«…Στην περίπτωση του Κτιστάκη δεν υπήρχε ουδείς τέτοιος κίνδυνος (αγιοποίησης) γιατί όταν τον σκότωσαν είχε ούτως ή άλλως αγιάσει». Ο σκηνοθέτης Κώστας Νταντινάκης μιλάει με θαυμασμό για τον θρυλικό Χανιώτη αγωνιστή και στέλεχος του ΚΚΕ Βαγγέλη Κτιστάκη, με αφορμή το νέο του ντοκιμαντέρ που έχει τίτλο “Άσμα ηρωικό και πένθιμο για τον Βαγγέλη Κτιστάκη”. Ένας θαυμασμός που απορρέει, όπως λέει, από το «πάθος, συνδυασμένο με ευαισθησία και ακατάβλητη αγωνιστικότητα», που χαρακτήριζαν αυτόν τον άνθρωπο, ο οποίος «απαρνήθηκε την τάξη του, για την υπόθεση του Δίκιου, για της γης τους κολασμένους».
Λίγο πριν την προβολή του ντοκιμαντέρ του Χανιώτη σκηνοθέτη, που θα πραγματοποιηθεί την Τετάρτη 31 Μαϊου στο Θέατρο “Μίκης Θεοδωράκης”, οι “διαδρομές” μίλησαν μαζί του για την προσωπικότητα του βιογραφούμενου, τις δυσκολίες του εγχειρήματος, το τι σημαίνει για εκείνον Αριστερά, αλλά και τη δύσκολη σχέση των νέων με την ιστορία αυτού του τόπου…
-Πώς προέκυψε το ντοκιμαντέρ για τον Βαγγέλη Κτιστάκη; Πόσο καιρό το δούλευες και τι έρευνα προηγήθηκε;
Είχα κατά νου ένα ντοκιμαντέρ για τον υπέρλαμπρο αυτόν συμπατριώτη μας πολύ πριν τον “Ελκόμενο επί κρημνού” όπου πραγματευόμουν τη δράση και το φρικτό τέλος ενός επίσης ήρωα της Εθνικής Αντίστασης, του παπά Νικολή Αποστολάκη. Δίσταζα όμως γιατί δεν είχα άμεσες μαρτυρίες, κανείς απ’ όσους είχαν γνωρίσει τον Βαγγέλη Κτιστάκη δεν βρισκόταν εν ζωή.
Ωστόσο ήθελα διακαώς να φιλοτεχνήσω ένα κινηματογραφικό του πορτραίτο. Ξεκίνησα πειραματικά πριν δυόμισι χρόνια γράφοντας το σεναριακό σχεδίασμα βασισμένο στο γνωστό βιβλίο του Βαγγέλη Χατζηαγγελή “Ο Βαγγέλης Κτιστάκης και η εποχή του” και παίρνοντας δυο συνεντεύξεις από συγγενικά του πρόσωπα. Όταν όμως άρχισα τις επισκέψεις μου στο Ιστορικό Αρχείο Κρήτης, ζητώντας βοήθεια από τον ευπροσήγορο προϊστάμενό του κ. Κωνσταντίνο Φουρναράκη, είδα ότι το ντοκιμαντέρ μπορεί να πάρει σάρκα και οστά.
-Κάποιες φορές τα κινηματογραφικά πορτρέτα πηγάζουν από έναν θαυμασμό που μπορεί να αισθάνεται ένας δημιουργός για τον βιογραφούμενο. Εσένα Κώστα ποιο στοιχείο της προσωπικότητας του Κτιστάκη σε συγκινεί περισσότερο;
Το πάθος, συνδυασμένο με ευαισθησία και ακατάβλητη αγωνιστικότητα, ενός πλούσιου, όμορφου, εξαίρετης καλλιέργειας και μόρφωσης νέου ανθρώπου που απαρνήθηκε την τάξη του, για την υπόθεση του Δίκιου, για της γης τους κολασμένους.
