“ΧΑΝΙΩΤΙΚΑ ΝΕΑ” – ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΧΑΝΙΩΝ ΕΘΝΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΕΡΕΥΝΩΝ – ΜΕΛΕΤΩΝ “ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ Κ. ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ” ΧΑΝΙΑ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΑΚΑΒΕΛΑΚΗΣ
Ενα σπουδαίο χρονολόγιο από τη νεολιθική περίοδο ως τη Μινωική, τη Μεταμινωική και όλες τις περιόδους από τους εκάστοτε εισβολείς και κατακτητές της δουλεμένης, μα συνεχώς αγωνιζόμενης να απελευθερωθεί αιματοποτισμένης Κρήτης. Μια μαύρη πορεία δουλείας και αντιστασιακότητας κατά των εκάστοτε κατακτητών, ώσπου οι συνεχείς αγώνες του κρητικού λαού έφεραν την απελευθέρωση – ανεξαρτησία της Κρήτης. Με τελική ένωση της μαρτυρικής νήσου με την Ελλάδα στο διηνεκές, όσο βέβαια υπάρχει Ελλάδα, αφού ήδη έχει δήθεν “ελευθεριακά” υποδουλωθεί. Με σωρευμένους τόσους κινδύνους σε βάρος του λαού μας και ολόκληρης της κρητικής γης. Στο χρονολόγιο αυτό αναδεικνύονται όλες οι ξένες (ανατολή και Δύση) επιβουλές και εκμεταλλεύσεις της νήσου του Ξένιου Δία, αλλά και του Χριστού, του ορθόδοξου βυζαντινού χριστιανισμού, τον οποίο τόσο απάνθρωπα καταπολέμησε και καταπολεμά τώρα ακόμα πιο πολύ ο Νεο-Μωαμεθανισμός, μαζί και ο Εβραϊσμός.
ΠΡΟΚΛΗΣΗ ΓΙΑ ΕΝΑ ΝΕΟ ΑΚΡΩΤΗΡΙ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ ΣΕ ΤΟΣΟ ΑΝΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΠΟΧΗ
Ο τόμος 100 χρόνια Ενωση αποτελεί έναν τόμο εμπεριστατωμένης αναφοράς σε όλα τα ιστορικά δεδομένα των κρητικών αγώνων. Αλλά και των ιδεωδών της ελευθερίας στη διαχρονία των δυτικών και των ανατολικών πολιτισμών. Με υπεύθυνες επισημάνσεις όλων των καθ’ έκαστων χρονολογικών γεγονότων ως τη μέγιστη στιγμή της Ενωσης της Κρήτης με την Ελλάδα το 1913. Είναι όμως κι ένα ενδιαφέρον χρονολόγιο για τον πρώτο και δεύτερο Βαλκανικό πόλεμο, τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, τον δεύτερο και όλα τα επακολουθήσαντα ως τους καιρούς της παγκοσμιοποίησης, των πετρελαϊκών κρίσεων, της οικονομικής κρίσης, της τεχνοκρατικής κυριαρχίας κ.λπ. Για να εισβάλει στην Κρήτη καταλυτικά το σύγχρονο ιδεώδες της κοινωνικής παραμέτρου, του life style, που επέβαλε την αντιδημοκρατική ζωή – δημοκρατικότητα μέσα στο πλαίσιο της οποίας αναπαράγεται το αντι-ιδεώδες ενός πολιτισμού. Πάντως ο τόμος “100 χρόνια Ενωση” αποτελεί με όλα τα κείμενά του μια σύγχρονη πρόκληση για ένα “Νέο Ακρωτήρι Ελευθερίας” μέσα σε μια τόσο ανελεύθερη εποχή.
