Βιότοπος – περιγραφή:
Η λατινική ονομασία του βοτάνου είναι CUPRESSUS sempervirens (Κυπαρίσσι το αειθαλές). Ανήκει στην οικογένεια των κωνοφόρων-κυπαρισσίων, που φύεται σε όλα τα μεσημβρινά μέρη και τους τόπους της Ανατολής. Πατρίδες του φυτού θεωρούνται η Κρήτη και η Κύπρος.
Είναι ρητινώδες δέντρο, που μπορεί να φτάσει σε ύψος τα 15-30 μέτρα. Το κυπαρίσσι έχει απλωτά κλαδιά και πυραμοειδή κορυφή. Τα φύλλα του είναι λεπιοειδή, σκουροπράσινα. Αρσενικά άνθη μικρά, μακρουλά, κίτρινα. Θηλυκά άνθη (κώνοι), στρογγυλωπά, πράσινα, με διάρκεια ανάπτυξης 2 ετών. Και τα δύο φύλα μπορεί να βρεθούν στο ίδιο δέντρο και επικονιάζονται με τον αέρα. Ο καρπός είναι κυπαρισσόμηλο που ωριμάζει κατά το φθινόπωρο και αποτελείται από 8-14 καρπικά λέπια. Τα σπέρματά του είναι άφθονα σε κάθε λέπιο, βαθιά καστανόχρωμα. Η περιστροφική του ρίζα εισέρχεται βαθιά στο χώμα και του επιτρέπει να φυτρώνει σε ξηρά εδάφη, χωρίς να υποφέρει από τα ζεστά καλοκαίρια. Η μακροζωία του ανέρχεται στα 500 έως 700 χρόνια.
Ιστορικά στοιχεία:
Η ονομασία του δέντρου προέρχεται σύμφωνα με μία αναφορά από το σύνθετο κύω=παράγω και το πάρισσος = ισόμετρος και οφείλεται στο ότι η ανάπτυξη της κυπαρίσσου της αειθαλούς είναι συμμετρική. Άλλοι πάλι ισχυρίζονται ότι το δέντρο το λάτρευαν στην Κύπρο εξ ου και το όνομα του (Cuprus >Cupresus)
Το δέντρο αυτό είναι το έμβλημα της μελαγχολίας και το στόλισμα των νεκροταφείων. Ήταν αφιερωμένο στον Πλούτωνα, το θεό του Άδη. Η μυθολογία λέει ότι κάποιος νέος από την Κέα που τον έλεγαν Κυπάρισσο, όταν πέθανε από θλίψη για τον χαμό του αγαπημένου του ελαφιού, παρακάλεσε τον Απόλλωνα να διατηρήσει την ανάμνηση της λύπης του αθάνατη και ο θεός τον μεταμόρφωσε σε κυπαρίσσι. Έτσι το δέντρο θεωρείται πένθιμο και στολίζει ναούς και μνήματα. Τα Αιγυπτιακά φέρετρα που τοποθετούσαν τις μούμιες, οι θύρες των αρχαίων ναών, ιερά κιβώτια και θήκες, όπως και οι πόρτες των βασιλικών ανακτόρων των αρχαίων, πολλά ξόανα και πολλές παραστάσεις ήταν κατασκευασμένα από κυπαρισσόξυλο. Οι νόμοι του Πλάτωνα χαράζονταν πάνω σε πλάκες του ξύλου αυτού.
Ο Διοσκουρίδης το πρότεινε για τη δυσεντερία, τον ερυσίπελα, για να βγουν τα σπασμένα νύχια και να απομακρυνθούν τα παράσιτα. Ο Ιπποκράτης το σύστηνε για τις λοιμώξεις του ουροποιητικού.
Τα κιονόκρανα της Κνωσσού ήταν κατασκευασμένα από ξύλο κυπαρισσιού, όπως επίσης και τα εντοιχισμένα δοκάρια που έκαναν τους τοίχους ανθεκτικότερους στις σεισμικές δονήσεις.
Οι Ασσυρο- Βαβυλώνιοι χρησιμοποιούσαν το αιθέριο έλαιο του κυπαρισσιού για τις φαγούρες του πρωκτού και τις αιμορραγίες.
Οι αρχαίοι Ρωμαίοι συνήθιζαν όταν γεννιόταν ένα κορίτσι να φυτεύουν στα κτήματα τους κυπαρίσσια, ώστε όταν μεγάλωνε να έχουν καλή ξυλεία για το σπίτι και τα έπιπλα τους.
Για τις γυναίκες των Σκυθών, το κυπαρίσσι ήταν το μοναδικό καλλωπιστικό και καθαριστικό μίγμα που χρησιμοποιούσαν. Το παρασκεύαζαν από πριονίδια του κυπαρισσιού. Το καλλυντικό γινόταν από τα βράσιμο των πριονιδιών. Με αυτό πλενόντουσαν. Καθάριζε το πρόσωπό τους και μαλάκωνε το δέρμα. Λουόμενες με το νερό αυτό τα μαλλιά τους έπαιρναν μελανό χρώμα.
