Ἡ κατάσταση που ἔχει δημιουργηθεῖ στὴ χώρα μας τὰ τελευταῖα χρόνια (καὶ ποὺ καθιερώθηκε νὰ δηλώνεται μὲ τὴ λέξη “κρίση”) δὲν ἦταν κεραυνὸς ἐν αἰθρίᾳ. Ὅσο καὶ ἂν μερικοὶ θέλουν νὰ πιστεύουν ὅτι ὅλα πήγαιναν καλὰ καὶ ὅτι ξαφνικὰ συνέβη κάτι σὰν σεισμὸς ποὺ τὰ γκρέμισε, ἡ ἀλήθεια εἶναι διαφορετική. Τὸ ἔδαφος γιὰ ὅσα ζοῦμε σήμερα προετοιμαζόταν ἐδῶ καὶ δεκαετίες.
Ἡ “κρίση” ἐμφανίζεται νὰ εἶναι οἰκονομική. Αὐτὸ εἶναι τὸ πολὺ εὐδιάκριτο χαρακτηριστικὸ ὅσων συμβαίνουν. Ἄλλη εἶναι ὅμως ἡ γενεσιουργὸς αἰτία, τὴν ὁποία, δυστυχῶς, ἔχουμε ὑποβαθμίσει καὶ εὔκολα τὴ διαγράφουμε. Βρίσκεται δὲ στὴ χαλάρωση (μέχρι καὶ διάλυση) τῶν κοινωνικῶν δεσμῶν καὶ στὴν ἀνεπάρκεια τῶν πολιτικῶν οἱ ὁποῖοι εἶχαν στὰ χέρια τους τὴν εὐθύνη γιὰ τὴν πορεία τοῦ τόπου.
Φυσικά, δὲν μιλᾶμε γιὰ σκιὲς στὶς ὁποῖες φορτώνουμε τὶς εὐθύνες. Μερίδιο τῶν εὐθυνῶν ἔχουμε ὅλοι – ἄλλος μικρότερο, ἄλλος μεγαλύτερο. Πορευθήκαμε (καὶ δυστυχῶς ἀκόμη καὶ μέσα στὴν “κρίση” λίγα ἔχουν ἀλλάξει) σὰν τυφλοί, μέσα μάλιστα στὸ σκοτάδι. Νεκρώσαμε καὶ τὶς ἄλλες αἰσθήσεις, ἴσως γιὰ νὰ μὴν διαταραχθεῖ ἡ μακαριότητα μέσα στὴν ὁποία εἴχαμε βυθιστεῖ.
Οἱ σκέψεις τοῦτες δὲν εἶναι σημερινές. Ἐδῶ καὶ εἴκοσι καὶ πλέον χρόνια εἶχα καταθέσει μέσω τῶν “Χ.Ν.” τὶς ἀπόψεις μου γιὰ τὰ ἐν λόγῳ θέματα. Μὲ τὴν ἄδεια τῶν ἀναγνωστῶν ἀνασύρω ἀπὸ τέσσερα ἄρθρα μου μικρὲς περικοπές. Καθένας ἂς κρίνει πόσο εὔστοχες ἦταν οἱ παρατηρήσεις μου. Καὶ ἂς κρίνει ἐπίσης πόσο ἀκριβὴς εἶναι ἡ ἄποψη ὅτι δὲν ἐκδηλώθηκε “κεραυνὸς ἐν αἰθρίᾳ”.
Μακάρι οἱ αἰτίες ποὺ ἔχουν προξενήσει τα σημερινὰ δυσβάσταχτα δεινὰ νὰ θεραπευθοῦν σύντομα. Εἶναι χρέος ποὺ ἔχουμε πρὸς τὴν πατρίδα καὶ πρὸς τὶς μελλοντικὲς γενεές. Γιὰ νὰ γίνει αὐτό, εἶναι ἀνάγκη ὅλοι νὰ θυσιάσουμε πολλά. Χωρὶς θυσίες δὲν γίνεται τίποτε.
