Μετά τον θάνατο του τελευταίου εικονοµάχου αυτοκράτορα Θεόφιλου, ο µικρός γιος του Μιχαήλ Γ΄, µε τη µητέρα του την αντιβασιλέα Θεοδώρα και τον Πατριάρχη Μεθόδιο Α΄, κάλεσε Σύνοδο στην Κωνσταντινούπολη το 843 για να φέρει ειρήνη στην Εκκλησία.
Στο τέλος της πρώτης συνεδρίασης, όλοι έκαναν µια θριαµβευτική ποµπή από το ναό της Παναγίας των Βλαχερνών στην Αγιά Σοφιά, επαναφέροντας τις εικόνες στον αυτοκρατορικό ναό. Αυτό συνέβη στις 11 Μαρτίου 843 (που εκείνο το έτος ήταν η πρώτη Κυριακή των Νηστειών).Η Σύνοδος αυτή, όρισε να τελείται κάθε χρόνο πανηγυρική γιορτή στην επέτειο αυτής της ηµέρας και την ονόµασε «Κυριακή της Ορθοδοξίας».
Εικονοµαχία στο Βυζάντιο
– Τι συνέβη µε τις εικόνες πριν από την Κυριακή της Ορθοδοξίας
Εικονοµαχία είναι η θεολογική και πολιτική διαµάχη που ξέσπασε στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία κατά το µεγαλύτερο µέρος του 8ου και το πρώτο µισό του 9ου αιώνα, αναφορικά µε τη λατρεία των χριστιανικών εικόνων. Όπως αναφέρθηκε νωρίτερα, η Εικονοµαχία διαίρεσε τους κατοίκους στο Βυζάντιο σε Εικονοµάχους και Εικονόφιλους.
Όλα ξεκίνησαν το 726 µ.Χ. όταν ο Αυτοκράτορας Λέοντας Γ’ ο Ίσαυρος εξέδωσε διάταγµα, µε το οποίο αποδοκίµασε την προσκύνηση των εικόνων, κάνοντας λόγο για ψευδολατρεία. Αφορµή για αυτήν την απόφαση του συγκεκριµένου Αυτοκράτορα, ο οποίος είχε προχωρήσει σε σηµαντικές οικονοµικές και κοινωνικές µεταρρυθµίσεις στο Βυζάντιο, ήταν «ορισµένα ακραία φαινόµενα εικονολατρείας» από πιστούς, τα οποία τον έκαναν να πιστεύει ότι η χριστιανική πίστη παρεκκλίνει στην ειδωλολατρεία.
Μέχρι το 741 µ.Χ. που πέθανε, η πολιτική του υπήρξε σχετικά ήπια και οι διατάξεις του «περί απαγορεύσεως και αφαιρέσεως των εικόνων» δεν εφαρµόζονταν στην πράξη µε ιδιαίτερο ζήλο. Η κατάσταση άλλαξε άρδην όταν ανέβηκε στον θρόνο ο γιος και διάδοχός του, Κωνσταντίνος Ε΄. Εξαπέλυσε διωγµό κατά των εικόνων και των µοναχών, και συγκάλεσε τη Σύνοδο της Ιερείας (754 µ.Χ.), κατά την οποία καταδικάστηκαν οι θρησκευτικές απεικονίσεις. Μοναχοί και µοναχές υποχρεώθηκαν σε γάµο και πολλές µονές κρατικοποιήθηκαν.
Επί της βασιλείας του γιου του, Λέοντα ∆΄, η πολιτική κατά των εικόνων συνεχίστηκε -ηπιότερα όµως αυτήν τη φορά. Μετά τον πρόωρο θάνατό του η εξουσία περιήλθε στη σύζυγό του και µητέρα του γιου του, Κωνσταντίνου ΣΤ΄, Ειρήνη, η οποία συνεκάλεσε την Ζ΄ Οικουµενική Σύνοδο στη Νίκαια. Σε αυτήν την Σύνοδο ελήφθη η απόφαση να αναστηλωθούν οι εικόνες.
Ο Βυζαντινός Αυτοκράτορας Νικηφόρος Α´ είχε άλλη γνώµη και δεν την εφάρµοσε. Ο γαµπρός του, Μιχαήλ Α’, στήριξε τους εικονόφιλους. Επί Λέοντος Ε΄ άρχισε µε οξύτητα η δεύτερη φάση της Εικονοµαχίας. Πιεζόµενος και από τον στρατό, ο αυτοκράτορας διέταξε την καθαίρεση των εικόνων και συγκάλεσε σύνοδο, η οποία κατήργησε τις αποφάσεις της Ζ΄Οικουµενικής Συνόδου και αναγνώρισε αντ’ αυτής την σύνοδο της Ιερείας. Ο δολοφόνος και διάδοχός του, Μιχαήλ Β´, τήρησε επαµφοτερίζουσα πολιτική, δυσαρεστώντας τους πάντες και αφήνοντας το θέµα σε εκκρεµότητα. Ο γιος και διάδοχός του, Μιχαήλ Θεόφιλος, αναδείχθηκε σε υπέρµαχο της Εικονοµαχίας και οι απαγορεύσεις των εικόνων και οι διωγµοί των µοναχών επαναλήφθηκαν.
