάδα είναι δύσκολο να πει κανείς ποιος είναι ο μεγαλύτερος ποιητής, εφ’ όσον στον πίνακα επιλογής δεν υπάρχει ο Όμηρος, άλλο τόσο είναι αδύνατο να αποφανθεί κανείς ποιος είναι μεγαλύτερος ποιητής στη Βυζαντινή Ελλάδα. Αν μας υποχρεώσουν να παραγνωρίσουμε τον Ρωμανό το Μελωδό.
ΟΙ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΙ ΜΑΣ ΑΦΗΣΑΝ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΟΧΙ ΤΗ ΔΙΚΗ ΤΟΥΣ
Εν τούτοις ενώ οι ίδιοι οι Βυζαντινοί μας πρόγονοι μας άφησαν κληρονομιά την αγάπη για την αρχαία ελληνική ποίηση και το σεβασμό για τον Όμηρο, εμείς οι άμεσοι διάδοχοι του βυζαντινού ελληνισμού δεν παρουσιάσαμε σαν τεχνίτες του λόγου, ούτε δείγματα της αγάπης μας για τη βυζαντινή ποίηση ούτε έμπρακτον σεβασμό για τον Ρωμανό το Μελωδό. Έτσι, όμως, ο βυζαντινός στίχος παραμένει ξένος για τη νεοελληνική λογοτεχνία, ενώ ο αρχαίος απολαμβάνει την άνεση ενός πολιτογραφημένου. Και όταν λέμε εκκλησιαστική ποίηση εννοούμε την εκκλησιαστική κυρίως υμνογραφία, γιατί αυτή κυρίως, εκπροσωπεί την ποίηση του ελληνικού βυζαντινού ελληνισμού όχι η κοσμική ποίηση, όπως θα νόμιζε κανείς. Αλλά η βυζαντινή εκκλησιαστική ποίηση ξεπερνώντας πολλές φορές το σκοπό της, έφθασε σε τέτοια ύψη που η ποίηση της αρχαιότητας, ακόμη και αυτή, σπάνια τα πάτησε. Έτσι, η βυζαντινή εκκλησιαστική ποίηση έχει να μας επιδείξει ποιητές με καταπληκτικά έργα όπως τον ανώνυμο δημιουργό του “Ακάθιστου Ύμνου”, τον Ανδρέα Κρήτης με το “Μεγάλο Κανόνα”, τον Ιωάννη Δαμασκηνό τον επονομαζόμενο Χρυσορρόα, με τα ιδιόμελα δοξαστικά, την Κασσιανή κ.α. Πάνω όμως απ’ όλους έχει να μας παρουσιάσει το Ρωμανό το Μελωδό με τα κοντάκια, τα οποία είναι συνοπτικά, ιστορικά εγκώμια της εορτής ή του εορτάζοντος αγίου. Τα κοντάκια καθιερώθηκαν από τον Ε’ αιώνα και ψάλλονται κατά τον όρθρον.
Ο Ρωμανός ο Μελωδός των κοντακίων έχει θεωρηθεί ότι είναι ο μέγιστος Θρησκευτικός ταπεινός ποιητής του κόσμου. Για τη γλώσσα του Ρωμανού του Μελωδού και τους ύμνους που έχει γράψει σημαντικά κείμενα ο νεοχωρίτης διακεκριμένος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών Νικόλαος Τωμαδάκης και τόσοι άλλοι.
ΔΙΕΘΝΕΣ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝ ΓΙΑ ΤΟN ΡΩΜΑΝΟ ΤΟN ΜΕΛΩΔΟ
Ο Ρωμανός ο Μελωδός έζησε πριν 14 αιώνες (τον 6 μ.Χ. αιώνα). Αλλά μέσω των διαδόχων του εκκλησιαστικών ποιητών και του έργου εκείνου που -λίγο έστω- το χρησιμοποιεί η εκκλησία, βρίσκεται ακόμα ανάμεσα της και μάλιστα με τη ζωντάνια του προφορικού του λόγου. Εξ άλλου το υπόλοιπο έργο του από χρόνια έχει αρχίσει να δημιουργεί διεθνές ενδιαφέρον. Οι σχολιασμένες εκδόσεις του περιμένουν τους ποιητές της εποχής μας. Ο Ρωμανός ο Μελωδός, τονίζει, στο τέλος της προθεωρίας του, συγγραφέας των Κοντακίων Π.Α. Σινόπουλος, δεν είπε την τελευταία του λέξη. Έχει να μας διδάξει πολλά ακόμη. Εμείς, στο κείμενο μας αναφερόμαστε στα περίφημα κοντακια.
ΠΟΛΕΜΟΣ ΑΠΟ ΑΝΤΙΧΡΙΣΤΙΑΝΟΥΣ ΚΑΙ ΜΗ, ΚΑΤΑ ΤΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ ΤΟΥ ΤΡΙΣΜΑΚΑΡΙΣΤΟΥ ΞΥΛΟΥ
Από το σύνολο των Κοντακίων, το 9° έχει τίτλο: “Στην Προσκύνηση” του
Τιμίου Σταυρού με το κάτωθι προοίμιο:
“Το Σεβάσμιο ξύλο προσκυνώντας
του Τιμίου Σταυρού σου,
Χριστέ και Θεέ μου,
σ’ ικετεύουμε Κύριε,
που εκαρφώθηκες σ’ αυτόν
από κινδύνους γλύτωσε
το γένος των ανθρώπων
με τη Θεοτόκο
που για χάρη Της ο Αδάμ εγύρισε
πάλι στον Παράδεισο.
