Μέσα στους αµέτρητους κούµους σε µιτάτα των Λευκών Ορέων, παραλληλόγραµµους, στρογγυλούς κ.λπ., χτισµένους µε ξερολιθιά από παλαιούς µοναδικούς τεχνίτες, συναντούµε και µερικά πραγµατικά αριστουργήµατα τους µε σχιστολιθικές, ως επί το πλείστον, πλάκες, φτιαγµένους θολωτούς κούµους.
Έχει αναφερθεί ότι υπάρχουν και στην περιοχή Ανωγείων – Νίδας, όµοιοι που όµως δεν έχουν καµία σχέση, αφού εκεί φτιάχτηκαν µε πελεκητές πέτρες, όχι πλάκες, και στην οροφή καταλήγουν σε κώνο και όχι θόλο, όπως ήταν οι Μινωικοί τάφοι.
Παρασκευάς Περάκης και Μιχαήλ Λαμπαθάκης κάνουν… unboxing την επικαιρότητα
Από το βιβλίο µου «Κούµοι – Μιτάτα και Βοσκοί στα Λευκά Όρη» και Ψηλορείτη, αντιγράφω την αξιολόγηση που έχω πραγµατοποιήσει.
Οι πλέον αξιόλογοι κούµοι:
– Του Ντουρουντού, στις Χώσες (Μελιδόνι Αποκορώνου) – Πυργί
– Το συγκρότηµα Τσεπελάκι, στις Γούρνες (Καρές Αποκορώνου)
– Το Γυριστό των ∆εληγιαννάκηδων, στου Ασφέντου Σφακίων
– Του Πατσούρου το µιτάτο, στην περιοχή Τζιτζιφέ Αποκορώνου
– Του Παπά ο Κούµος, στο Ψυχρό Πηγάδι Κεραµιών
– Του Παπά ο Κούµος, στην Πλακόκουρτα ∆ήµου Φρε
– Οι Κούµοι στα δύο συγκροτήµατα, στην τοποθεσία Αµπέλια Κεραµιών.
Τα µεγαλύτερα ποιµενικά συγκροτήµατα:
– Στα Αµπέλια Κεραµιών
– Στο Τσεπέλι και Τσεπαλάκι, στις Γούρνες Αποκορώνου.
Με τις καλύτερες σχιστολιθικές πλάκες (περιοχές – κούµοι):
– Γούρνες Αποκορώνου
– Χώσες Αποκορώνου
– Περιοχή Βόλικα και Αµπέλια στα Κεραµιά
– Πλακόκουρτα ∆ήµου Φρε.
Με τις µεγαλύτερες πέτρες:
– Βιτσιλόκουµος, στην περιοχή Μελιδονίου – Χώσες Αποκορώνου.
Με το µεγαλύτερο ύψος – διώροφοι:
– Στα Αµπέλια Κεραµιών
– Στο Μελιδόνι, ο Βιτσιλόκουµος.
Στο µεγαλύτερο υψόµετρο:
– Κατσιβέλι, υψοµ. 1950µ.
– Στον Πύργο Τσιριντάνη, στη Λειβάδα Λευκών Ορέων
– Στον Ποταµό Λευκών Ορέων
