Οι σκέψεις που ακολουθούν παραπέµπουν στη σηµαντική οµιλία του κ. Νίκου Ψιλάκη, ο οποίος οµίλησε στην επίσηµη εορτή της Ορθοδόξου Ακαδηµίας Κρήτης (Κυριακή της Ορθοδοξίας, 24-3-2023), µε τον παραπάνω τίτλο.
Ο Νίκος Ψιλάκης είναι δηµοσιογράφος, φωτογράφος και διακεκριµένος συγγραφέας πολλών λογοτεχνικών, ιστορικών και λαογραφικών βιβλίων. Έχει τιµηθεί µε πολλές διακρίσεις και βραβεία, ανάµεσα στα οποία είναι το Βραβείο της Ακαδηµίας Αθηνών για το έργο του «Μοναστήρια Και Ερηµητήρια Της Κρήτης» και το βραβείο Νίκος Καζαντζάκης για την προσφορά του στα Ελληνικά Γράµµατα.
Πρόσφατα παρουσίασε και το νέο του µεγάλο πόνηµα, έργο ολόκληρης ζωής, µε τον τίτλο «Λαϊκές Τελετουργίες στην Κρήτη-Έθιµα στον κύκλο του χρόνου» (εκδ. ΚΑΡΜΑΝΩΡ, Ηράκλειο 2023, 610 σελ.), ενώ το πλούσιο φωτογραφικό υλικό του βιβλίου –και όχι µόνον, παρουσιάστηκε στη ∆ηµοτική Πινακοθήκη Ηρακλείου (Βασιλική του Αγίου Μάρκου, 1 Νοεµβρίου-9 Νοεµβρίου 2023). Ο τίτλος της Φωτογραφικής του Έκθεσης ήταν «ΚΡΗΤΗ: Νήσος λαλέουσα!».
Όταν του ζήτησα να προσθέσουµε στον τίτλο της οµιλίας του τη λέξη ‘ορθοδόξως’, δικαιολογηµένα απόρησε. Μα, µου είπε, αυτά όλα γίνονται σε ένα ορθόδοξο περιβάλλον της Κρήτης. Ναι, του είπα, εύστοχη η επισήµανσή σου, αλλά εγώ το εισάγω ως επίρρηµα, που εκφράζει µία συγκεκριµένη συµπεριφορά και µία στάση ζωής όλων των Κρητών (και ολόκληρου του Ελληνισµού) απέναντι στον κόσµο. Τα έθιµα λαϊκής λατρείας, οι γιορτάδες, τα πανηγύρια, οι µικρές και οι µεγάλες συνάξεις των ανθρώπων που δηµιουργούν κοινότητες, οι οποίες αποτελούσαν γνήσιες εκφράσεις και µαρτυρίες ζωής, είναι υπαρκτές στις ηµέρες µας; Και αν ναι πως θα µπορούσαν να µας επηρεάσουν το µέλλον µας; Παραπέµπουµε στο µικρό, αλλά ουσιώδες βιβλίο για την παραδοσιακή Κρήτη, του Μητροπολίτου Ειρηναίου Γαλανάκη, Ο Χριστός σηµάδεψε την Κρήτη, εκδ. Προσδοκία, Χανιά 2013 (τελευταία έκδοση).
Η παρέµβασή µου, λοιπόν, λίγο πιο ανεπτυγµένη σήµερα, έχει ως εξής:
Υπάρχει µία ανάγκη στις ηµέρες µας, η οποία αναζητά από όλους µας να βρούµε και να αναδείξουµε την νέα ταυτότητα της Κρήτης. Σαφώς η Κρήτη πρέπει να χαράξει τη θέση της στον κόσµο. Για να γίνει αυτό, πρέπει να αντιµετωπίσουµε κρίσιµες προκλήσεις: γεωπολιτική, κλιµατική και ψηφιακή, γυναικεία ανισότητα, βία, προσφυγικό κ.ά.
Είναι αληθές ότι η Κρήτη µπορεί να παίξει ένα ουσιαστικό ρόλο στην νέα γεωπολιτική κατάσταση της Μεσογείου σε πολλά επίπεδα. Ως Κρήτες σαφώς και πρέπει να προετοιµαστούµε για τις νέες οικολογικές προκλήσεις και τις ψηφιακές µεταβάσεις. Αυτές οι δύο τελευταίες µεταβάσεις φέρνουν επανάσταση στις κοινωνίες και τις οικονοµίες µας. Η πράσινη µετάβαση είναι ίσως η µεγαλύτερη πρόκληση του 21ου αιώνα όχι µόνο σε ευρωπαϊκό, αλλά και σε παγκόσµιο επίπεδο.