ΑΠΟ ΤΗ ΝΕΟΛΙΘΙΚΗ ΣΤΗ ΜΙΝΩΙΚΗ ΚΡΗΤΗ
Στο σημερινό μας κείμενο παρουσιάζουμε την ενότητα Β’ επί του συνόλου των περιεχομένων με τον γενικό τίτλο “Ιστορία”. Αυτή η ενότητα περιλαμβάνει έξι (6) ιστορικά άρθρα με πρώτο με γενικό τίτλο “Κρήτη: Εννιά χιλιάδες χρόνια ιστορία – Χρονολόγιο”, το υπογράφει η Βάλια Βαρουχάκη, ιστορικός, υπεύθυνη εκδόσεων Εθνικού Ιδρύματος “Ελ. Κ. Βενιζέλος”. Σ’ αυτό το γενικού ενδιαφέροντος κείμενο χωρίζεται χρονολογικά σε ενότητες πολιτισμού, κατακτήσεων και ξένων διοικήσεων της Κρήτης με αναφορά για την κάθε περίοδο των σημαντικών γεγονότων παραγωγής, δημιουργίας, πολέμων, αντιστάσεων για ελευθερία. Με το κεφάλαιο αυτό ν’ αρχίζει από τη σελίδα 35 – 56. Με πρώτη αναφορά στη Νεολιθική περίοδο 5700 – 2600. Με ίχνη παλαιότερης ανθρώπινης π.Χ. παρουσίας να έχουν εντοπιστεί στα κατώτερα στρώματα της Κνωσού τέλος της 7ης χιλιετίας π.Χ. με πρώτη ένδειξη λατρείας μιας γυναικείας θεότητας. Δεύτερη αναφορά αποτελεί η “Μινωική περίοδος” (2600 – 110 π.Χ.) με σημαντική μεταβολή σε όλους τους τομείς της κοινωνίας και της οικονομίας με την είσοδο του χαλκού, ανάπτυξη γεωργίας, ναυτιλίας και εμφάνιση οικισμών με ίχνη πολεοδομικής οργάνωσης και αρχιτεκτονικό σχέδιο. Με παράλληλη εξέλιξη κεραμικής, μεταλλοτεχνίας, σφραγυδογλυφίας και παρουσίαση της πρώτης ιερογλυφικής γραφής, Στη Β’ Παλαιοανακτορική περίοδο (έναρξη Μινωικού πολιτισμού), με ανάπτυξη της πολιτικής, κοινωνικής, οικονομικής και θρησκευτικής ζωής. Στην Γ’, τη Νεοανακτορική περίοδο (1700 -1400 π.Χ.) ιδρύονται τα νέα μεγαλοπρεπή ανάκτορα στην ίδια θέση με τα παλιά, με έναρξη της πιο λαμπρής περιόδου του Μινωικού πολιτισμού. Με το μεγαλύτερο ανάκτορο να έχει 22.000 τ.μ. τότε έχουμε αριστουργηματικές τοιχογραφίες, κοσμήματα, ειδώλια, όπλα και πινακίδες Γραμμικής Α’ και Γραμμικής Β’. Οριστικά η Κνωσός καταστράφηκε στο τέλος της Νεοανακτορικής περιόδου εξαιτίας σεισμού και παλιρροϊκών κυμάτων 1500 – 1450 π.Χ.
ΔΩΡΙΚΗ – ΡΩΜΑΪΚΗ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ – ΣΑΡΑΚΗΝΟ-ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΙΑ
Ακολούθησε η Δωρική περίοδος (100 – 67 π.Χ.) με κάθοδο ενός νέου ελληνικού φύλου των Δωριέων και έναρξη της μεταβατικής Υπομινωικής εποχής (1100 – 100 π.Χ.). Τότε το (1000 – 725 π.Χ.) κυρίως σε πόλεις της Δυτικής Κρήτης υπήρξε μια ανάκαμψη (γεωμετρική περίοδος) Αξώς, Απτέρα, Ελεύθερνα κ.λπ. με παρακμή και απομόνωση του νησιού από εσωτερικούς πολέμους. Η Κρήτη κράτησε αυστηρή ουδετερότητα στους Περσικούς πολέμους. Κρήτες μισθοφόροι στους πολέμους του Μεγάλου Αλεξάνδρου και δημιουργία 4 ενώσεων κρητικών πόλεων με ισχυρό ανταγωνισμό μεταξύ τους καθώς και του κοινού μιας ιδιότυπης γενικής ένωσης πόλεων. Ακολούθησε η Ρωμαϊκή κυριαρχία (67 π.Χ. – 330 μ.Χ.) ώσπου ήρθε η Βυζαντινή περίοδος (330 – 1204 μ.Χ.). Η Κρήτη καταλήφθηκε από τους Αραβες της Ισπανίας και τους Σαρακηνούς το 824 μ.Χ. Για ν’ ανακαταληφθεί το 961 από τον Νικηφόρο Φωκά. Τότε που ο Αλέξης Κομνηνός έστειλε τα 12 αρχοντόπουλα από την πόλη για να εγκατοικήσουν και να προστατεύσουν την Κρήτη, ακολούθησε όμως η Ενετική Κυριαρχία (1204 – 1669), καταπολεμήθηκε με μεγάλες επαναστάσεις ενάντια στη Βενετική κυριαρχία παρόλα αυτά υπήρξε μεγάλη λογοτεχνική άνθιση καθώς και διαμόρφωση της Κρητικής Σχολής ζωγραφικής, αλλά η ενετική αυτοκρατορία ηττήθηκε με σκληρή αντιμαχία με κατάληψη της Κρήτης (Α’ περίοδος 1669 – 1839).
