ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821
Φραγκοκάστελο 18 Μαΐου 1828
ΧΑΤΖΗ ΜΙΧΑΛΗΣ ΝΤΑΛΙΑΝΗΣ
Κατά τας παραμονάς της μάχης, ο Ηπειρώτης Ίππαρχος Χ.Μ. Νταλιάνης ασχολείτο με υποτυπώδη οχυρώσεις εκτός φρουρίου, ενώ εντός αυτού δεν υπήρχε ούτε μίας ημέρας τροφή, ούτε ξύλα, ούτε αλάτι, ούτε πόρτες είχε το φρούριο, και οι πεπειραμένοι Σφακιανοί έβλεπαν να έρχεται ο όλεθρος.
O Νταλιάνης ήθελε με 606 πεζούς, 70 ιππείς και 60 Κρήτες, να αντιμετωπίσει στον κάμπο και στο ακατάλληλο φρούριο του Φραγκοκάστελου, περί τις 9000 πεζούς και 400 ιππείς Τούρκους, Κρητότουρκους και Τουρκαλβανούς.
Οι Σφακιανοί του πρότειναν μια καλή λύση, αλλά απότομα και με οργή έλεγε στους γύρω του : «Ήκουα Σφακιανούς και ενόμιζα ότι ήσαν κάτι τι».
Στις 15 Μάιου, οι Σφακιανοί του έστειλαν το σχέδιο και εγγράφως. Την επομένη τους απάντησε: «Φίλοι Σφακιανοί, σεις μου γράφεται ότι δεν είσθε μαθημένοι, ούτε έχετε άλογα να πολεμάτε στον κάμπον εναντίον του ιππικού. Λοιπόν φυλάγεται τους Τούρκους από τα όρη σας να μην φύγουν και αφήσατε εμάς εδώ κάτω και κοιτάζεται να μας βλέπεται πως πολεμούμε εμείς».
Στη συνέχεια του στέλνουν επιτροπή από τον Αϊβασιλιώτη Τσουδερό, τον Γ. Καυκαλάκη και τον Αποστ. Παρίσην. Τότε εξοργισθείς ακόμη περισσότερο, τους είπε: «Μην έρχεστε εδώ, δειλοί, να μας λέγετε τέτοια, και κάμετε τα παλληκάρια μου να δειλιάσουν όπως και σεις».
Την παραμονή της μάχης του Φραγκοκάστελου, 17 Μαΐου 1828 οι καπετάνιοι Σφακιανοί, Κυδωνιάτες, κλποι, ξαναγράφουν στον Χατζή Μιχάλη Νταλιάνη (για πολλοστή φορά) γιατί επέμενε ο παπά Γιάννης του Πατσιανού, να μην τον αφήσουν να χαθεί και στέλνουν το γράμμα με τον Μποτωνάκη: « Γενναιότατε Χατζή Μιχάλ,η Εγκαρδίως λυπούμεθα δια την άγνοιαν όπου έχετε εις τους Κρητικούς Τούρκους. Αυτοί είναι παλληκάρια και παιγνώται τρομεροί. Λοιπόν μη θελήσεις να καταστραφούν τα παλληκάρια σου…..».
Αυτός πάλι είπε στον Μποτωνάκη.: « Ευχαριστώ τους Σφακιανούς σου διότι μας λυπούνται. Πες τους να χαλάσουν τα φαράγγια τους να μην φύγουν τα άλογα του Πασά».
Ούτε το φίλο του Α. Μανουσέλη δεν άκουσε, που του έστειλε τον νεαρό Γ. Διακονιάρη, μήπως και τον μεταπείσει, αλλά οργισθείς ακόμη περισσότερο, επετέθη με το ξίφος εναντίον του νέου και παρ’ ολίγο να τον φονεύσει λέγων: «Πες εις τον καπετάνιο σου να βγει εις το υψηλότερο βουνό να μας κοιτάζει. Εγώ με τα παλληκάρια μου είμαι ικανός να δώσω μάθημα εις τους Τούρκους και οι Κρητικοί αν θέλουν ας πολεμήσουν κι αυτοί από τας θέσεις τους».
