«Οι νέοι αγαπούν τον Καρυωτάκη γιατί αµφισβητεί µια καθεστηκυία τάξη πραγµάτων που περιφρονούν επειδή αποτελεί φραγµό στα όνειρά τους. Ο Καρυωτάκης εκφράζει διαχρονικά τα προσωπικά τους αδιέξοδα και τις διαψεύσεις τους από µια κλασσικά αµετανόητη Πολιτεία και από µια κοινωνία που “συσχετίζει κουτά”».
Ο κινηµατογραφιστής Κώστας Νταντινάκης στο νέο του ντοκιµαντέρ που θα κάνει πρεµιέρα σήµερα, Σάββατο στις 7:30 µ.µ., στο Πνευµατικό Κέντρο Χανίων, φωτίζει το πέρασµα του ποιητή Κώστα Καρυωτάκη από τα Χανιά. Ένα πέρασµα που αποτυπώθηκε σε στίχους αλλά και βιώµατα που σηµάδεψαν τον ποιητή, πεζογράφο και µεταφραστή.
Λίγο πριν την προβολή της ταινίας, µιλήσαµε µε τον Χανιώτη δηµιουργό για τη σχέση του Καρυωτάκη µε τα Χανιά, την έρευνα που πραγµατοποίησε για τις ανάγκες της ταινίας, τη δύναµη της καρυωτακικής ποίησης, αλλά και τη διαχρονική γοητεία που αυτή ασκεί σε νέους ανθρώπους.
Στο νέο ντοκιµαντέρ σας καταπιάνεστε µε τη σχέση του Κώστα Καρυωτάκη µε τα Χανιά. Ποια ήταν η σχέση του ποιητή µε την πόλη µας;
Στα Χανιά πέρασε δύο από τα πιο καθοριστικά χρόνια της ύστερης εφηβείας του 1911-1913, αφού ο υποφώσκων µέσα του ποιητής άρχισε να εκφράζει µε στίχους τις συγκινήσεις που του έδινε η περιρρέουσα ατµόσφαιρα της πόλης. Στο οκτάστροφο ποίηµα “Ζουγραφιές” αφού κατονοµάζει την πόλη (Και τα Χανιά στη θάλασσα την ανεµοδαρµένη κ.ο.κ.) συνεχίζει µε εξέχοντα λυρισµό:
Χαθήκαν τα πλεούµενα·
ο φόβος κυβερνήτης
µέσ’ στο λιµάνι τα κρατεί.
Μα η σκέψη µου όλο σέρνεται
στα γαλανά τα πλάτια
µ’ ένα χρυσόνειρο δετή.
Εδώ ένιωσε και το πρώτο ερωτικό του σκίρτηµα. Ένα από τα ποιήµατα που έγραψε, πριν νιώσει προδοµένος από τη σχέση του µε τη νεαρή αστή Άννα Σκορδίλη, κατέληγε:
Όσες φορές εκοίταξα
τη λαµπερή µορφή της,
οι οµορφιές µ’ εστράβωσαν.
Και χάνω τον καιρό µου
όταν παιδεύουµαι να βρω
τί κρύβει η ψυχή της.
Από ποιες πηγές αντλήσατε υλικό για την έρευνα; Συναντήσατε εκπλήξεις κατά τη διάρκεια αυτής;
Πρωτίστως από το Ιστορικό Αρχείο Κρήτης το οποίο συνέτρεξε εξαρχής την προσπάθειά µου µε τεκµήρια της µαθητικής ζωής του Καρυωτάκη στα Χανιά προερχόµενα από το ιστορικό Α΄ Γυµνάσιο Αρρένων. Έπειτα αξιοποίησα µαρτυρίες του δικηγόρου Ευγένιου Αρετάκη και του ηθοποιού Αλέξη Μινωτή που τον θυµόντουσαν ως συµµαθητή τους. Άλλο υλικό βρήκα σε περιοδικά µε ανταποκρίσεις του από τη ζωή της πόλης. Μία εκτενής έρευνα του ποιητή Γιώργη Μανουσάκη στάθηκε επίσης πολύτιµη για το σεναριακό µου σχεδίασµα. Η έκπληξή µου ήταν στην ανακάλυψη ενός µορφικά άψογου σονέτου που είχε στείλει το 1912 στο νεανικό περιοδικό “Παιδικός Αστήρ”: Παραθέτω τις δύο τελευταίες στροφές:
Η θάλασσα εφούσκωσε κι εθέριεψε το κύµα,
στο πεζοδρόµι η βροχή χτυπάει ρυθµικά
και του διαβάτη βιαστικό ακούγεται το βήµα.
Απ’ τη βροχή ετρόµαξαν τ’ αθώα χελιδόνια
και σαν πετάνε φαίνεται πως λένε µυστικά:
«Εµπρός, εµπρός, να φύγουµε, θ’ αρχίσουνε τα χιόνια».
Τι είναι αυτό που σας συγκινεί ως αναγνώστη στην ποίηση του Καρυωτάκη;
Το θάρρος του να αµφισβητήσει την σαθρή κοινωνικοπολιτική κατάσταση της εποχής του και ο σαρκασµός µε τον οποίο την εξέφρασε. Το περιβάλλον και η εποχή δεν έχουν αλλάξει, αν ζούσε σήµερα τα ίδια θα έγραφε, για τις αταξικές π.χ. πολιτικές µας επιλογές: Όλοι µαζί κινούµε, συρφετός, γυρεύοντας οµοιοκαταληξία. Αλλά και ο αισθησιασµός του, ακόµα και στο πιο µαύρο υπαρξιακό του αδιέξοδο, το µεγαλείο απέναντι στον ίδιο τον θάνατο:
Τα ρόδα θα κινήσουν απ’ τους φράχτες,
και θά ’ρθουν να µας γίνουν προσκεφάλι.