– ΟΙΚΟΣ –
Το τρισμακάριστο ξύλο
το δώρο της ζωής μας
στη μέση του Παραδείσου
το φύτεψε ο Ύψιστος
ώστε να το πλησιάζει
και να κερδίσει ο Αδάμ
την αιώνια και αθάνατη ζωή…
Μα εκείνος δεν εβιάστηκε
για να γνωρίσει τη ζωή του,
αλλά παραστράτησε
και το θάνατο δάγκωσε.
Σαν είδ’ ο ληστής
τούτο το δέντρο της Εδέμ
πως στο Γολγοθά
τόσο καλά μεταφυτεύτηκε
κατάλαβε πως βρίσκεται
η ζωή σ’ αυτό
και λέει μόνος του:
Τούτο είναι εκείνο που άλλοτε
ο πατέρας μου τό ‘χασε
μέσα στον παράδεισο…
ΤΟ ΕΠΟΣ ΤΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ ΤΟΥ ΡΩΜΑΝΟΥ
Αυτός είναι ο πρώτος “ΟΙΚΟΣ”, δηλαδή η πρώτη στροφή στο εκκλησιαστικό κοντάκιο, στο έπος του Ρωμανού του Μελωδού. Ένα κοντάκιο που αποτελείται από 23 στροφές (οίκους). Για να περάσει από τον 18° οίκο ως τον τελευταίο, 23°, που στους στίχους αυτούς, με τους 5 οίκους εκδιηγείται την ύψωση του Βασιλέα Κωνσταντίνου και της μητέρας του Ελένης που βρήκαν τον Σταυρό του Χριστού και τον ανύψωσαν στο Ναό της Αναστάσεως στην Ιερουσαλήμ.
ΓΙΑ ΝΑ ΒΡΕΙ ΤΟ ΣΤΑΥΡΟ Η ΑΓΙΑ ΕΛΕΝΗ ΠΑΡΑΙΤΗΘΗΚΕ ΑΠΟ ΤΑ ΒΑΣΙΛΙΚΑ ΑΞΙΩΜΑΤΑ
Για να αναφερθεί στον οίκο 19° στην Αγία Ελένη, μητέρα του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου, λέγοντας:
ΜΕΓΑΛΑ όντως τα έργα
του Χριστού και ανεκδιήγητα,
σε άπιστους και ανάξιους,
δεν αποκαλύπτονται
μα σε άξιους και δίκαιους,
όπως συνέβη
με την Ελένη κάποτε
τη μητέρα του.
Σαν άξια, θέλησε,
το δέντρο της ζωής μας,
από τα χρόνια χαμένο
να το βρει η Φιλόθεη,
και τρέχει βιαστικά
όπου σταυρώθηκε ο Χριστός,
αμέσως αφήνοντας
τις Βασιλικές αυλές.
Την οκνηρία έδιωξε
από πάνω της
και τον κόπο του δρόμου,
γιατί για να βρει ποθούσε
το λίκνο που οδηγεί
μέσα στον Παράδεισο.
ΤΟ ΜΕΓΙΣΤΟ ΓΕΓΟΝΟΣ Η ΕΠΙΛΟΓΗ ΤΟΥ ΛΗΣΤΗ ΩΣ ΦΥΛΑΚΑ ΤΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ
Για να πει ο μέγιστος των ποιητών του Βυζαντίου, Ρωμανός ο Μελωδός, στο κοντάκιο του “Στην προσκύνηση του σταυρού” με τους 24 οίκους του στον 23° οίκο:
“Υπό τη σκέπη του Σταυρού
σκιρτούμε αναγαλλιάζοντας…
Αμαρτωλοί ας συνέρθουμε,
ο Παράδεισος άνοιξε
κι ο ληστής είναι φύλακας
του Παραδείσου.
Αυτός που διάλεξε ο Χριστός
στο Σταυρό…
τον άκλειστον ας μην τον αποκλείσουμε..
Στη μεγάλη εορτή της ύψωσης του Τιμίου Σταυρού η χριστιανική παράδοση υψώνει το σύμβολο του Σταυρού ως ολάνθιστο σύμβολο πνευματικής ανύψωσης. Στην έρημο του σύγχρονου κόσμου που οι ισχυροί της παγκοσμιοποίησης, της υπερεκμετάλλευσης και της ΥΠΕΡΚΥΡΙΑΡΧΙΑΣ εκμηδενίζουν τα άτομα και αφανίζουν τους λαούς με έσχατη απελπισία… Όμως, το σύμβολο του τιμίου Σταυρού, που τώρα καταπολεμάται, αποτελεί μέγιστη δύναμη Ειρήνης και πνευματικότητας κατά παντός σημερινού και αυριανού ολοκληρωτισμού, ακόμα και από εκείνων των χριστιανικών εκκλησιαστικών κοσμικών εναγκαλισμών του Τιμίου Ξύλου.
Σημείωση:
Πνευματική οφειλή-συμπλήρωση στις διάφορες ομιλίες μου που έκαμα στα Χανιά στον κόσμο τον μελωδό, αλλά και στο έξοχο μελετητή του «Κοντακίου» Π.Δ. Σινόπουλο, ποιητή, μελετητή και κοινωνιολόγο.