Το τέλος της Εικονοµαχίας επήλθε το 842 µ.Χ., αµέσως µετά τον θάνατο του Θεόφιλου, µε ενέργειες της χήρας του, Θεοδώρας, που ασκούσε την εξουσία επ’ ονόµατι του ανηλίκου γιου της, Μιχαήλ Γ΄. Εκείνη τη χρονιά:Το κύρος της Ζ΄Οικουµενικής Συνόδου της Νικαίας ανορθώθηκε, οι εικόνες αναστηλώθηκαν,τα καταργηθέντα µοναστήρια ανασυστάθηκαν καιτα εκκλησιαστικά και µοναστηριακά κτήµατα αποδόθηκαν στις εκκλησίες και στις µονές.
Θεολογική προσέγγιση
Οι Πατέρες µας τόνισαν ότι είναι δυνατόν να απεικονίσουµε το πρόσωπο του Ιησού Χριστού διότι ο «απερίγραπτος Λόγος τού Πατρός, εκ σού Θεοτόκε περιεγράφη σαρκούµενος», όπως λέγει το κοντάκιο της παρούσης εορτής. Στην Παλαιά ∆ιαθήκη δεν απεικονίστηκε ο Θεός επειδή δεν είχε φανερωθεί στον κόσµο ακόµη µέσω του Υιού Του και το να περιγράφουµε την αόρατη Θεία φύση αποτελεί δείγµα ακραίας ασέβειας. Αντίθετα, στην Καινή ∆ιαθήκη ο Υιός και Λόγος του Θεού έγινε ορατός µέσω της ενανθρωπήσεώς Του. Κατά συνέπεια, ο Θεός είναι δυνατόν να απεικονισθεί όπως φανερώθηκε στους ανθρώπους. Άλλωστε στην εικόνα δεν εικονίζεται η φύση αλλά το πρόσωπο του πρωτοτύπου και η ταύτιση κατά την υπόσταση και το πρόσωπο δικαιώνει την προσκύνηση, διότι δεν προσκυνούµε το υλικό της τεχνητής εικόνας αλλά το πρόσωπο του εικονιζοµένου.
Η προσκύνηση των εικόνων δεν είναι ειδωλολατρία όπως υποστήριζαν οι εικονοµάχοι διότι οι άγιες εικόνες δεν τιµώνται οι ίδιες καθεαυτές, έτσι όπως συµβαίνει µε τα είδωλα, αλλά η τιµή προς αυτές ανάγεται προς το πρωτότυπο. Καθώς προσκυνούµε τις άγιες εικόνες, η προσκύνησή µας δεν απευθύνεται στην ύλη και τα χρώµατα που τις συνθέτουν, αλλά προς το πρόσωπο που εικονίζεται, αναφέρει ο άγιος Ιωάννης ο ∆αµασκηνός στοιχούµενος απόλυτα µε την θέση του Μ. Βασιλείου ότι η «τής εικόνος τιµή επί το πρωτότυπον διαβαίνει». Ταυτόχρονα η τιµή της εικόνας του οποιουδήποτε αγίου της Εκκλησίας αναφέρεται στο πρωτότυπό της, που είναι ο συγκεκριµένος άγιος, και µέσω του εικονιζόµενου αγίου στο Χριστό, τον Υιό και Λόγο του Θεού. Με τον τρόπο αυτό η εικόνα λειτουργεί ως οδός που οδηγεί τους πιστούς σε ζωντανές προσωπικές σχέσεις µε τα ίδια τα εικονιζόµενα πρόσωπα και κατ’ επέκταση µε τον ίδιο το Χριστό και εν τέλει αποτελεί λατρεία του ίδιου του Τριαδικού Θεού. Οι άγιοι Πατέρες επικαλούνται και την κοινή ανθρώπινη εµπειρία για να υποστηρίξουν την άποψη ότι η προσκύνηση µεταβαίνει στο πρωτότυπο που η εικόνα φανερώνει.
Σύµφωνα µε τον Μέγα Βασίλειο τιµώντας την εικόνα του βασιλιά τιµούµε τον ίδιο το βασιλιά αλλά και µια µητέρα που ασπάζεται τη φωτογραφία του παιδιού της δεν ασπάζεται το υλικό της φωτογραφίας αλλά το πρόσωπο του παιδιού της. Η παρουσία του Θεού στην Εκκλησία µας ξαναπλάθει την εικόνα µας και γινόµαστε υιοί Θεού, έτσι όπως πράγµατι µας έπλασε ο Θεός, εικόνα και οµοίωση Θεού. Και αυτό γίνεται όταν ο άνθρωπος µπει µέσα στον χώρο της χάριτος και αυτός που το πετυχαίνει είναι αυτός που βρίσκει το κλειδί να µπει στη Βασιλεία των ουρανών, ο άνθρωπος που έµαθε τη µετάνοια, που µπορεί να αλλάξει νοοτροπία και να ταπεινώσει τον εαυτό του.
Αυτή την εικόνα του Θεού ας έχουµε µπροστά µας και ας αγωνιστούµε κατά της εικονοµαχίας του διαβόλου, που θέλει να σπάσει την εικόνα του Θεού, που ενδυθήκαµε µε το Άγιο Βάπτισµά µας.
Γράφει,
ο Αρχιµανδρίτης του Οικουµενικού Θρόνου
π. ΜΕΛΧΙΣΕ∆ΕΚ ΑΜΠΕΛΙΚΑΚΗΣ εφηµέριος Στερνών
