…Και η Κρήτη, υπεύθυνα σαν καλή μάνα, σεβάστηκε τη σπορά των θρύλων και για να τους δικαιώσει γέννησε πολιτισμούς, φώτισε και φωτίζει την οικουμένη, γέννησε και μεγάλωσε ηγέτες, πολέμαρχους και παλικάρια, επιστήμονες, λογοτέχνες, καλλιτέχνες, επιχειρηματίες και συνεχίζει. Φρόντισε και φροντίζει να μην απουσιάζει από καμιά σελίδα της Ιστορίας και του πολύπτυχου ελληνικού γίγνεσθαι απ’τα πανάρχαια τα χρόνια μέχρι σήμερα, καθώς:
– Ευτύχησε να γίνει μάνα 100 φημισμένων πόλεων στην αρχαιότητα. «Εκατόμπολις» κατά τον `Ομηρο με την αναφορά του στην Ιλιάδα: «`Αλλοι θ’οι Κρήτην εκατόμπολιν αμφενέμοντο…», που επαληθεύεται και από τον Φιλόστρατο, ο οποίος στα «Ηρωικά» του γράφει: «Ανήρ την Μίνω του Κρητός αρχήν δίδωσιν ημίν ξυμμάχους εκατόν πόλεις…» και επιβεβαιώνει ο Ισαάκ Τσέτσης: «…Και Ξενίων δε εν τω περί Κρήτης, τας εκατόν πόλεις της Κρήτης κατ’όνομα λέγει…». Αναφορές που δικαιολογούνται από τον μεγάλο αριθμό κατοίκων του νησιού κατά την αρχαιότητα.
– Στην Κρήτη ήκμασε ο Μινωικός Πολιτισμός στους προϊστορικούς χρόνους, από το τέλος του νεολιθικού πολιτισμού μέχρι την αρχή του πολιτισμού της εποχής του σιδήρου. Σύμφωνα με τον Βασίλειο Ψυλλάκη τον Κρήτα σε πραγματεία του που εκδόθηκε στη Λειψία το 1805: «…Ο Μίνωας της Ελλάδας είναι ο Νουμάς της Ρώμης, ο Μωϋσής του Ισραήλ, τους οποίους έστειλε ο Θεός για να αποκαλύψουν τα μυστήρια του ανθρώπινου προορισμού…». Θεωρούσαν ότι ο Μίνωας επισκεπτόμενος το Ιδαίο `Αντρο κάθε εννιά χρόνια, έπαιρνε τους περίφημους νόμους του από τον Δία. Ο δε Πλάτωνας και ο Αριστοτέλης, θαύμαζαν και επαινούσαν την Κρητική Νομοθεσία. Όπως σημειώνει εξάλλου ο ίδιος Ιστορικός, «…την εποχή που το ελληνικό έθνος βρισκόταν ακόμη στα σπάργανα, ο Μίνωας οικοδόμησε στην Κρήτη τον πρώτο κοινωνικό φάρο της Ελλάδας και άναψε σε αυτόν τον μεγάλο και περιφανή πυρσό της κοινωνικής προόδου. Ο πυρσός αυτός, τέθηκε πρωτοπόρος και διασκόρπισε τα πυκνά σκοτάδια της Ελληνικής και γενικότερα της Ευρωπαϊκής κοινωνίας, η οποία, οδηγημένη από το λαμπρό εκείνο φως άρχισε στη συνέχεια να πορεύεται το δρόμο που της ήταν προορισμένο να βαδίσει με αξιοπρέπεια και προς όφελος όλων…».
– Κέντρο του Μινωικού Κράτους ήταν η Κρήτη με επέκταση σε νησιά του Αιγαίου Πελάγους και σε ορισμένες περιοχές της ελληνικής χερσονήσου. `Ετσι εξηγούνται οι παραδόσεις των αρχαίων για κατοχή των Κυκλάδων από τον Μίνωα και ο φόρος τον οποίο πλήρωναν οι Αθηναίοι σε αυτόν.
– Αποικία της αρχαίας πόλης των Σφακίων Τάρρα, αποτελεί ο σημερινός Τάρας της Ιταλίας αλλά και η Τάρρα του Καυκάσου.
– Η κοιτίδα της Ολυμπιακής Ιδέας και των Ολυμπιακών Αγώνων και η αρχική τέλεσή τους τοποθετείται στην Κρήτη από όπου διαδόθηκε, και από τοπικό, έγινε πανελλήνιο γεγονός για να καταστεί στις μέρες μας παγκόσμιο (με την όποια μορφή έχει πάρει σήμερα, μορφή προσεγγίζουσα την διεθνή εμποροπανήγυρη και σαφώς απέχουσα από την αρχική ιδέα των Κρητών γεννητόρων της αλλά και των Ελλαδιτών συνεχιστών της).