ΜΕΤΑΕΝΕΤΙΚΗ ΟΘΩΜΑΝΟΚΡΑΤΙΑ ΜΕ ΚΡΗΤΗ ΣΥΝΕΧΩΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΗΜΕΝΗ
Τότε, ακολούθησαν διαδοχικές επαναστάσεις και κινήματα ενάντια στον τουρκικό ζυγό. Με κορυφαία την επανάσταση Δασκαλογιάννη 1770 στα Σφακιά, με τα δραματικά γεγονότα της καταστολής της. Μεσολάβησε η οδυνηρότατη αιγυπτιακή κυριαρχία 1830-1840 για να επανέλθη η Οθωμανική κυριαρχία (Β’ περίοδος 1840-1898). Με την επανάσταση Χαιρέτη και Βασιλογιώργη, με ήττα τους και επαναφορά του Μουσταφά Πασά (1842) ως γενικού διοικητή Κρήτης 1857-58 δόθηκαν αρκετά προνόμια στους χριστιανούς μετά τη λήξη των Κριμαϊκών πολέμων (1853 – 56), τα προνόμια παραχωρήθηκαν το 1850 με σουλτανικό αυτοκρατορικό διάταγμα το Χάτι Χουμαγιούν. Το 1858 όμως δόθηκαν πρόσθετα προνόμια μετά την επιτυχία του κινήματος Μαυρογένη, αλλά το 1866 – 69 άρχισε η μεγάλη κρητική επανάσταση με αίτημα την Ενωση της Κρήτης με την Ελλάδα. Με μεγάλο γεγονός το ολοκαύτωμα της Μονής του Αρκαδίου 9 Νοέμβρη 1866.
ΟΡΓΑΝΙΚΟΣ ΝΟΜΟΣ ΚΑΙ “ΑΝΟΡΓΑΝΕΣ” ΤΟΥΡΚΙΚΕΣ ΣΦΑΓΕΣ ΤΟΥ ΚΡΗΤΙΚΟΥ ΛΑΟΥ
Ταυτόχρονη, όμως, ήταν η παραχώρηση προνομίων στους Χριστιανούς με την υπογραφή του οργανικού νόμου το 1868, που παραβιάστηκε από τους Μουσουλμάνους… με έκρηξη της επανάστασης το 1878 σε όλο το νησί. Μετά και την ήττα της Τουρκίας στον Ρωσοτουρκικό πόλεμο. Τότε δόθηκε ημιαυτονομία στην Κρήτη. Με παραχώρηση νέων πιο φιλελεύθερων μέτρων, με την υπογραφή της Σύμβασης της Χαλέπας. Ομως, έναν χρόνο μετά, το κόμμα των συντηρητικών με ψήφισμα κήρυξε ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα, με νέα επαναστατική κινητοποίηση το 1989. Αυτή την επανάσταση αποκήρυξε η κυβέρνηση Χαριλάου Τρικούπη για λόγους πρόληψης αντιδράσεων από την Τουρκία. Ομως, παρά ταύτα, η Τουρκία κήρυξε στρατιωτικό νόμο στην Κρήτη με ανάκληση της σύμβασης της Χαλέπας και επικράτηση κατάστασης τρομοκρατίας από το 1890 ως το 1895.
ΒΑΜΟΣ – ΚΟΥΝΔΟΥΡΟΣ – ΜΕΤΑΠΟΛΙΤΕΥΣΗ – ΜΕΓΑΛΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ
Στη δύσκολη αυτή περίοδο ο πρωτοδίκης στην κωμόπολη Βάμος Αποκορώνου ο Μανούσος Κούνδουρος οργάνωσε τη Μεταπολιτευτική επιτροπή για στόχο την επαναφορά σε ισχύ της σύμβασης της Χαλέπας. Με το γεγονός της σύστασης και δράσης της Μεταπολιτευτικής Επιτροπής πραγματοποιήθηκε επαναστατική πολιορκία της τουρκικής φρουράς Βάμου (4 – 18 Μαΐου 1896). Για να αντιδράσουν οι Τούρκοι με λεηλασίες σφαγές στα Χανιά, αλλά και στο Ηράκλειο. Μετά αυτά τα δραματικά γεγονότα κατά του λαού των Χριστιανών στην Κρήτη, οι Μεγάλες Δυνάμεις επιβάλλανε στον Σουλτάνο επαναφορά νέου Οργανικού Νόμου. Εντούτοις τα επόμενα δύο χρόνια εκδηλώθηκαν μεγάλες βιαιοπραγίες, Τούρκων κατά Χριστιανών.
