Το Σύνταγμα θα πρέπει να προβλέψει ρητά και την προστασία των πολιτών από ατυχήματα, καταστροφές και έκνομες ενέργειες
Mια από τις σπουδαιότερες κυριαρχικές αρμοδιότητες του κράτους, η προστασία των πολιτών από ατυχήματα, καταστροφές και έκνομες ενέργειες, δεν προβλέπεται ρητά στο ελληνικό Σύνταγμα! Το οποίο δεν κάνει σαφή αναφορά στον Χάρτη των ανθρωπίνων δικαιωμάτων του Συμβουλίου της Ευρώπης ούτε στον αντίστοιχο χάρτη της Ευρωπαϊκής Ένωσης! Κείμενα που αμφότερα προβλέπουν κάποια δικαιώματα τα οποία συνδέονται άμεσα με την συγκεκριμένη αρμοδιότητα.
Από τι κινδυνεύουν οι πολίτες. Οι κίνδυνοι κατά της ζωής, της υγείας και της περιουσίας των πολιτών κατατάσσονται σε τρεις κατηγορίες. Στην πρώτη ανήκουν οι κίνδυνοι που επιβαρύνουν τη ζωή και την υγεία προκαλώντας θανάτους και αναπηρίες. Οι στατιστικές της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας (ΠΟΥ) δείχνουν ότι οι σημαντικότεροι πραγματικοί κίνδυνοι αυτής της κατηγορίας είναι οι καρδιαγγειακές παθήσεις, οι νεοπλασίες (καρκίνοι), οι ασθένειες του αναπνευστικού, οι ασθένειες του πεπτικού και του ουρογεννητικού, οι τραυματισμοί και οι νευροψυχιατρικές παθήσεις.
Η δεύτερη κατηγορία περιλαμβάνει τους κινδύνους που πλήττουν κυρίως περιουσίες, προκαλώντας μεγάλες υλικές ζημιές αλλά λίγα σχετικά θύματα. Φυσικές καταστροφές (σεισμοί, πλημμύρες, δασικές πυρκαγιές, και επικίνδυνα καιρικά φαινόμενα όπως καταιγίδες, καύσωνες, κύματα ψύχους κλπ.), μεγάλα τεχνολογικά ατυχήματα (σε μεγάλες βιομηχανικές εγκαταστάσεις ή κατά την μεταφορά επικίνδυνων ουσιών), ατυχήματα σε πυρηνικούς σταθμούς, θαλάσσια ρύπανση από ναυάγια κλπ. Εδώ εντάσσονται και οι καταστροφικές επιπτώσεις που έχουν στους πολίτες οι οικονομικές κρίσεις.
Οι κίνδυνοι της τρίτης κατηγορίας είναι αυτοί τους οποίους θεωρεί σημαντικούς η κοινή γνώμη, χωρίς να επιβεβαιώνεται η σοβαρότητά τους από τις στατιστικές, όπως π.χ. οι περιοδικά προβαλλόμενες προφητείες για επερχόμενες καταστροφές του κόσμου, ο αστικός μύθος περί αεροψεκασμών και η διόγκωση της απειλής που αποτελούν για την υγεία οι μετανάστες.
Να πούμε εδώ ότι μεγάλη σημασία για την προστασία έχει η έννοια της τρωτότητας, δηλαδή η πιθανότητα απωλειών (θύματα ή ζημίες) για κάθε είδους απειλής. Η τρωτότητα μπορεί να μειωθεί με τα κατάλληλα μέτρα πρόληψης ή μετριασμού των επιπτώσεων του επικίνδυνου γεγονότος (π.χ. με εμβολιασμούς, αντισεισμικές κατασκευές, αντιπλημμυρικά έργα, εφαρμογή προτύπων ασφάλειας). Έτσι, μπορούμε να μειώσουμε την επικινδυνότητα (risk) δηλαδή τις αναμενόμενες απώλειες (θύματα ή ζημιές).
Η προστασία του πολίτη στην πράξη. Η προστασία των πολιτών από ατυχήματα, καταστροφές και έκνομες ενέργειες είναι μια πολύπλοκη υπόθεση που απαιτεί συντονισμό και συνεργασία όλων σχεδόν των τομέων του κράτους αλλά και των πολιτών. Κι αυτό στο πλαίσιο μιας συστημικής και ολιστικής αντιμετώπισης. Περιλαμβάνει την πρόληψη και τον μετριασμό των επιπτώσεων, που διαφέρουν κάθε φορά ανάλογα με τον τύπο του κινδύνου. Την ετοιμότητα και την επέμβαση στην οποία εμπλέκονται οι υπηρεσίες έκτακτης ανάγκης (ασθενοφόρα, πυροσβεστική, αστυνομία αλλά και εθελοντές ή και ο στρατός). Τέλος, την αποκατάσταση των ζημιών και την ανάλυση μετά την καταστροφή.
Περιλαμβάνει επίσης την ανάλυση της επικινδυνότητας με διαφορετικές μεθόδους ανάλογα με τον τύπο του κινδύνου. Την διοίκηση, τον έλεγχο, τις επικοινωνίες, τον συντονισμό και την πληροφόρηση (C4I). Και τέλος την ενημέρωση και την εκπαίδευση όλων των εμπλεκόμενων και των πολιτών. Γενικά, οι στόχοι, τα μέσα, οι μέθοδοι και οι συμμετέχουσες δομές είναι δυνατόν να είναι τελείως διαφορετικές ανάλογα με τη φάση και το είδος του κινδύνου. Γι’ αυτό και η προστασία του πολίτη είναι μια κυριαρχική αρμοδιότητα του κράτους η άσκηση της οποίας απαιτεί ιδιαίτερης έντασης συντονισμό και συνεργασία.