-Όταν κανείς καταπιάνεται με ιστορικές προσωπικότητες υπάρχει πάντα ο κίνδυνος της “αγιοποίησης”. Στην περίπτωση του Κτιστάκη πώς το χειρίστηκες αυτό;
Κι όμως, στην περίπτωση του Κτιστάκη δεν υπήρχε ουδείς τέτοιος κίνδυνος γιατί όταν τον σκότωσαν είχε ούτως ή άλλως αγιάσει. Το λέω χωρίς εισαγωγικά. Γνωρίζουμε αγίους της Εκκλησίας που αρνήθηκαν την καλοπέραση στις εύπορες οικογένειές τους και επέλεξαν την οδό του μαρτυρίου για να συναντήσουν το ιδανικό τους. Έπειτα ήταν τέτοια η εντιμότητα, η ευγένεια, η καλοσύνη και η ανιδιοτέλεια της προσφοράς του Βαγγέλη Κτιστάκη που ολάκερη σχεδόν η κοινωνία των Χανίων τον λάτρευε. Επί Μεταξά, μάλιστα, όταν τον συνέλαβαν βάσει του ιδιώνυμου, η κοινωνία αυτή ξεσηκώθηκε, απαίτησε και κατάφερε την αποφυλάκισή του.
-Το ντοκιμαντέρ για τον Κτιστάκη έρχεται μετά από εκείνο για τον π. Νικόλαο Αποστολάκη (2017) και τη Βικτωρία Θεοδώρου (2008). Και τα τρία αυτά πρόσωπα υπήρξαν αγωνιστές της Αριστεράς. Τι σημαίνει για εσένα Αριστερά;
Δύσκολη ερώτηση. Κατ’ αρχάς ο π. Νικολής Αποστολάκης και η Βικτωρία Θεοδώρου ήσαν κομμουνιστές, όπως ο Βαγγέλης Κτιστάκης.
Έπειτα νομίζω πως η έννοια της αριστεράς αναπτύχθηκε κυρίως επί ΕΔΑ, όταν το ΚΚΕ ήταν στην παρανομία, αλλά άρχισε να χάνει τη σημασία της από το 1981 με αποκορύφωμα την τελευταία δεκαετία. Επομένως, σήμερα θα ονόμαζα αυτούς τους ανθρώπους πολιτικά ας πούμε “προοδευτικούς” αντί “αριστερούς”. Και όχι όλους.
Βέβαια, μέσα σ’ αυτό το χώρο έχω γνωρίσει κι ωραίους ανθρώπους, αυτούς που παλαιότερα αποκαλούσαμε “γνήσιους αριστερούς”. Θλίβομαι κι εγώ μαζί τους γι αυτόν τον λαό που ξέχασε στις πρόσφατες εκλογές τι σημαίνει Δεξιά.
Δεν ξέρω αν απαντώ στην ερώτηση. Ένας αγαπημένος μου συγγραφέας, ο Γιώργος Ιωάννου (1927-1985), όριζε την Αριστερά ως διαρκή ευαισθησία. Αλλά επειδή προσωπικά δεν κατανοώ πλέον την έννοια του “αριστερού”, στη θέση του θα όριζα την έννοια του κομμουνιστή, ως άτομο με διαρκή ευαισθησία, που αγωνίζεται με συνέπεια για την υπόθεση του Δίκιου.
Και την υπόθεση αυτή την προεκτείνω στα πάντα, από τα ανυπεράσπιστα αδέσποτα μέχρι τη στήριξη της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας, κάτι που το Κ.Κ. Ελλάδας σε αντίθεση με το Κ.Κ. Τουρκίας δεν έχει ακόμα μέχρι σήμερα πράξει.
