Μπορεί η τέχνη να μας προσφέρει έναν καλύτερο κόσμο; Μπορεί να μας υποψιάσει για την ομορφιά που υπάρχει γύρω μας; Μπορεί να μας χαρίσει μια ανάσα αισιοδοξίας σε καιρούς “γκρίζους” και κυνικούς; «Οσο υπάρχει το όνειρο, υπάρχει ελπίδα κι όσο υπάρχει ελπίδα θα υπάρχει και ζωή», μου απαντά ο εικαστικός Κωστής Ζαζάς, τον οποίο συνάντησα στον Βάμο Αποκορώνου όπου ζει και εργάζεται, λίγες ημέρες πριν τα εγκαίνια της νέας του έκθεσης ζωγραφικής με τίτλο “Βάμος στον Βάμο”.
Μια έκθεση – αφιέρωμα στο ιστορικό χωριό του Αποκόρωνα, γεμάτη χρώματα και γοητευτικές εικόνες. Ο Βάμος μέσα από τα μάτια του Κωστή Ζαζά, ο οποίος έρχεται να τονίσει με τους χρωστήρες του την ομορφιά που μπορεί να περιέχει μια απλή, καθημερινή εικόνα: ένα γραφικό στενό, μια ανθισμένη βουκαμβίλια, ένα πετρόχτιστο παραδοσιακό κτήριο, ένα παλιό αρχοντικό. Ομορφιά καθαρή και ανόθευτη από κιτς στοιχεία που δυστυχώς συναντάμε συχνά σε ελληνικά χωριά και πόλεις. Ομορφιά που ο πολιτογραφημένος Βαμιανός καλλιτέχνης συμπυκνώνει μέσα στον καμβά του για να μιλήσει για έναν κόσμο που κινδυνεύει να χαθεί, για αξίες που ξεχάστηκαν, για την ανάγκη μιας ανθρώπινης καθημερινότητας αλλά και για το “οξυγόνο” του ονείρου και της ελπίδας ενός καλύτερου κόσμου, που η τέχνη μπορεί να μας χαρίσει.
“Βάμος στον Βάμο”, μια έκθεση αφιερωμένη στο ιστορικό χωριό του Αποκόρωνα;
Μια έκθεση αφιερωμένη στον Βάμο όπως τον βλέπω εγώ ή για την ακρίβεια όπως μου αρέσει να τον βλέπω.
Στο σημείωμα της έκθεσης σχολιάζεις καυστικά κάποιες κιτς αισθητικές παρεμβάσεις που συναντάμε όχι μόνο βέβαια στον Βάμο, αλλά και σε πολλά άλλα χωριά της Κρήτης. Τι είναι αυτό που σε ενοχλεί σε αυτές;
Ο Βάμος έχει αλλάξει πολύ και συνέχεια αλλάζει. Μέσα σ’ αυτές τις αλλαγές υπάρχουν και κάποιες παρεμβάσεις περίεργες. Δυστυχώς η ανάπτυξη δεν συνεπάγεται πάντα τη βελτίωση μιας κατάστασης. Υπάρχουν και παραφωνίες. Παραφωνίες που στην προκειμένη περίπτωση συνοψίζονται στη φράση “το περίσσιο χαλάει το ίσιο”. Κάποιοι δεν ξέρουν που να σταματήσουν και προσθέτουν συνεχώς πράγματα. Πράγματα που δεν είναι ούτε καν διακοσμητικά στοιχεία και τα οποία αλλοιώνουν την αρχιτεκτονική της περιοχής.
Ο Βάμος και ευρύτερα ο Αποκόρωνας είναι γνωστός για το αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον που παρουσιάζει. Συνεπώς αυτές οι “παραφωνίες” γίνονται και περισσότερο αισθητές θα έλεγε κανείς;
Ο Βάμος έχει μια αρχιτεκτονική ιδιαιτερότητα. Ήταν πάντα ημιαστικός ο πληθυσμός του και θα συναντήσει κανείς σε αυτόν από παραδοσιακά κτίσματα του Αποκόρωνα μέχρι και νεοκλασικά. Αυτή η ιδιαίτερη αρχιτεκτονική μίξη κινδυνεύει να χαθεί από το παραφόρτωμα που λέγαμε πριν.
Από ό,τι καταλαβαίνω μιλάς για μια κιτς αισθητική που αποτελεί ένα σύμπτωμα του νεοπλουτισμού κι όχι της φτώχειας και της ανάγκης. Είναι έτσι;
Ακριβώς. Μιλάω για την αισθητική της υπερβολής. Μιλάω για το μπετόν ως μια ευκολία που όμως δεν είναι κατ’ ανάγκη και λιγότερο δαπανηρό από την πέτρα ή το ξύλο. Σίγουρα πάντως είναι πιο άσχημο.
