ΟΙ ΜΑΝΤΙΝΑΔΕΣ (δεν παύουμε να το υποστηρίζουμε) είναι ο βαθύτερος ψυχικός κόσμος της Κρήτης: φυσιολατρεία, έρωτας, πάθη, Κρητολατρεία, ειρωνική διάθεση, προτροπές ζωής, γλεντοκόπι, θυμοσοφία, θάνατος, αρετές κι ελαττώματα…, όλα τα βρίσκει κανείς στα μικρά “παιχνιδιάρικά” ομοιοκατάληκτα-αυθόρμητα ή καλοδουλεμένα στην κρητική διάλεκτο-τετράστιχα.
ΑΠΟ τις συγκεντρωμένες μαντινάδες στην “Ανθολογία Κρητικής Ποίησης, 1950-2007”, επιλέξαμε τις παρακάτω, σε αυθαίρετη θεματική κατάταξη… Αλλά, τί ειναι η μαντιναδα; Μας τη λένε με φιλοσοφοθεραπευτική τάση οι Κρήτες μαντιναδολόγοι (τα ονόματα και οι σελίδες παραπέμπουν στο βιβλίο “Ανθολογία Κρητικής Ποίησης”):
– «Μια μαντινάδα ειν’ η ζωή κι αυτός που δεν τη ζήσει
μοιάζει με την ανατολή που καταλεί στη δύση» (Ιωσήφ Σκουντριδάκης, σ. 590)
– «Του πόνου το ξαλάφρωμα, τση σκοτεινιάς λαμπάδα
τσ’ αμοναξιάς παρηγοριά είναι η μαντινάδα»
(Αναστασία Ντούνη, σ. 585)
Η ΚΡΗΤΗ δεν είναι μόνο τα βουνά, οι άγριες Μαδάρες, ο έρωντας, τα αγρίμια, οι βοσκοί, τα μιτάτα, τα ριζίτικα, ο Βενιζέλος, ο Καζαντζάκης και οι αετοί της. Είναι και η θάλασσα με τους χίλιους λογισμούς της να αναδύονται από τα βάθη των αιώνων:
– «Είν΄η ψυχή μου θάλασσα με κύματα π’ αφρίζου
κι οι λοϊσμοί απάνω ντως καράβια κι αρμενίζου»
(Νικήτας Βαϊλάκης, σ. 561)
Η ΚΡΗΤΟΛΑΤΡΕΙΑ είναι χαρακτηριστικό γνώρισμα των Κρητικών και απόλυτα διακαιολογημένο: όσο αγωνίζεται κανείς να κρατήσει αυτόν τον τόπο-παράδεισο δικό του, άλλο τόσο τον αγαπά με πάθος, όπου κι αν βρεθεί:
– «Αν έχ’ η γη παράδεισο, στην Κρήτη θα τον βρούμε
κι είμαστ’ εμείς οι τυχεροί που τονε πορπατούμε»
(Βρετζοκώστας, σ. 565)
– «Αν έχει η Κρήτη δυο ψυχές η μια ψυχή’ ναι η λύρα
κι είναι γεμάτη έρωντα, ήλιο, φωθιά κι αλμύρα»
(Γ. Καράτζης, σ. 572)
Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ διάθεση, ακριβώς επειδή ο θάνατος και η ζωή είναι δυο αλληλοδιαδεχόμενα στοιχεία στο βιος της Κρήτης, μάλιστα με μεγάλη ιστορική συχνότητα, έχει αξιοσημείωτη θέση στις μαντινάδες:
– «Τα πάνω κάτω τση ζωής η μοίρα θα σκαρώσει
γι αυτό κανείς μη μ-παινεθεί πριχού η ζωή τελειώσει»
(Κων/τίνος Ζερβάκης του Χριστοφόρου, σ. 568)
– «Απής υπάρχει θάνατος, είντα τα θες τα πλούτη
Σαν όνειρο στον άνθρωπο είν΄ η ζωή ετούτη» (ανώνυμη)
– «Στο μπάνω κόσμο τουτονέ θεργιό δεν είναι άλλο
ωσά ντο φόβο μέσα μας άγριγιο και μεγάλο»
(Μιχ. Ι. Καυκαλάς, σ. 574)
ΤΟ ΗΡΩΙΚΟ στοιχείο είναι ταυτόσημο με τον Κρητικό που, πονεμένος από θανάτους, Επαναστάσεις και Κατοχές, αποτολμά να τα βάλει ακόμη και με το Χάρο:
– «Θέ μου, και να το κάτεχα του Χάρου το λημέρι,
να του καρφώξω στη γ-καρδιά του πόνου το μαχαίρι»
(Νίκος Παρσωτάκης, σ. 586)