Η ψηφιακή µετάβαση συµβαίνει κι αυτή τώρα. Η Κρήτη πρέπει να βρίσκεται στην πρώτη γραµµή της οικονοµίας µας και να οικοδοµήσει έναν ψηφιακό κόσµο. Γνωρίζουµε το µέγεθος αυτών των µεταβάσεων. Πρέπει να εκµεταλλευτούµε τις δυνατότητες που µας δίδονται τόσο από το Πολυτεχνείο, από το Ι.Τ.Ε. όσο και το Πανεπιστήµιο της Κρήτης µε τις ανθρωπιστικές σπουδές, καθώς και από άλλα σπουδαία Ιδρύµατα του τόπου µας, αλλά και ιδιωτικές πρωτοβουλίες. Το ‘ορθοδόξως’ µπορεί άραγε να είναι απών από αυτές τις µεγάλες κοινωνικές µεταβάσεις της Κρήτης;
Πού βρίσκεται όµως µέσα στην νέα αυτή ταυτότητα της Κρήτης το ‘ορθοδόξως’; Είναι υπαρκτό; Είναι παρεµβατικό; Μπορεί να συµβάλει σε µία νέα κοσµογονική αλλαγή σε όλα τα επίπεδα ανάπτυξης (τουρισµός, ευ-επιχειρείν, κοινοτισµός, αγροτικές καλλιέργειες κ.λπ.); Μπορούµε άραγε να µιλάµε για µία χριστιανοποίηση της οικονοµίας; Μπορούµε να αντιπροτείνουµε αυτόν τον λαϊκό πολιτισµό, σε «µία εποχή απανωτών µετασχηµατισµών», αυτή η άυλη πολιτιστική κληρονοµιά µας, να αναπτύξει µία νέα κοινωνική ηθική σε όλα της τα επίπεδα της Κρήτης;
Όλοι πιστέψαµε πως η βιοµηχανική ανάπτυξη και η αύξηση του βιοτικού επιπέδου θα χόρταιναν τον άνθρωπο και θα τον κάνανε πράο, ειρηνικό και ευτυχισµένο. ∆υστυχώς, σήµερα, οι βιοµηχανικές παγκόσµιες αναταράξεις φαίνεται ότι δεν µπορούν να δώσουν απαντήσεις στο άδηλο και µελανό µέλλον της ανθρωπότητας (ευρωπαϊκό και παγκόσµιο επίπεδο).
Ως Χριστιανοί του 21ου αιώνα ζούµε στιγµές όπου το Ευαγγέλιο φαίνεται πλέον παράλογο. Ενώ το µίσος φαίνεται λογικό, λογικότατο και αποδοτικό. Το µαρτύριο είναι (µέσα σε όλη µας την ανεπάρκεια και µέσα σε όλη µας την αγωνία να προλάβουµε τις εξελίξεις που τρέχουν) να µην πάρουµε µπλάνκο για να σβήσουµε τα ενοχλητικά σηµεία του Ευαγγελίου, τα σηµεία που χλευάζονται σήµερα ως «ανθρωπιστικές µπαρούφες» ή ως µία «τυπολατρική» και ανούσια «συνήθεια», ένα τάχα «απολιθωµένο έθος» από το παρελθόν, το οποίο, όπως υποστηρίζουν ή και «ιδεολογικώς» πιστεύουν, δεν ωφελεί σε τίποτα τον άνθρωπο. Η κληρονοµιά µας έχει φλέβες και πηγές που θα µπορούσαν να µας ξαναδώσουν νέους χυµούς και νέα πνευµατικά δηµιουργήµατα.
Αισθάνοµαι πολλές φορές ότι εµείς οι Χριστιανοί, µε τις όποιες αδυναµίες µας, είµαστε δειλοί και άπραγοι, ίσως και απόµακροι από τις εξελίξεις. Γιατί εάν πιστεύουµε ότι η Εκκλησία µπορεί να δώσει στον άνθρωπο «την αλήθεια, την ζωή και την οδό», τότε πρέπει να είµαστε εκεί που είναι η ζωή και τα προβλήµατα της ζωής!
Το σηµαντικότερο είναι να βρούµε την ταυτότητα της Κρήτης, αλλά χωρίς το ‘ορθοδόξως’ θα είναι µία «κολοβή» εκδοχή της. Έχει µεγάλη σηµασία πως διδασκόµεθα την Ορθοδοξία και πως την αφοµοιώνουµε. Ως απλή παράδοση ή ως λειτουργικό βίωµα; Ο ρόλος των εκπαιδευτικών είναι τεράστιος. Έχει σηµασία τι ανασύρουµε από το χτες και τι προσπαθούµε να βυθίσουµε στην λήθη. Η ενότητα είναι η επιτυχία µας, κάθε άλλο που θα διχάσει την Κρήτη θα παραµείνει µία πληγή που θα αιµορραγεί πάντα όταν κάποιος θα την ξύνει. Η διανόηση του νησιού δεν µπορεί να είναι αποµονωµένη από ένα νέο διάλογο, ώστε να βρει νέους δρόµους και συνεργασίες. Ο άνθρωπος σήµερα ζει σε µία εποχή που δυσπιστεί και αµφιβάλλει για κάθε αυθεντία. Θα ήταν συµφέρον, λοιπόν, η ίδια η Εκκλησία να καλέσει σε διάλογο και να µην συζητούµε µόνο από τις στήλες των εφηµερίδων ανεύθυνα και ανίερα πολλές φορές.
Κλείνω µε µία σκέψη από ένα παλαιό κείµενο του µακαριστού Κισάµου και Σελίνου κυρού Ειρηναίου (Γαλανάκη), µε τίτλο «Στρατευοµένη Εκκλησία» (Αθήνα 1975), ο οποίος σηµειώνει: «Όταν οι Χριστιανοί σιωπούµε και αδρανούµε πάνω σε προβλήµατα, που φαίνονται εγκόσµια αλλά έµµεσα ή άµεσα σχετίζονται µε τη µεταµόρφωση του κόσµου, τότε δίνουµε εµείς αφορµή για το λόγο περί ΚΑΤΕΣΤΗΜΕΝΟΥ στην Εκκλησία του Χριστού. Και αν δεν φοβόµαστε την κριτική του κόσµου, θα πρέπει ωστόσο να στοχαστούµε βαθύτερα πάνω στους αυστηρούς λόγους του Ευαγγελίου για την πνευµατική και υλική ακαρπία µας (Ματθ., 3:10)» (σ. 27). Κρήτη µου, καιρός του ποιήσαι!
*Ο δρ Κωνσταντίνος Β. Ζορµπάς είναι γενικός διευθυντής της Ορθοδόξου Ακαδηµίας Κρήτης
