Πολύς λόγος γίνεται αυτές τις µέρες στη χώρα µας για την κατάσταση του Κράτους ∆ικαίου µε αφορµή το σχετικό ψήφισµα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Το κύριο πλαίσιο αντιπαράθεσης εντοπίζεται στο εάν το ψήφισµα στηρίζεται σε αντικειµενικά ευρήµατα ή αν, αντίθετα, πρόκειται για µια ‘‘κατασκευή’’ µε προφανή πολιτικό στόχο, εν όψει και των ευρωεκλογών του τρέχοντος Ιουνίου.
Το πρώτο ερώτηµα που ανακύπτει είναι τι εννοούµε ως Κράτος ∆ικαίου, τουλάχιστον στα πλαίσια της Ε.Ε. Παρότι η έννοια αυτή είναι νοµική και συµπεριλαµβάνεται στη Συνθήκη της Ε.Ε., αλλά και σε όλα τα νοµικά κείµενα ως προϋπόθεση για τη ∆ηµοκρατία, δεν θα έλεγα µεν ότι πρόκειται για αόριστη νοµική έννοια, αλλά σίγουρα για µια πολυδιάστατη έννοια χωρίς συγκεκριµένο νοµικό προσδιορισµό.
Τα κύρια χαρακτηριστικά της, ωστόσο, σύµφωνα και µε την Ευρωπαϊκή Επιτροπή (Κοµισιόν) στην προσπάθεια ενδυνάµωσης του Κράτους ∆ικαίου εντός της Ε.Ε. συµπεριλαµβάνουν τη νοµιµότητα, την απαγόρευση καταχρηστικής άσκησης της εκτελεστικής εξουσίας, την ανεξάρτητη και αντικειµενική ∆ικαιοσύνη, την ισότητα απέναντι στο νόµο και την αποτελεσµατική δικαστική προστασία που περιλαµβάνει και τον σεβασµό στην προστασία των θεµελιωδών ανθρωπίνων δικαιωµάτων.
Για παράδειγµα, τι θα απαντούσαµε για τη χώρα µας σε σχέση µε τις παραπάνω θεµατικές, µε εύρος απάντησης από το «συµφωνώ/συµφωνώ απόλυτα» µέχρι και το «διαφωνώ/διαφωνώ απόλυτα» στις πάρα κάτω ενδεικτικές ερωτήσεις:
• Το δικαστικό σώµα αποφασίζει επί των υποθέσεων αµερόληπτα µε βάση τα γεγονότα, χωρίς ανάρµοστη επιρροή, πίεση, απειλές ή πολιτική παρέµβαση;
• Το σώµα/αρχή/επιτροπή/εισαγγελέας κατά της διαφθοράς λαµβάνει και ερευνά τις κατηγορίες διαφθοράς των πολιτών αποτελεσµατικά και ξεκινά τις δικές του έρευνες, εάν χρειαστεί;
• Οι αρχηγοί κρατών και η κυβέρνηση ερευνώνται και διώκονται κατά τη διάρκεια της θητείας τους, εάν αποδεικτικά στοιχεία συνηγορούν ότι διέπραξαν έγκληµα;
• Στους εκλεγµένους ηγέτες ή υψηλόβαθµα κυβερνητικά στελέχη που κάνουν κατάχρηση της εξουσίας τους επιβάλλονται κυρώσεις για ανάρµοστη συµπεριφορά;
• Τα µέσα ενηµέρωσης (τηλεόραση, ραδιόφωνο, εφηµερίδες) µπορούν να εκθέσουν ελεύθερα τις υποθέσεις διαφθοράς υψηλόβαθµων κυβερνητικών στελεχών, χωρίς τον φόβο αντιποίνων;
• Η κυβέρνηση χρησιµοποιεί αβάσιµες ή καταχρηστικές δικαστικές διαδικασίες για αστικές υποθέσεις για να εκφοβίσει δηµοσιογράφους ή ακτιβιστές, γνωστό και ως Strategic Lawsuits Against Public Participation (SLAPPs, Στρατηγικές αγωγές κατά δηµόσιας συµµετοχής);
• Η κυβέρνηση χρησιµοποιεί την παράνοµη παρακολούθηση των δηµοσιογράφων ή ακτιβιστών;
• Η κυβέρνηση χρησιµοποιεί παράνοµη παρακολούθηση για τους πολιτικούς αντιπάλους;
• Η κυβέρνηση αρνείται τις κριτικές και τα γεγονότα και υποτιµά την αξιοπιστία αυτών που τα παρουσιάζουν;
• Η Αστυνοµία χρησιµοποιεί υπερβολική βία για να απωθήσει τις ειρηνικές και νόµιµες διαµαρτυρίες;
• Πόσο πιθανό είναι να θέσουν σε µειονεκτική θέση ένα άτοµο όταν είναι αντιµέτωπο µε την Αστυνοµία, όταν το άτοµο είναι… α) οικονοµικά ασθενής, β) γυναίκα, γ) µέλος εθνοτικής ή θρησκευτικής µειονότητας, δ) µετανάστης, ε) µέλος της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας;
Τέτοιες και άλλες παρόµοιες ερωτήσεις δεν τίθενται σε επίπεδο κοµµατικής/µικροπολιτικής συζήτησης από αντίπαλες παρατάξεις, αλλά από την ίδια την Κοµισιόν (και όχι το Κοινοβούλιο) στις έρευνες που υποστηρίζει για την κατάσταση του Κράτους ∆ικαίου σε κάθε ένα κράτος-µέλος της Ε.Ε.
Ώστε, το µέγεθος αυτό είναι µετρήσιµο και τα αποτελέσµατα των ερευνών αξιόπιστα, καθώς οι έρευνες υποστηρίζονται από τον κατεξοχήν θεσµό προάσπισης του Ενωσιακού συµφέροντος, δηλαδή την Κοµισιόν και όχι από το Κοινοβούλιο.
Η έρευνα αυτή, µερικές από τις ερωτήσεις της οποίας θέσαµε παραπάνω, διεξήχθη για το 2023 σε όλα τα κράτη – µέλη της Ε.Ε µέσω του World Justice Project (WJP), δηλαδή του κορυφαίου ανεξάρτητου διεθνή οργανισµού για την ενδυνάµωση του Κράτους ∆ικαίου. Τα αποτελέσµατα της θα δηµοσιευθούν αργότερα εντός του 2024.
Εσείς, τι θα απαντούσατε στις ερωτήσεις αυτές;
*Ο Κώστας Αντ. Γκαζής είναι δικηγόρος