Η γενιά του πολέμου αγκάλιασε παλαιότερα με ευκολία κάθε είδους νεοτερισμό που έκοβε τις γέφυρες με το παλιό το οποίο είχε ταυτιστεί με τη φτώχεια. Αυτό μπορεί να ήταν το μπετόν, μπορεί τα διαμερίσματα στις πολυκατοικίες των πόλεων, μπορεί τα πλαστικά κ.λπ. Τι χάσαμε σε αυτή τη μετάβαση ως κοινωνία;
Οι άνθρωποι παλαιότερα μπορεί να είχαν λιγότερα λεφτά αλλά είχαν μεράκι γι’ αυτό που έκαναν. Δεν κοιτούσαν μόνο να κάνουν ένα κτίσμα οικονομικό αλλά και κάτι που να τους αρέσει και να αρέσει και στους άλλους. Προσπαθούσαν να συνδυάσουν την οικονομία, με το ωραίο και το πρακτικό. Βλέπεις κτήρια 150 χρονών που στέκουν ακόμα. Αυτά που χτίζουμε τώρα σε 20-30 χρόνια τα μισά θα είναι για γκρέμισμα. Αυτό δείχνει ότι παλαιότερα δεν έβαζαν το κόστος και τα χρήματα ως πρώτο κριτήριο. Ήθελαν να χτίσουν κάτι που να μείνει και στα παιδιά τους. Τώρα από αυτά που κάνουν θα μείνει κάτι για τους επόμενους; Δεν ξέρω. Το ίδιο ισχύει και για άλλες εκφάνσεις της κοινωνικής ζωής. Για παράδειγμα στην τέχνη δεν μπορούμε να σκεφτόμαστε πρώτα πόσο κοστίζει κάτι κι αν θα πουληθεί. Αν το κάνουμε αυτό δεν κάνουμε τέχνη, κάνουμε κάτι άλλο. Συνεπώς θα έλεγα ότι σε αυτή τη μετάβαση χάθηκαν αξίες. Αξίες που παρέπεμπαν στην ουσία των πραγμάτων. Γι’ αυτό πιστεύω ότι η κρίση που λέμε είναι πρωτίστως κρίση αξιών.
Στα έργα της έκθεσης βλέπουμε να τονίζεις την ομορφιά που συναντάς, να διορθώνεις την ασχήμια, να διαμορφώνεις μια άλλη πραγματικότητα. Είναι ένα σπουδαίο προνόμιο της τέχνης και των καλλιτεχνών αυτό, να μπορούν δηλαδή να προσφέρουν έναν κόσμο πιο ωραίο από αυτόν που μας περιβάλλει…
Εγώ πιστεύω στο όνειρο. Αν χάσουμε το όνειρο χάνουμε και την ελπίδα κι αν χαθεί η ελπίδα τελείωσε και η ζωή. Οι καλλιτέχνες θέλουμε να ελπίζουμε σε μια καλύτερη ζωή κι αυτό νομίζω προσπαθούμε να δείξουμε και μέσα από την τέχνη μας. Ονειρευόμαστε ένα καλύτερο αύριο και… στα επιμέρους το φτιάχνουμε μέσα από την τέχνη μας. Βέβαια η τέχνη δεν είναι μόνο αυτό. Βάζει και ερωτήματα. Ερωτήματα που θέτει όχι μόνο ο κάθε καλλιτέχνης για τον εαυτό του αλλά και για το κοινό.
Το γεγονός ότι έχεις επιλέξει να ζεις και να δημιουργείς μακριά από τα μεγάλα αστικά κέντρα έχει καλλιτεχνικό τίμημα;
Τίμημα υπάρχει για όλα τα πράγματα. Αν όμως ζυγίσεις αυτά που χάνεις με αυτά που κερδίζεις πιστεύω ότι το κέρδος είναι μεγαλύτερο. Κι αυτό το κέρδος δεν είναι οικονομικό βέβαια. Αφορά την ποιότητα της καθημερινότητάς σου, την απλότητα των πραγμάτων. Ζώντας σε ένα χωριό πρώτα από όλα ζεις όλες τις εποχές. Βλέπεις ουρανό και ορίζοντα. Αντίθετα σε ένα αστικό κέντρο ούτε ζεις τις εποχές, ούτε βλέπεις κάτι από αυτά. Μπορεί ίσως να χάνεις σε ό,τι αφορά την άμεση επικοινωνία των πραγμάτων που συμβαίνουν αλλά κερδίζεις από όλα τα άλλα.
Παρατηρώ από παλαιότερες δουλειές σου, αλλά και σε αυτήν νομίζω ότι είναι έντονο, ότι οι πίνακές σου έχουν πολλά χρώματα και εκπέμπουν κάτι θετικό. Από πού αντλείς αυτή την αισιοδοξία;
Όταν ζούσα στην Αθήνα είχα πολύ μικρότερη χρωματική γκάμα λόγω ερεθισμάτων. Εδώ το φως είναι πιο δυνατό και βλέπεις γύρω σου αυτά τα χρώματα. Δεν υπάρχει η μουντάδα και το γκρίζο των αστικών κέντρων. Υπάρχει χρώμα, υπάρχει το φως και η σκιά, υπάρχει η φύση. Από εκεί και πέρα την αισιοδοξία μου την αντλώ από το τίποτα που έλεγαν οι παλαιότεροι. Από το ελάχιστο. Θυμάμαι ένας φίλος που ζούσε στην Αθήνα είχε γεμίσει χαρτάκια το δωμάτιό του που έγραφαν “φως, αέρας, νερό”. Είναι τρία βασικά συστατικά της ζωής. Ε, αυτά τα έχεις, είναι χειροπιαστά εδώ. Σε ένα αστικό κέντρο δεν τα έχεις. Από αυτό και μόνο αντλώ αισιοδοξία.
Η έκθεση
Η έκθεση του Κωστή Ζαζά “Βάμος στον Βάμο” εγκαινιάζει στο Παρθεναγωγείο Βάμου το Σάββατο 11 Ιουνίου στις 7 το απόγευμα. Η έκθεση θα παραμείνει ανοιχτή από τις 11 Ιουνίου έως τις 26 Ιουνίου και θα είναι επισκέψιμη καθημερινά από 7 μ.μ. έως 10 μ.μ. και Σάββατο και Κυριακή 10.30 π.μ. έως 1 μ.μ. και 7 μ.μ. έως 10 μ.μ.