Οι κινέζοι από την αρχαιότητα συνήθιζαν να μασούν τους καρπούς για να σταματήσουν τις αιμορραγίες και το χάσιμο των δοντιών.
Ο Γαληνός χρησιμοποιούσε τους καρπούς κατά των διαρροιών και των αιμορραγιών και σαν αντιπυρετικούς. Ο Λανζόν απέδισε στο κυπαρίσσι ιδιότητες παρόμοιες με της κίνας κατά των διαλειπόντων πυρετών.
Ο γάλλος φαρμακοποιός Σίλβα, παρασκεύαζε ένα αντιδυσεντερικό σιρόπι με τα εξής συστατικά. 75 δράμια κοπανισμένα κυπαρισσόμηλα, 250 δράμια ζεστό νερό, 300 δράμια απλό σιρόπι και 20 δράμια οινόπνευμα. Τοποθετούσε τα κυπαρισσόμηλα στο βραστό νερό για 24 ώρες. Ύστερα σούρωνε το νερό, πρόσθετε το οινόπνευμα και ανακάτωνε το μίγμα με το σιρόπι.
Οι χωρικοί χρησιμοποιούσαν το νερό των βρασμένων κυπαρισσόμηλων κατά της τριχόπτωσης και για το βάψιμο των μαλλιών.
Στην Κρήτη το κυπαρίσσι αφθονούσε πάντα. Ο Θεόφραστος αναφέρει ότι παντού αλλού τα κυπαρίσσια πολλαπλασιάζονται με σπόρο, αλλά στην Κρήτη και από στέλεχος. Στο φαράγγι της Σαμαριάς , κοντά στην Αγία Ρουμέλη, βρίσκεται η αρχαία πόλη Τάρρα, κοντά στην οποία υπήρχαν κυπαρίσσια που είχαν σχήμα Μινωικού κίονος. Δηλαδή ήταν παχύτερα στην κορυφή και λεπτότερα στη βάση. Η Τάρρα έστελνε πολλούς τέτοιους Μινωικούς κίονες στην Τίρυνθα, τις Μυκήνες και την Τροία. Στην Κρήτη ξεχώριζαν στα κυπαρίσσια σε δύο ειδών. Το αρσενικό κυπαρίσσι που είναι «σόβγαρτο» και δεν διακλαδίζεται και το θηλυκό που διακλαδίζεται. Τα χρησιμοποιούσαν στην οικοδομική και την επιπλοποιία. Από κυπαρίσσι έφτιαχναν τα τελάρα (αργαλειοί). Το κυπαρίσσι μόλις το έκοβαν, το ξεφλούδιζαν (για να αναπνέει) και το άφηναν να παλιώσει πριν το χρησιμοποιήσουν. Τα δέντρα τα έκοβαν πάντα στη λίγωση του φεγγαριού για να μην λαθρακιούνε (να μην τα τρώει το σαράκι).
Στην Κρήτη οι γιατροί το χρησιμοποιούσαν ως φάρμακο για τα στηθικά νοσήματα. Τον φλοιό του κυπαρισσιού τον χρησιμοποιούσαν για ανάταξη καταγμάτων. Με τα φύλλα του καπνίζανε τα λουκάνικα. Τα κυπαρισσόμηλα τα χρησιμοποιούσαν σε υποκαπνισμούς και εγκαθίσματα για τους πάσχοντες από σύφιλη.
Ακόμη, τα έκαιγαν με βουτσά (κοπριά βοδιού) και κυπαρισσόφουντες για να διώχνουν τις σκνίπες. Επίσης τα καβούρδιζαν φτιάχνοντας ένα καφέ ενάντια στη διάρροια Το αρτσίνι (ρητίνη) του κυπαρισσιού το χρησιμοποιούσαν οι λυράρηδες για το δοξάρι της λύρας τους.
Συστατικά-χαρακτήρας:
Περιέχει ολιγομερείς προκυανίδες, αιθέριο έλαιο, μονοτερπένες (ειδικά α-πευκόνιο), αλκοόλες, οξείδια, εστέρες.
Το ξύλο του κυπαρισσιού είναι κιτρινοκόκκινο, σκληρό, συμπαγές και άφθαρτο. Χαρακτηριστικό είναι ότι οι πόρτες του καθεδρικού Ναού του Αγίου Πέτρου στη Ρώμη είναι από κυπαρίσσι και δεν υπάρχει κανένα σημάδι σήψης αν και κατασκευάστηκαν πριν από 1200 και πλέον χρόνια Όλα τα μέρη του δέντρου αναδίδουν μία δυνατή τερεβινθώδη οσμή. Με εντομές συλλέγονται από αυτό μία ρητίνη, ανάλογη με τη ρητίνη του πεύκου, που με απόσταξη δίνει ένα αιθέριο έλαιο, που με το χρόνο αφήνει για κατακάθι, μία ρητίνη ανάλογη με το κολοφώνιο.
Το αιθέριο έλαιο του κυπαρισσιού εξάγεται ακόμη από τα κλαδάκια, τις βελόνες και τους καρπούς του δέντρου με απόσταξη. Τα κυριότερα συστατικά του αιθέριου ελαίου είναι πινένιο, καρένιο και κεδρόλη.