Ο Τουρκαλβανός Μουσταφά Πασάς, αφού εξασφάλισε τα νότα του, στέλνοντας 3000 Κρητότουρκους (όπως τους γράφουν οι ιστορικοί) και Αλβανούς εναντίον των Ελλήνων, στα ριζά Πατσιανού και Καψοδάσους, όπου πολεμούσαν όλη μέρα, όρμησε στο φρούριο.
Στις 18 Μάιου 1828, οι πρώτοι που κατεσφάγησαν ήταν οι περί τον Κυριακούλη Αργυροκαστρίτη 123 άνδρες, εκτός φρουρίου, δεμένοι μεταξύ των, μην αποδράσει κανείς από δειλία!!!! Ο Κυριακούλης, φανατικός των απόψεων του Νταλιάνη, παρ’ ότι λυτός και τρέχων κατεσφάγει από ιππέα. (πέραν των ιστορικών πηγών, μαθητής γυμνασίου θυμάμαι και μας το είχε διηγηθεί και ο αείμνηστος γυμνασιάρχης Στυλιανός Πανηγυράκης, καθ’ όσον εντυπωσιακό).
Ομηρικές σκηνές μάχης ακολούθησαν και οι πύλες του φρουρίου έφραξαν από τα πτώματα.
Ο Ίππαρχος Χατζή Μιχάλης Νταλιάνης ηρωικά μαχόμενος επί λευκού ίππου, προ του ΝΑ πύργου του φρουρίου, εξαντληθείς κατεσφάγει, αφού πρώτα εφονεύθει ο ίππος του και έσπασε το σπαθί του.
Εφονεύθησαν 800 Τούρκοι και σχεδόν 400 Έλληνες. Το φρούριο κράτησε 7μέρες ένεκα του ήρωα και φοβερού σκοπευτή Στρατή Δεληγιαννάκη. Έτρωγαν το ξηραμένο στον ήλιο κρέας αλόγων!!! και έπιναν νερό που κουβαλούσαν με δέρματα (ασκιά) φρεσκοσφαγμένων ζώων!!! Μέσα στο φρούριο υπήρχαν και γυναικόπαιδα. Αξιοσημείωτη είναι και η δράση του ατρόμητου Σφακιανού Στρ. Ντιλιντά.
Ο Μουσταφάς απαιτούσε από τους Ηπειρώτες να του παραδώσουν τα όπλα τους και τους εντός του φρουρίου Κρητικούς και θα τους άφηνε να φύγουν, αλλά αυτοί προς τιμήν τους δεν το δέχτηκαν.
Τέλος στις 24 Μαϊου με έντιμη συνθήκη οι Έλληνες απεχώρησαν με τα όπλα τους, καθ’ όσον Τούρκοι και Έλληνες πλέον, δεν μπορούσαν να σταθούν στην περιοχή από τη φοβερή δυσοσμία των πτωμάτων- ανθρώπων και αλόγων και λόγω ανησυχίας του Πασά μην κυκλωθεί. Τη μεγάλη ζημιά βέβαια την έπαθε ο Πασάς στα Χάλαρα του Αγ. Αντωνίου.
ΥΓ. Ο γνωστός και «γαμπρός μας» Μουσταφά Πασάς, (καθ’ όσον μία εκ των συζύγων του, ήταν Βολανοπούλα από το Ρέθυμνο, απαχθείσα) ήταν συνεπαρχιώτης του Νταλιάνη, και μετά τη μάχη, έστειλε στην κόρη του Νταλιάνη στο Ναύπλιο, τα όπλα και τη Παλαιά και Καινή Διαθήκη του ήρωα πατέρα της, ευγενικώς και μεγαλοψύχως ή Ομηρικά πράξας.