ΤΟ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟ ΣΤΡΑΤΟΠΕΔΟ ΣΤΟ ΑΚΡΩΤΗΡΙ
Στα Χανιά, με πυρπόληση της Επισκοπής και της χριστιανικής συνοικίας τον Γενάρη του 1897 οι Χανιώτες αντιδράσανε με οργανώσεις επαναστατικού στρατοπέδου στο Ακρωτήρι της Ελευθερίας, με σκοπό την ένωση του νησιού με την Ελλάδα… Στην ιστορική αυτή στιγμή πραγματοποιήθηκε αποστολή ελληνικού στρατού κατοχής (1 Φεβρουαρίου 1897) υπό τον Τιμολέοντα Βάσσο. Ομως, με αφορμή αυτό το τολμηρό γεγονός από το ελληνικό κράτος από τον στόλο των Μεγάλων Δυνάμεων που ήταν αγκυροβολημένος έξω από τα Χανιά έγινε βομβαρδισμός του στρατοπέδου των επαναστατών στο Ακρωτήρι. Αυτός ο βομβαρδισμός (από τον στόλο των Μεγάλων Δυνάμεων) που διαμεσολαβούσαν ως εγγύηση μεταξύ Κρήτης – Ελλάδας – Τουρκίας κ.λπ. ευαισθητοποίησε την ευρωπαϊκή κοινή γνώμη για μια ακομα φορά, ενώ γινόντουσαν σκληρές μάχες σε όλο το νησί και ιδιαίτερα στις Αρχάνες.
ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΗΤΤΑ 1897 ΜΕ ΕΚΡΗΞΕΙΣ ΤΟΥΡΚΙΚΗΣ ΒΙΑΣ
Με την ήττα όμως της Ελλάδας στον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897 ξέσπασαν άγριες σφαγές Κρητών και Αγγλων, κυρίως του Αγγλου προξένου στο Ηράκλειο και την πυρπόληση εκεί του βρετανικού προξενίου τον Αύγουστο του 1898. Αυτά όλα τα δραματικά γεγονότα οδήγησαν στην οριστική αποχώρηση του τουρκικού στρατού το 1898, τον Νοέμβριο και τον τερματισμό της μακραίωνης τουρκικής κατοχής. Με προσωρινή διακυβέρνηση από το “ΕΚΤΕΛΕΣΤΙΚΟΝ” Κρήτης. Με έναρξη αυτόνομης Κρητικής Πολιτείας και διορισμό του Πρίγκιπα Γεωργίου ως ύπατου αρμοστή από το 1898 ως το 1905. Τότε που έγινε η Επανάσταση Θερίσου, με πρωταγωνιστή τον Ελευθέριο Βενιζέλο που έκτοτε καθόρισε την πολιτική πορεία της Κρήτης – Ελλάδας – Βαλκανίων κ.λπ. Με απελευθέρωση όλων αλύτρωτων ως τότε ελληνικών πατρίδων και διπλασιασμό της χώρας. Ολες τις συγκλονιστικές φάσεις αυτής της μεγαλειώδους, αλλά και εν πολλοίς απογοητευτικής πορείας την αναλύει, μαζί με πλούσιο φωτογραφικό υλικό, η ιστορικός Βάλια Βαρουχάκη (υπεύθυνη εκδόσεων Εθνικού Ιδρύματος “Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος”) στο θαυμάσιο χρονολόγιό της “Κρήτη – Εννιά χιλιάδες χρόνια ιστορία”.