Για να µας κάνουν αρµονία τον ύπνο,
θ’ αφήσουνε τον ύπνο τους αηδόνια. […]
Γλυκά θα κοιµηθούµε σαν παιδάκια
που όλη τη µέρα εκλάψαν κι αποστάσαν.
Ο Καρυωτάκης συχνά αντιµετωπίζεται ως ελάσσων ποιητής από τους φιλολόγους. Ωστόσο, η απήχησή του -και ιδίως στους νέους- είναι µεγάλη και διαχρονική. Πού αποδίδετε αυτή την έλξη που ασκεί σε νέα παιδιά;
Οι παλαιότεροι λόγω συντηρητισµού και οι νεώτεροι φιλόλογοι λόγω απουσίας ευρύτερης καλλιέργειας τον αντιµετωπίζουν έτσι. Χρειάζεται λεβεντιά ψυχής για να µην φοβάσαι την αλήθεια του Καρυωτάκη. Οι νέοι τον αγαπούν γιατί αµφισβητεί µια καθεστηκυία τάξη πραγµάτων που περιφρονούν επειδή αποτελεί φραγµό στα όνειρά τους. Ο Καρυωτάκης εκφράζει διαχρονικά τα προσωπικά τους αδιέξοδα και τις διαψεύσεις τους από µια κλασσικά αµετανόητη Πολιτεία και από µια κοινωνία που «συσχετίζει κουτά». Στο ποίηµά του ‘‘Ανδρείκελα’’, αναφέρει:
Σα να µην ήρθαµε ποτέ σ’ αυτήν εδώ τη γη,
σα να µένουµε ακόµη στην ανυπαρξία.
Σκοτάδι γύρω δίχως µια µαρµαρυγή.
Άνθρωποι στων άλλων µόνο τη φαντασία.
Η αυτοκτονία του Καρυωτάκη είναι ένα γεγονός που “σφράγισε” και την προσέγγιση του έργου του. Σαν να διαβάζονται τα ποιήµατά του υπό το βάρος και τη σκιά του τραγικού θανάτου του. Θα λέγατε ότι οι στίχοι του Καρυωτάκη ήταν συνεπείς µε τη ζωή που έκανε;
Ναι, και γι’ αυτό δικαιώθηκε ποιητικά. Φανταστείτε έναν θαρραλέο, έναν απολύτως ερωτικό άνθρωπο στην Αθήνα του Μεσοπολέµου να µην στέκεται αυτάρεσκα στην ιδιότητα του ποιητή, αλλά να συνδικαλίζεται ως δηµόσιος υπάλληλος, να δηµοσιεύει ποιήµατα για το αφροδίσιο νόσηµα που πάσχει, να µεταφράζει ξένους ποιητές, να ταξιδεύει στο Παρίσι, να του αρέσει η κοσµική ζωή και να µετατίθεται δυσµενώς σ’ ένα αυτοκτονικό χωριουδάκι, την Πρέβεζα, εξαιτίας του αντιβενιζελισµού του. Προτίµησε να πεθάνει «από αηδία» αντί να υποστεί την εξευτελιστική απαξίωση της Πολιτείας. Τόσο γενναίος, τόσο συνειδητός στη “Σταδιοδροµία” του βίου του, που δεν εκποίησε καµία από τις αξίες του, όπως προφητεύει στο οµώνυµο ποίηµά του:
Θηρεύοντας πράγµατα αιώνια,
θ’ αφήσω να φύγουν τα χρόνια.
Θα φύγουν, και θα ’ναι η καρδιά µου
σα ρόδο που επάτησα χάµου.
Πριν από αυτή την ταινία έχετε δηµιουργήσει άλλες έξι κινηµατογραφικές µονογραφίες για τους Γιώργη Μανουσάκη, Βικτωρία Θεοδώρου, Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα, Λουίς Μανουέλ, Αρθούρο Ρεµπώ και Μαρία Πολυδούρη. Υπάρχει κάποιο αόρατο νήµα που να συνδέει αυτές τις προσωπικότητες; Ποιος είναι ο κοινός τους τόπος;
Όλοι τους γεννήθηκαν σε λάθος καιρούς, εξ’ ου και η µελαγχολική τους διάθεση απέναντι στη µίζερη πραγµατικότητα που βίωναν. Καθένας µε το δικό του ύφος και όλοι µαζί υπερασπίστηκαν κάθε ελεύθερο πολιορκηµένο άνθρωπο. Ο Μανουσάκης στην υπαρξιακή αγωνία του, η Θεοδώρου στον κατατρεγµό για τις ιδέες του, ο Λόρκα τον απόκληρο της κοινωνίας, ο Ρεµπώ τους αναζητητές του συµπαντικού τους εαυτού, ο Μανουέλ τους προδοµένους επαναστάτες, η Πολυδούρη τους απελπισµένους του έρωτα, ο Καρυωτάκης αυτούς που αντιστάθηκαν στην κοινωνική και πνευµατική ‘‘καθίζηση’’ της εποχής τους.
Η προβολή
Το νέο ντοκιµαντέρ του Κώστα Νταντινάκη µε τίτλο “Το πέρασµα του Κώστα Καρυωτάκη από τα Χανιά” θα κάνει πρεµιέρα σήµερα Σάββατο 22 Μαρτίου στις 7:30 µ.µ. στο Πνευµατικό Κέντρο Χανίων.
Την εκδήλωση διοργανώνει το Ιστορικό Αρχείο Κρήτης στο πλαίσιο της Παγκόσµιας Ηµέρας Ποίησης, σε συνεργασία µε την Περιφερειακή Ενότητα Χανίων.