Άνθιση – χρησιμοποιούμενα μέρη – συλλογή:
Το δέντρο ανθίζει τον Απρίλιο. Για θεραπευτικούς σκοπούς χρησιμοποιούνται τα φύλλα, το ξύλο και ο καρπός. Τα φύλλα και το ξύλο συλλέγονται όλο το χρόνο. Ο καρπός πρέπει να συλλέγεται όσο ακόμη είναι πράσινος.
Θεραπευτικές ιδιότητες και ενδείξεις:
Στη θεραπευτική το κυπαρίσσι χρησιμοποιείται ως ανθελμινθικό, αντισηπτικό, στυπτικό, αγγειοσυσπαστικό, εφιδρωτικό και διουρητικό φάρμακο.
Οι καρποί του δέντρου, τα κυπαρισσόμηλα, είναι στυπτικοί. Αυτό τους δίνει τη ιδιότητα να δυναμώνουν τους μυς της ουρήθρας, για αυτό συστήνεται ενάντια στη νυκτερινή διούρηση των παιδιών στον ύπνο.
Το αιθέριο έλαιο έχει απαλό κίτρινο χρώμα και πλούσιο ξυλώδες άρωμα.
Χρησιμοποιείται με θετικά αποτελέσματα στο κυκλοφορικό σύστημα. Έχει επίσης συσταλτικές και στυπτικές ιδιότητες. Λόγω των στυπτικών ιδιοτήτων προκαλεί συστολή των αιμοφόρων αγγείων και βοηθά να σταματήσει η αιμορραγία. Το αιθέριο έλαιο συναισθηματικά δρα ως ηρεμιστικό και καταπραϋντικό. Στο δέρμα βοηθά στη ρύθμιση της παραγωγής σμήγματος σε λιπαρά δέρματα. Μειώνει την εξίδρωση και μετριάζει το έκζεμα. Στοπ πεπτικό σύστημα κατευνάζει τις κρίσεις διάρροιας. Στο κυκλοφορικό μετριάζει την κατακράτηση υγρών και την κυτταρίτιδα. Βοηθά σε προβλήματα κιρσών, αιμορροΐδων, θραύσεις τριχοειδών και ανακουφίζει κυκλοφοριακές κράμπες και χιονίστρες. Στο μυϊκό σύστημα μειώνει τα πρηξίματα των ρευματισμών. Σε γυναικολογικά προβλήματα βοηθά να σταματήσει η υπερβολική αιμορραγία, ανακουφίζει από τους πόνους της εμμηνόρροιας και τα συμπτώματα της εμμηνόπαυσης. Χρήσιμο μετά τη γέννα γιατί ελέγχει την απώλεια αίματος και ηρεμεί τους ιστούς του αιδοίου.
Παρασκευή και δοσολογία:
Παρασκευάζεται ως αλκολάτ (βάμμα). 10 γραμμάρια από θρυμματισμένο σκεύασμα ρίχνονται σε ένα μπουκάλι, όπου προσθέτουμε 100 γραμμάρια οινόπνευμα 60%. Το μπουκάλι το κλείνουμε με την τάπα του και το αφήνουμε για 7 ημέρες, ταρακουνώντας το μερικές φορές. Μετά το περιεχόμενο στραγγίζεται και το υγρό (αλκολάτ) παίρνεται στη δόση: 20 σταγόνες σε λίγο νερό, 3-4 φορές την ημέρα, μετά το φαγητό, όταν υπάρχουν εσωτερικές αιμορραγίες πολλαπλής προέλευσης. Αυτό το ίδιο αλκολάτ (βάμμα) στη δόση 15 σταγόνες, δίνεται στα παιδιά πριν κοιμηθούν, ενάντια στη νυκτερινή διούρηση. Εξωτερικώς το βάμμα χρησιμοποιείται υπό μορφή κομπρέσας, σε προβλήματα κιρσών.
Ενάντια στη διάρροια χρησιμοποιείται το τσάι που παρασκευάζεται ως έγχυμα. Ρίχνουμε δύο φλιτζάνια βραστό νερό σε 10 γραμμάρια από το θρυμματισμένο σκεύασμα. Το σκεπάζουμε και το αφήνουμε για 15 λεπτά, ταρακουνώντας το κατά διαστήματα. Σουρώνουμε και πίνουμε ένα κουτάλι του φαγητού κάθε δύο ώρες.
Προφυλάξεις:
Να αποφεύγουμε να έρχονται αδιάλυτα αιθέρια έλαια σε άμεση επαφή με το δέρμα. Πλένουμε τα χέρια μας μετά τη χρήση.
Υ.Σ.
Όλα τα προηγούμενα άρθρα της στήλης μπορούμε να τα βρούμε στη διεύθυνση www.herb.gr.
Επίσης αν κάποιος φίλος αναγνώστης γνωρίζει οποιαδήποτε θεραπευτική ιδιότητα βοτάνου του τόπου μας που δεν είναι ευρέως γνωστή ή έχει κάποιο ερώτημα μπορεί να το απευθύνει στην ηλεκτρονική διεύθυνση skouvatsos11@gmail.com