9.1.1993
“Δημιουργήθηκε ἔτσι ἕνα πλαίσιο μέσα στὸ ὁποῖο βρῆκε γονιμότατο ἔδαφος καὶ γιγαντώθηκε ἡ συμπεριφορὰ ποὺ προκύπτει ἀπὸ τὴ νοοτροπία τοῦ νεόπλουτου. Κι αὐτὸ ἦταν ἡ βαρύτερη πληγὴ ποὺ προξενήθηκε στὸ σῶμα τῆς ἑλληνικῆς κοινωνίας. Ποιός νὰ λογαριάζει πλέον τὸν συνάνθρωπό του; Ἀφοῦ καθένας μπορεῖ νὰ βολεύεται μόνος του εἴτε κλεισμένος στοὺς τέσσερις τοίχους τοῦ “διαμερίσματος” ἢ τοῦ “ἐξοχικοῦ” του εἴτε κυκλοφορώντας μὲ τὸ δικό του “ἰδιωτικῆς χρήσεως” αὐτοκίνητο, οἱ ὑπόλοιποι εἶναι πλέον περίπου ἄχρηστοι. Ἕτοιμο εἶναι καὶ τὸ ἄλλοθι: τὸ μέγα πλῆθος τῆς πόλης σὲ καταπίνει καὶ σὲ καθιστᾶ ἀνώνυμο καὶ σὲ ἀπομακρύνει ἀκόμη καὶ ἀπὸ τοὺς συγγενεῖς σου. Μπορεῖς να κάμεις τίποτε γιὰ ν’ ἀντισταθεῖς;… Ἔτσι διαλύθηκαν ὁλόκληρες τοπικὲς κοινωνίες, κοινότητες καὶ χωριά, ἀκόμη καὶ οἰκογένειες. (…) Στὸ ὄνομα τῆς ἐξέλιξης καὶ τῆς προόδου παραδοθήκαμε χωρὶς οὔτε κὰν νὰ δώσουμε μάχη. Ἦταν μιὰ καινούργια καταστροφὴ ποὺ συνέβη κι αὐτὴ τὸν εἰκοστὸ αἰώνα μετὰ ἀπὸ ἐκείνη τῆς Μικρασίας”.
9.3.1994
“Περιμένουμε, ἀλήθεια, πὼς κάποιοι ξένοι εἶναι τόσο φιλάνθρωποι, ὥστε θὰ διαθέσουν τὸν πλοῦτο τους γιὰ ν’ ἀλλάξει ἡ εἰκόνα τῆς φτωχῆς Ἑλλάδας; Ἂς μὴ γελιόμαστε: ἂν θέλουμε νὰ διασφαλίσουμε τὸ μέλλον τῶν παιδιῶν μας, πρέπει νὰ στηριζόμαστε στὶς δικές μας δυνάμεις καὶ ὄχι σὲ “πακέτα” ποὺ ἐναγωνίως περιμένουμε νὰ μᾶς στείλουν κάποιοι. Αὐτὰ τὰ πακέτα, ὅσο φουσκωμένα κι ἂν εἶναι, ἂν δὲν τὰ στηρίζουμε μὲ τὴ δική μας ἐργατικότητα, μὲ τὴ σωφροσύνη καὶ μὲ τὴν πειθαρχία ποὺ ἀπαιτεῖ ἡ ζωή, θὰ φανοῦν τελικὰ ἀπελπιστικὰ ἀνεπαρκῆ – καὶ στὸ μεταξὺ θὰ μᾶς ἔχουν καταστήσει ὑποχείριους στὶς διαθέσεις τῶν ξένων. Αὐτήν, λοιπόν, τὴν ἀλήθεια οἱ πολιτικοί μας θέλουν νὰ τὴν κρατοῦν κλεισμένη στὸ μισόφωτο, ἄγνωστο γιὰ ποιούς λόγους. Ἴσως ἐπειδή, ἂν τὴν ὑπενθυμίζουν, πρέπει συγχρόνως νὰ τονίζουν πὼς εἴμαστε μόνοι ἀπέναντι σὲ πολλὰ θηρία. Κι αὐτὸ ἐνοχλεῖ πολλούς”.