Ενημέρωση και επέμβαση. Ιδιαίτερη σημασία για τους πολίτες έχει η ενημέρωση και η εκπαίδευση σε θέματα πρόληψης. Το βασικό συμπέρασμα της διεθνούς δεκαετίας που οργάνωσε ο ΟΗΕ για τη μείωση των φυσικών καταστροφών είναι ότι η «πρόληψη αρχίζει με την ενημέρωση!». Επισημαίνεται ο ιδιαίτερος ρόλος του σχολείου ήδη από την πρωτοβάθμια εκπαίδευση. Κατά τη δεκαετία του 1980 οι πετυχημένες ενημερωτικές εκστρατείες του Οργανισμού Αντισεισμικού Σχεδιασμού και Προστασίας (ΟΑΣΠ) στα σχολεία είχαν ευρύτερες θετικές επιπτώσεις αφού σε περιπτώσεις μεταγενέστερων σεισμών τα παιδιά καθοδηγούσαν τους γονείς …
Είναι επίσης γνωστό ότι το κάπνισμα, μια από την κύρια αιτία επιβάρυνσης της υγείας (καρδιαγγειακά, νεοπλασίες, ασθένειες του αναπνευστικού, του πεπτικού και του ουρογεννητικού) αντιμετωπίζεται επιτυχώς με ενδυνάμωση του χαρακτήρα των παιδιών στις μικρές ηλικίες έτσι ώστε να έχουν τη δύναμη να αντισταθούν στον πειρασμό όταν η «παρέα» αρχίσει να τους πιέζει να καπνίσουν για πρώτη φορά.
Άλλη σημαντική απειλή αποτελούν οι τραυματισμοί, ιδίως από τα τροχαία, οι οποίοι αποτελούν τις κύριες αιτίες θανάτου και αναπηρίας παιδιών, εφήβων και νέων. Οι αιτίες των τροχαίων είναι γνωστές. Η οδήγηση υπό την επήρεια οινοπνεύματος, η χρήση κινητού και η υπνηλία κατά την οδήγηση, η μη χρήση ζώνης, η επιθετική οδήγηση αλλά και η κακή κατάσταση του οδικού δικτύου ή και του οχήματος. Έχει αποδειχτεί σε πολλές χώρες ότι όλες μπορούν να αντιμετωπιστούν με σωστή και διαρκή ενημέρωση, καλύτερη εκπαίδευση των οδηγών αλλά και βελτίωση υποδομών και σωστή αστυνόμευση.
Σημαντική είναι επίσης και η ταχεία επέμβαση. Οι ειδικοί μιλούν για τη «χρυσή ώρα» και τα «πλατινένια λεπτά», υπονοώντας ότι ο τραυματίας πρέπει να τύχει της κατάλληλης ιατρικής περίθαλψης όσον το δυνατόν πιο γρήγορα. Ορισμένες χώρες (Ηνωμένο Βασίλειο, Ολλανδία, Σουηδία) έχουν θεσπίσει νομοθετικά μέγιστο χρόνο επέμβασης σε περιπτώσεις ατυχημάτων (8 με 10 λεπτά σε αστικές περιοχές και 20 λεπτά στην ύπαιθρο). Ο χρόνος επέμβασης μπορεί να μειωθεί με την ενοποίηση των αριθμών κλήσεως έκτακτης ανάγκης και την γενίκευση της χρήσης του 112, του ευρωπαϊκού αριθμού επειγόντων. Και με τη χρήση ηλεκτρονικών συστημάτων διαχείρισης και διεκπεραίωσης των κλήσεων αλλά και συστημάτων γεωγραφικής πληροφόρησης. Σήμερα, μόνο η Κρήτη διαθέτει ηλεκτρονικό σύστημα διαχείρισης των κλήσεων στο ΕΚΑΒ …
Συμπέρασμα. Όλα τα παραπάνω απαιτούν την κατά προτεραιότητα διαμόρφωση μιας ολοκληρωμένης εθνικής πολιτικής για την προστασία των πολιτών, λαμβάνοντας υπόψη και τη σχέση κόστους/αποτελέσματος. Δηλαδή, τι θα κερδίσει η πολιτεία από τη μείωση ατυχημάτων και αναπηριών ή από την καλύτερη κατάσταση της υγείας των πολιτών. Μια τέτοια πολιτική θα πρέπει να καλύπτει την αλληλεπίδραση και το συντονισμό με τομείς όπως η υγεία, η παιδεία και η ενημέρωση.
Θέτοντας στο επίκεντρο του σχεδιασμού της πολιτικής τον πολίτη. Προβλέποντας τον εκσυγχρονισμό των υπηρεσιών έκτακτης ανάγκης και την ενίσχυση τους με σύγχρονα συστήματα. Και τέλος θεσπίζοντας δείκτες επιδόσεων (π.χ. μέγιστο χρόνο επέμβασης) όχι μόνο για την καλύτερη εξυπηρέτηση των πολιτών αλλά και για τον εντοπισμό των ελλείψεων σε εξοπλισμό και ανθρώπινο δυναμικό.
*Φυσικός, τέως στέλεχος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Οι απόψεις είναι προσωπικές και δεν εκφράζουν κατ’ ανάγκη την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. http://alevantis.blogspot.com
