Μια από τις πρωτοπόρες περιοχές καταγραφής παραδοσιακής μουσικής είναι η Κρήτη, η μουσική της οποίας πρωτοεμφανίζεται δισκογραφικά το 1907 (με τα μέχρι σήμερα ερευνητικά δεδομένα), με την ηχογράφηση στην Αθήνα του σκοπού «Τραγούδι κρητικόν του γάμου» του Αποκορωνιώτη λυράρη Ιωάννη Καραβανάκη. Ακολούθησαν πολλές άλλες ηχογραφήσεις σε Αθήνα, Αμερική, Αίγυπτο, Γερμανία, Ιταλία και Μικρά Ασία. Μεγάλο μέρος από αυτό το δισκογραφικό υλικό συγκεντρώθηκε στην έκδοση: Μίλιε μου Κρήτη απ’ τα παλιά. Ιστορικές ηχογραφήσεις 1907-1955, Α τόμος, επιμέλεια Σταύρος Κουρούσης και Κωνσταντίνος Κοπανιτσάνος, εκδόσεις ORPHEUM Phonograph, Αθήνα 2016.
Η έκδοση περιλαμβάνει 186 ηχογραφήσεις (η μεγαλύτερη συλλογή σε αριθμό τραγουδιών κρητικής μουσικής που έχει ποτέ πραγματοποιηθεί) με 175 τραγούδια και σκοπούς από τα οποία το 92% εκδίδεται για πρώτη φορά. Η συλλογή αφορά κυρίως τη Δυτική Κρήτη και λιγότερο την Ανατολική με χρονική αφετηρία το 1907 και κατάληξη το 1955. Το μουσικό υλικό παρουσιάζεται σε 8 ψηφιακούς δίσκους (οι πρώτες χρονολογικά ηχογραφήσεις παρουσιάζουν κάποια προβλήματα ποιότητας του ήχου και το κούρδισμα των οργάνων είναι διαφορετικό από το σημερινό) και συνοδεύεται από ένα ένθετο 300 σελίδων. Το μουσικό υλικό ταξινομήθηκε σε τρεις χρονικές περιόδους: α) η πρώτη, 1907-1925, 2) η δεύτερη, 1926-1939 και γ) η τρίτη περίοδος, η μεταπολεμική (1945-1955).
Αξιοσημείωτο είναι ότι τα μουσικά κομμάτια της παρούσας έκδοσης φανερώνουν ότι η κρητική μουσική την πρώτη τεσσαρακονταετία του 20ου αιώνα (1900-1939) ήταν οικουμενική. Αυτό φαίνεται από την ποικιλία των μουσικών οργάνων, το ρεπερτόριο, τη γεωγραφία των ηχογραφήσεων και των παραστάσεων, καθώς και από τους ίδιους τους μουσικούς. Χαρακτηριστικά παραδείγματα ποικιλίας μουσικών οργάνων είναι η μουσική συνεργασία του λυράρη Χαρίλαου Πιπεράκη με τον κυμβαλίστα Σπύρο Στάμο και του λυράρη Νικόλαου Κατσούλη ή Κουφιανού με τον παίκτη σαντουριού Αντώνη Παπαμαρκάκη ή Τσεσμέ. Το ρεπερτόριο αυτή την περίοδο περιλαμβάνει μικρασιάτικα, ρεμπέτικα, κρητικά, αστικά λαϊκά τραγούδια, καθώς και ευρωπαϊκά. Οι ηχογραφήσεις, όπως προαναφέρθηκε, γίνονται στην Ελλάδα (Αθήνα), την Αμερική, την Ευρώπη (Γερμανία, Ιταλία), την Αφρική (Αίγυπτο) και την Ασία (Κωνσταντινούπολη). Οι παραστάσεις λαμβάνουν χώρα σε Βαλκανικές χώρες, Μικρασία, Ελλάδα, Αμερική (περιοδείες του Χαρίλαου Πιπεράκη), ενώ κρητική μουσική παίζουν και μη Κρήτες καλλιτέχνες, όπως Δωδεκανήσιοι λαϊκοί οργανοπαίκτες, διάσημοι μουσικοσυνθέτες (Διονύσιος Λαυράγκας, Μανόλης Καλομοίρης), ορχήστρες με Μικρασιάτες, καθώς και η ιστορική ορχήστρα Ελληνική Εστουδιαντίνα. Αυτό το κοσμοπολίτικο μουσικό πνεύμα, το οποίο αποτυπώνεται ανάγλυφα στις ηχογραφήσεις της έκδοσης, διατηρείται μέχρι το 1939.
Η παρούσα συλλεκτική έκδοση αποτελεί σταθμό στην ιστορία της κρητικής μουσικοχορευτικής παράδοσης. Οι ηχογραφήσεις και οι αναλύσεις της χτίζουν μια στερεή γέφυρα, η οποία ενώνει το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον, ενώ ταυτόχρονα συνδέουν άρρηκτα την προφορική με τη λόγια μουσική παράδοση του τόπου μας.