21.11.1996
“Καὶ ὡς ὀργανωμένο σύνολο (Κοινωνία, Πολιτεία) καὶ ὡς ἄτομα ἀποδεικνυόμαστε ἄξιοι ἀπόγονοι τοῦ Ἐπιμηθέα. Πρέπει πρῶτα νὰ πάθουμε, ὄχι γιὰ νὰ διδαχτοῦμε, ὅπως θὰ ἦταν τὸ φυσιολογικό, ἀλλά, καθὼς φαίνεται, γιὰ νὰ συναισθανθοῦμε τὰ λάθη μας. (…) Μὲ νηφαλιότητα νὰ δοῦμε τὴν πραγματικότητα, ὥστε οὔτε σὲ ὑστερικές, ἑπομένως ἀτελέσφορες κραυγὲς νὰ ἐπιδοθοῦμε οὔτε καὶ τὴν κινδυνολογία νὰ καταστήσουμε αὐτοσκοπὸ τῶν ἐνεργειῶν μας. Ἐπιβάλλεται νὰ ξεσηκωθοῦμε, γιατὶ ἀφήσαμε τὸ χρόνο ἐδῶ καὶ δεκαετίες νὰ κυλάει ἄλλοτε σὰν ποτάμι ὁρμητικό, ἄλλοτε νωχελικὰ μέν, κατατρώγοντας ὅμως τὰ θεμέλιά μας. Τὸν ἀφήσαμε νὰ κυλάει, κι ἐμεῖς μὲ ἀπάθεια εἴχαμε παραδοθεῖ στὸ ὄνειρο τῆς νέας ζωῆς. (…)
Τὸ μέλλον θὰ εἶναι ζοφερό, ἂν ἐξακολουθήσουμε νὰ κοιμόμαστε βυθισμένοι στὸν ἴλιγγο τοῦ εὐδαιμονισμοῦ. Ἂν δὲν συνειδητοποιήσουμε πὼς ἄλλο πράγμα εἶναι ἡ φιλία καὶ ἡ εἰρηνικὴ συνύπαρξη τῶν λαῶν καὶ ἄλλο ἡ διατήρηση καὶ διαφύλαξη τῶν ἰδιαίτερων πολιτιστικῶν καὶ ἄλλων γνωρισμάτων τοῦ καθενὸς ἀπὸ αὐτούς. Ἂν δὲν καταλάβουμε πὼς ἡ “εὐτυχία” δὲν βρίσκεται στὴν “εὐρωπαϊκὴ ὁλοκλήρωσή” μας. Αὐτό, ποὺ ἀποτελεῖ ἴσως τὴ μεγαλύτερη ἀπάτη τοῦ αἰώνα, ἐνδεχομένως καὶ τῆς μέχρι τώρα ἱστορίας τῶν ἀνθρώπων, συνιστᾶ τὸ μεγαλύτερο κίνδυνο γιὰ μᾶς. Ἄν δὲν μπορέσουμε ὄχι μόνο νὰ κρατήσουμε στοιχεῖα ποὺ θὰ ἐνισχύσουν τὴν ἄμυνά μας, ἀλλὰ καὶ νὰ ἀναπτύξουμε ἀντισώματα γιὰ τὴν ἀντιμετώπιση τῶν μελλοντικῶν κινδύνων”.