– Κατά την εμφάνιση του Χριστιανισμού στην Ευρώπη, η Κρήτη ήταν από τις πρώτες χώρες που τον δέχτηκαν. Στην Κρήτη έφτασε πρώτα ο Απόστολος των Εθνών Παύλος, του οποίου ο πρώτος Επίσκοπος Τίτος (Γόρτυνα), διέδωσε τον Χριστιανισμό στο νησί.
– Στις Καλές Τέχνες έχει να αναδείξει αξιόλογους εκπροσώπους. Σύμφωνα με τον Καθηγητή Λάμπρου: «…Η Κρήτη υπήρξεν ίσως το κυριότερον κέντρον εν ώ ανεπτύχθη το πρώτον η νεοφανής τάσις προς εξεικόνισιν των θαυμασίων της θαλάσσης, των κυμάτων, των ιχθύων, της ιπποκάμπης, του πολύποδος, παραστάσεων προσφιλών εις λαούς θαλασσοχαρείς…. Εν Κρήτη τέλος φαίνεται ότι η τέχνη απετίναξεν ευθαρσώς τα δεσμά της Ανατολής και εκινήθη προς την ελευθερίαν, ήτις έμελλε ν’αναπτυχθή ιδιαίτατα επί του ελληνικού εδάφους…». `Ετσι, εκτός από τον μυθικό Δαίδαλο αναφέρονται και άλλοι διαπρεπείς Κρητικοί, όπως οι αγαλματοποιοί Δίποινος και Σκύλλις οι οποίοι ίδρυσαν την Σχολή των Δαιδαλιδών κατά την αρχαία ελληνική εποχή, οι νεότεροι γλύπτες Χειρίσοφος και Αριστοκλής και οι αρχιτέκτονες Χερσίφρων και Μεταγένης οι οποίοι κατασκεύασαν το ναό της Αρτέμιδος στην `Εφεσο. Ξέχωρη θέση κατέχει η τέχνη του μεγάλου ζωγράφου του Μεσαίωνα Δομίνικου Θεοτοκόπουλου, το επίγραμμα του οποίου «ο Κρης», σημαίνει πολλά στη βαριά υποθήκη που μας κληροδότησε. Αλλά και οι μεταγενέστεροί του ζωγράφοι όπως ο Μιχαήλ Δαμασκηνός, ο Ευριπιώτης, ο Γεώργιος Κλάντζας, ο Λαμπάρδος κ.α. ήταν επίσης Κρητικοί.
– Στο χώρο των γραμμάτων, η παρουσία της Κρήτης παραμένει διαχρονική στο Πάνθεον των μεγάλων δημιουργών. Εκτός από τον θεοσοφιστή και ιατροφιλόσοφο Επιμενίδη, διάσημοι ήταν οι δύο Κρήτες ποιητές Θαλήτας και Ριανός. Ο Θαλήτας ο οποίος ήταν από την Γόρτυνα, ήταν και μουσικός και συνέταξε την ενορχήστρωση του ένοπλου Κρητικού πυρρίχιου χορού. Ο Ριανός έγραψε και ιστορία του Μεσσηνιακού Πολέμου. Αξιόλογοι συγγραφείς ήταν και ο Ξενίων, ο Δοσίθεος και ο Σωσικράτης. Από τα έργα τους, διασώθηκαν ελάχιστα αποσπάσματα από άλλους συγγραφείς. Αξιόλογος ήταν και ο Λούκιος από την Τάρρα ο οποίος έζησε τον 1ο π. Χ. αιώνα και ο οποίος σύμφωνα με τον Στέφανο Βυζάντιο έγραψε τρία βιβλία «περί παροιμιών». Στον ίδιο αποδίδονται τα σχόλια που έχουν βρεθεί για τα «Αργοναυτικά» του Ρόδιου Απολλώνιου. Στους επόμενους αιώνες, ξεχωρίζουν οι φυσιογνωμίες του Βιτσέντζου Κορνάρου και του Γεώργιου Χορτάτζη. Στη σύγχρονη εποχή ο Παντελής Πρεβελάκης, ο Νίκος Καζαντζάκης και ο νομπελίστας Οδυσσέας Ελύτης, δίνουν ένα ηχηρό παρών στο παγκόσμιο πνευματικό γίγνεσθαι και διαλαλούν τη συνέχεια του πνεύματος στο νησί.
(Στο επόμενο: Πολιτισμός Β΄ μέρος)
* Ο Δρ. Γιάννης Θ. Πολυράκης είναι Γεωπόνος – Συγγραφέας, Μέλος της “Λογοτεχνικής Παρέας Χανίων”