ΟΣΟ για τη ζωή πάνω στη γη, άλλοι δεν παύουν να τη “γλεντίζουν” με τραγούδι, έρωτα, χορό και διασκέδαση και άλλοι να τη συλλογιούνται ως ένα “κισμέτ”· ένα μοιραίο, δηλαδή, πέρασμα με τις χαρές και τις λύπες δοσμένες στον καθένα από τη γέννησή του:
– «Δεν αγοράζονται οι χαρές, οι πόνοι δεν πουλιούνται,
στη μοίρα και στο ριζικό του καθανός γεννιούνται»
(Γιώργης Σαρρής, σ. 588)
– «Αφού υπάρχει στη ζωή μαζί χαρά και λύπη
ή κυβερνούνε δυο θεοί ή θιος δεν είναι ντίπι»
(Μιχάλης Ν. Δραμουντάνης,
σ. 567)
ΜΙΑ ΜΑΝΤΙΝΑΔΑ οφείλει να εξυμνεί τις χαρές, την αντρειωσύνη και την εξυπνάδα αντρών και γυναικών της Κρήτης:
– «Ο άντρας τση καλής γενιάς ποτέ του δεν ποθαίνει,
λιώνει ντο σώμα του στη γη, μα η θύμησή ντου μένει»
(Μιχ. Καραουζάκης, σ. 573)
– «Γυναίκα έξυπνη κουνεί το σύμπαν με το νου τζη
και άλλη με το κούνημα, που κάνει του κορμιού τζη»
(Κωστής Καλλέργης, σ. 571)
ΔΕΝ ΛΕΙΠΕΙ και η θρησκευτικότητα, άλλο ένα στοιχείο παραδοσιακό για τον Κρητικό που θέλει να είναι δεμένος με το παρελθόν του:
– «Ζήτησε χάρη του Θεού συχώρεση να πάρεις,
γιατί εσύ ‘σαι το κουπί κι εκείνος ο βαρκάρης»
(Κωστής Βενιανάκης, σ. 562)
– «Είντα σημαίνει άνθρωπος μόν’ ο Χριστός κατέχει,
γιατί ακόμ’ απ’ το σταυρό στα χέρια τρύπες έχει» (Στέλιος Βερυκάκης, σ. 563)
Η ΦΥΣΗ αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητας του Κρητικού, είτε είναι μέρα κι άνοιξη, είτε είναι νύχτα με την πλανεύτρα Σελήνη:
– «Φεγγάρι τόσα μυστικά που σου’ χουνε’ πωμένα
να μη σ’ ακούσω μια φορά να ξεστομίσεις ένα»
(Γιώργης Σταυρακάκης, σ. 594)
– «Πέ μου κι εμένα αμυγδαλιά το μυστικό να γιάνω
κι οντε χιονιζει στην καρδια, άσπρους αθούς να βγάνω»
(Δήμητρα Λούπη Πασαριβάκη, σ. 581)
ΟΙ ΚΑΛΟΦΤΙΑΓΜΕΝΕΣ μαντινάδες είναι σαν τις φθινοπωρινές ψιχάλες της βροχής που ξεδιψούν το φρυγμένο στέρφο χώμα με τη δρόσο τους. Έτσι “ξεδιψά” και η ψυχή τ’ ανθρώπου σε μια εποχή “στέρφα” από ελπίδα και αισιοδοξία. Με όσα βλέπουμε να διαδραματίζονται γύρω μας, μόνη παρηγοριά μας η περίσκεψη κι ο πλούτος συναισθημάτων που μας χαρίζουν αυτά τα απλά τετράστιχα. Απλά στην κατασκευή τους, αλλά πλούσια στη σοφία τους… (21-7-22)
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
-(1) Η “Ανθολογία Κρητικής Ποίησης, 1950-2007”, με επιμέλεια και Πρόλογο του Σ.Λ. Σκαρτσή. Τη συγκέντρωση-διαμόρφωση της ύλης έκαναν οι Β. Επιτροπάκη, Γ. Επιτροπάκη, Α. Καραθανάση-Μανουσάκη, Ε. Μωϋσιάδου-Δοξαστάκη, Ε. Πετρουγάκη, Μ. Σώρου, Μ. Τσάμη και Μ. Φραγκιαδάκη. Η έκδοση είναι του εκδ. οίκου “Ταξιδευτής” (Αθήνα, 2007). Το βιβλίο περιέχει πολλή κρητική ποίηση δεκάδων Κρητών δημιουργών από το 1950 και εντεύθεν. Στις δε σελίδες 559 μέχρι και 602 περιέχονται επιλεγμένες μαντινάδες πολλών σπουδαίων μαντιναδολόγων.
============
* Με αφορμή τα 15 χρόνια από την έκδοση της “Ανθολογίας Κρητικής Ποίησης-1950-2007”
* με αφορμή τα 15 χρόνια από την έκδοση της Ανθολογίας