“Ἑκατὸ σχεδὸν χρόνια μετὰ τὴν ἀπαλλαγὴ τῆς Κρήτης μας ἀπὸ τὸν τουρκικὸ ζυγὸ τὸ φάσμα καὶ ἡ ἀπειλὴ μιᾶς νέας, χειρότερης αὐτὴ τὴ φορά, δουλείας μοιάζει νὰ μὴ βρίσκεται μακριά. Πολιορκητικὸς κριὸς εἶναι ἡ Εῤωπαϊκὴ Ἕνωση. Πῶς θὰ μπορέσουμε ν’ ἀντιμετωπίσουμε τὴν “κατάργηση τῶν συνόρων”; Πῶς τὰ λιόφυτα καὶ τὰ ἀμπελοχώραφα καὶ τὰ πατρογονικὰ σπίτια μας τὰ σκορπισμένα σὲ λόφους καὶ σὲ λαγκαδιές, στοὺς κάμπους καὶ σὲ ἀκρογιαλιὲς δὲν θὰ περάσουν σὲ ξένους; Ἀπὸ ἐμᾶς ἐξαρτᾶται. Ὄχι βέβαια ἀπὸ τὶς οἰκονομικὲς ἀνάγκες μας (πάντοτε ὑπῆρχαν), ὅπως ὑποστηρίζουν μερικοί. Τοῦτο εἶναι παραπλανητικό. Ὅλα θὰ κριθοῦν ἀπὸ τὸ ἂν ἔχουμε ἀποκοπεῖ καὶ ἀποξενωθεῖ ἀπὸ τὸ παρελθόν. Ὅλα θὰ κριθοῦν ἀπὸ τὸ ἂν ἔχουμε ἢ ὄχι πουλήσει τὴν ψυχή μας. Ἂν τὴν πουλήσουμε, θὰ χάσουμε καὶ τὴ γῆ μας”.
19.9.1997
(Μετὰ τὴν ἀνακοίνωση γιὰ τὴν ἀνάληψη τῆς διοργάνωσης τῶν Ὀλυμπιακῶν Ἀγώνων)
“Χρειάζεται ἕνα ὑψηλὸ ἰδεῶδες, ἕνα ὅραμα τούτη τὴν καίρια στιγμὴ ποὺ ὅλα καὶ ὅλοι κινοῦνται σὲ σφαῖρες εὐφορίας. Τὸ ὅραμα αὐτὸ μποροῦμε καὶ πρέπει νὰ τὸ προσδιορίσουμε ὡς πυξίδα στὴν πορεία μας. Πρέπει νὰ ὑψωθεῖ μπροστά μας σὰν μιὰ νέα Μεγάλη Ἰδέα. Στὴ θεωρητικὴ διάστασή του δὲν μπορεῖ νὰ εἶναι ἄλλο ἀπὸ τὴν παιδεία. Ὄχι ἀπὸ τὴν παιδεία ποὺ ἐποπτεύει τὸ ἀντίστοιχο ὑπουργεῖο, ἀλλὰ τὴν εἰς βάθος καλλιέργεια, αὐτὴν ποὺ ξεκινᾶ ἀπὸ τὴν αὐτογνωσία καὶ φτάνει ὣς τὴν ἀπόφαση καὶ τὴ διάθεση γιὰ θυσία. (…) Στὴ διαδρομὴ αὐτὴ ποὺ ὁδηγεῖ στὴ θυσία θὰ συντριβοῦν καὶ θὰ ἀφανιστοῦν οἱ θανατηφόρες ἀρρώστιες ποὺ λέγονται ἀναξιοκρατία, κομματισμός, δημαγωγία. Εἶναι οἱ ἀρρώστιες ποὺ πολλὲς φορὲς ὣς τώρα, κατὰ τὸ πρόσφατο ἢ τὸ πιὸ μακρινὸ παρελθόν, ἔχουν κρεουργήσει τὰ ὄνειρα πλήθους ἁγνῶν καὶ ἱκανῶν ἀνθρώπων. Εἶναι οἱ ἀρρώστιες ποὺ καὶ σήμερα ἐνδημοῦν στὸν τόπο μας. (…) Στὶς ὅποιες ἀντιρρήσεις ἢ διαφορετικὲς ἐκτιμήσεις, ἔχουμε (καὶ ὀφείλουμε) νὰ ποῦμε κάτι ἁπλό: ὅσοι δρόμοι καὶ στάδια κι ἂν κατασκευασθοῦν, ὅσα δισεκατομμύρια κι ἂν μποῦν στὰ ταμεῖα, δὲ θα φτάσουν στὸ μέλλον τόσο μακριὰ ὅσο τὰ χρειάζεται ὁ Ἑλληνισμός”.
*φιλόλογος