-Παρότι πλέον η τεχνολογία δίνει πολλές δυνατότητες είναι πάντα δύσκολο να κάνει κανείς ντοκιμαντέρ και κινηματογράφο στην επαρχία. Ποια είναι τα κυριότερα εμπόδια που έρχεται κανείς αντιμέτωπος;
Στην πρωτεύουσα βρίσκει κανείς πιο εύκολα συνεργάτες. Κατά τ’ άλλα, αν δεν είσαι αριβίστας, υπέρμετρα φιλόδοξος και δεν έχεις μέσα στο DNA σου ταλέντο στις δημόσιες σχέσεις, τα εμπόδια είναι ίδια παντού, από την εξεύρεση παραγωγού μέχρι την συμμετοχή σου σ’ ένα φεστιβάλ. Έτσι, στα Χανιά, προκειμένου να επικοινωνήσω με το κοινό, αναγκάζομαι να οργανώνω ο ίδιος ή σε συνεργασία με κάποιον φιλικό φορέα τις προβολές των ταινιών μου.
-Η τέχνη του ντοκιμαντέρ είναι μια τέχνη που αναμετράται με τον χρόνο και παλεύει -σε πολλές περιπτώσεις- να διασώσει αυτό που ονομάζουμε ιστορική μνήμη. Πώς βλέπεις εσύ τη σχέση των σημερινών νέων με το παρελθόν;
Καθόλου καλή η σχέση, αλλά δεν ευθύνονται οι νέοι σ’ αυτό. Ακόμα και η ελληνική μυθολογία διδάσκεται στο δημοτικό τόσο συνοπτικά, έτσι που τα παιδιά της Δ΄ τάξης δεν θυμούνται από το βιβλίο της τρίτης πού βρισκόταν ο Λαβύρινθος του Μίνωα. Ας μην επεκταθούμε στη σύγχρονη Ιστορία, στον “συνωστισμό” της προκυμαίας της Σμύρνης κλπ.
Φαίνεται ότι βολεύει το Υπουργείο Παιδείας να αφήνει εντελώς ανεξέλεγκτο το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής πολιτικής για να βαδίζει σύμφωνα με τις επιταγές των προγραμμάτων σπουδών της Ε.Ε. Αλίμονό μας ως έθνος και λαός.
Η γενιά μου από την παιδική της ηλικία αντί για παραμύθια τα βράδια μάθαινε την σύγχρονη Ιστορία της πατρίδας μας από το στόμα της γιαγιάς και της μάνας, μέσα από τα δικά τους οδυνηρά βιώματα. Τα σημερινά παιδιά από ποιον θα διδαχτούν Ιστορία ώστε ν’ αποκτήσουν ιστορική μνήμη;
Η προβολή
Τον ντοκιμαντέρ του Κώστα Νταντινάκη με τίτλο “Άσμα ηρωικό και πένθιμο για τον Βαγγέλη Κτιστάκη”, θα προβληθεί σε πανελλήνια πρώτη στην αίθουσα “Μίκης Θεοδωράκης” στο παλιό λιμάνι των Χανίων, την Τετάρτη 31 Μαΐου στις 20:00, με ελεύθερη είσοδο για το κοινό.
Ο τίτλος του ντοκιμαντέρ παραπέμπει στο γνωστό ποίημα του Οδυσσέα Ελύτη, μόνο που εδώ πρόκειται για τον “χαμένο Ρήγα Φεραίο της Κρήτης”, όπως έμεινε στη συνείδηση του λαού για την δράση του στη δικτατορία του Μεταξά και στη διάρκεια της κατοχής των Ναζί.
Το ντοκιμαντέρ είναι διάρκειας 42 λεπτών. Την εκδήλωση θα προλογίσει ο προϊστάμενος του Ιστορικού Αρχείου Κρήτης, δρ Κωνσταντίνος Φουρναράκης.
Την διοργάνωση επιμελείται το ΙΑΚ και η ΚΕΠΠΕΔΗΧ-ΚΑΜ.