ΤΑ ΕΠΟΜΕΝΑ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΑ ΑΡΘΡΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ
Τα επόμενα, επίσης θαυμάσια, κείμενα της ιστορικής ενότητας είναι: Στέλλας Αλιγιζάκη (φιλόλογος – ιστορικός) με θέμα “Η διπλωματική εξέλιξη του Κρητικού ζητήματος (1830-1913). Σε αυτό το κείμενο (σελ. 72 – 80) η κυρία Αλιγιζάκη παρουσιάζει όλες τις διπλωματικές σκοπιμότητες και σκοτεινότητες του Κρητικού Ζητήματος που αποτέλεσε την “πέτρα σκανδάλου” της ευρωπαϊκής πολιτικής. Καθώς και εκείνες τις σκοπιμότητες που διασφάλισαν την ελληνική ανεξαρτησία αρχικά υπό την απειλή της Ρωσίας… στο Αιγαίο, όμως το κείμενό της το διαποτίζουν όλες οι διπλωματικές φάσεις, ως την Ενωση της Κρήτης με την Ελλάδα. Για να καταλήξει στο κείμενό της με τα εξής: Οι συνθήκες των Βαλκανικών πολέμων ικανοποίησαν εθνικά οράματα των Βαλκανικών κρατών εκτοπίζοντας την Οθωμανική αυτοκρατορία από την περιοχή και δίνοντας τελική λύση στο Κρητικό ζήτημα με την επιτήδεια διαχείριση του Ελευθερίου Βενιζέλου. Δεν τερμάτιζαν όμως την ευρωπαϊκή διαμάχη στην Εγγύς Ανατολή ούτε βέβαια έδιναν οριστική λύση στο ανατολικό ζήτημα όπως άλλωστε αποδεικνύουν τα χειρότερα συμβάντα σήμερα.
Ο ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΜΠΟΥΡΝΑΖΟΣ ΣΤΙΣ ΑΡΧΑΝΕΣ
Η ιστορική εκδιήγηση συνεχίζεται με εξαιρετικού ενδιαφέροντος κείμενο του φίλτατου Χαράλαμπου Μπουρνάζου (ιστορικού ερευνητή), ο οποίος έχει καταθέσει αμέτρητα κείμενα ερευνητικών ιστορικών του εργασιών για τα αγαπημένα του κρητικά θέματα. Το κείμενό του στον τόμο “Εκατό χρόνια Ενωσης” έχει τίτλο “Τα εν Αρχάναις” -Αναφορά του Ελευθερίου Βενιζέλου 1897. Με υπότιτλους “Η κατάσταση στην Ελλάδα και την Κρήτη μετά την ήττα του 1897” – “Πρωτοβουλίες, παλινωδίες και χαμένες ευκαιρίες. Στην Αθήνα: τα “μωρά πλήθη” – “Στην Κρήτη: η πολιτική “παραφροσύνης” των Αθηνών – Η “προϊστορία” – Το μήνυμα Ράλλη και η απάντηση Βενιζέλου – Η οδύνη του νέου πολιτικού, “Ένα κλειδί ερμηνείας της στάσης Βενιζέλου το 1897” – “Το κείμενο της αναφοράς Βενιζέλου” και “Τα εν Αρχάναις”. Ενα πολύτιμο κείμενο που διευκρινίζει πολλά.
Ο ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ ΚΑΙ ΜΕΤΑΞΥ ΕΥΚΤΑΙΟΥ ΚΑΙ ΕΦΙΚΤΟΥ
Η ιστορική ενότητα συνεχίζεται με κείμενο της Ελένης Γαρδίκα – Κατσιαδάκη, που είναι διευθύνουσα του Κέντρου Ερεύνης της Ιστορίας του Νεότερου Ελληνισμού της Ακαδημίας Αθηνών και επιστημονική σύμβουλος του Εθνικού Ιδρύματος “Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος”. Το κείμενό της έχει τίτλο “Ο Βενιζέλος της Κρήτης. Η διάπλαση της πολιτικής του φυσιογνωμίας”, ενώ αυτή η ενότητα τελειώνει με ενδιαφέρον κείμενο όπως όλα τα άλλα κείμενα του Γιώργου Κουκουράκη, υπ. διδάκτορα πολιτικής επιστήμης Πανεπιστημίου Αθηνών και επιστημονικό συνεργάτη του Εθνικού Ιδρύματος “Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος”. Τίτλος του άρθρου του είναι “Μεταξύ ευκταίου και εφικτού. Η σύγκρουση Βενιζέλου – Πρίγκιπα (1901-1906). Οπως είχα υποσχεθεί θα έγραφα ένα ξεχωριστό κείμενο για κάθε ενότητα του σημαντικού τόμου “100 χρόνια Ενωση”. Ομως, λόγω πληθώρας αυγουστιάτικης ύλης και έντασης των καιρών θα επανέλθω…
