Τη δεύτερη Κυριακή του Τριωδίου (τέταρτη για τους Καθολικούς) διαβάζεται στις Εκκλησίες η παραβολή του ασώτου υιού, την οποία αναφέρει στο Ευαγγέλιό του ο Λουκάς (ιε’, 11-32), από την οποία η ημέρα αυτή έλαβε το όνομά της.
Η παραβολή
Στην παραβολή του Ασώτου ο Ιησούς Χριστός διδάσκει την αξία της συγχώρησης και το μεγαλείο της μετάνοιας, δύο από τους ακρογωνιαίους λίθους στη διδασκαλία της Εκκλησίας. Ο Λουκάς γράφει ότι κάποτε υπήρχε ένας πατέρας που είχε δύο γιους. Ο νεώτερος, κάποια στιγμή, ζήτησε το μερίδιο της κληρονομιάς του κι έφυγε σε μακρινές χώρες, όπου σπατάλησε την περιουσία του «ζων ασώτως». Τα χρήματα κάποτε τελείωσαν και στην περιοχή έπεσε μέγας λιμός. Αναγκάστηκε να γίνει χοιροβοσκός και να προσπαθεί να χορτάσει από τα ξυλοκέρατα, που έτρωγαν τα γουρούνια. Μέσα στη παραζάλη του θυμήθηκε την αρχοντική ζωή στο πατρικό σπίτι. Θυμήθηκε πως ακόμα και οι δούλοι του πατέρα του ζούσαν ασύγκριτα καλύτερη ζωή από τη δική του. Τότε πήρε τη μεγάλη απόφαση να γυρίσει στο σπίτι του και να ζητήσει από τον πατέρα του να τον συγχωρήσει και να τον προσλάβει ως δούλο του. Όμως, ο στοργικός πατέρας του τον δέχτηκε ως γιο του και τον περιποιήθηκε δεόντως, παρά τις διαμαρτυρίες του μεγάλου γιου του, γιατί «νεκρός ην και ανέζησε, και απολωλώς ην και ευρέθη».
Η «Εβδομάδα του Ασώτου»
Την εβδομάδα του Ασώτου (24 Φεβρουαρίου – 2 Μαρτίου 2019) γίνεται «κατάλυση στα πάντα» όλες τις ημέρες, εκτός της Τετάρτης και Παρασκευής, οπότε ακολουθείται αυστηρή νηστεία, όπως τη Μεγάλη Τεσσαρακοστή. Την Πέμπτη αυτής της εβδομάδας (8 Φεβρουαρίου) υπάρχει το έθιμο της Τσικνοπέμπτης, κατά το οποίο καταναλώνονται αφειδώς κρεατικά, μέσα σε πανηγυρικό κλίμα. Την τελευταία ημέρα της εβδομάδας (2 Μαρτίου) τιμώνται οι ψυχές των τεθνεώτων, στο πρώτο από τα δύο Ψυχοσάββατα, που αναγνωρίζει η Ορθόδοξη Χριστιανική Εκκλησία.
Η παραβολή του ασώτου στην τέχνη
Η παραβολή του ασώτου υιού επηρέασε όχι μόνο τη διδασκαλία της Εκκλησίας, αλλά επίσης τη λογοτεχνία, τη μουσική και τη ζωγραφική.
Πίνακες με θέματα από την παραβολή του ασώτου έχουν φιλοτεχνήσει μεταξύ άλλων οι Ρέμπραντ («Η επιστροφή του Ασώτου Υιού», 1669), Άλμπρεχτ Ντίρερ («Ο Άσωτος Υιός», χαρακτικό του 1496), Εστεμπάν Μουρίγιο («H επιστροφή του Ασώτου Υιού», 1670), Γκουερτσίνο («H επιστροφή του Ασώτου Υιού», 1651), Λεονέλο Σπάντα («H επιστροφή του Ασώτου Υιού», 1611), Χέραρντ φαν Χόντχορστ («Ο Άσωτος Υιός», 1623), Πομπέο Μπατόνι («H επιστροφή του Ασώτου Υιού», 1773), Ζακ Τισό («Η Επιστροφή του Ασώτου», 1862).
Στη μουσική, σκηνικά έργα εμπνευσμένα από την παραβολή έχουν συνθέσει: ο Κλοντ Ντεμπισί την καντάτα «Ο Άσωτος Υιός» (1884), ο Σεργκέι Προκόφιεφ το μπαλέτο «Ο Άσωτος Υιός» (1929), o Χιούγκο Αλβέν το μπαλέτο «Ο Άσωτος Υιός» (1957) και ο Μπέντζαμιν Μπρίτεν την όπερα «Ο Άσωτος Υιός» (1968). Τραγούδια έχουν γράψει, μεταξύ άλλων, οι Rolling Stones («Prodigal Son»), Iron Maiden («Prodigal Son»), U2 («The First Time»), Bad Religion («The Prodigal Son»), Steel Pulse («Prodigal Son»), Νικ Κέιβ («The Good Son») και ο Νίκος Πορτοκάλογλου («Άσωτος Υιός»).
Στη λογοτεχνία, ποιήματα εμπνευσμένα από την παραβολή του ασώτου έχουν γράψει ο Ράντγιαρντ Κίπλινγκ και Ράινερ Μαρία Ρίλκε, ενώ αναφορές υπάρχουν στην κωμωδία του Σέξπιρ «Όπως σας αρέσει» Πηγή: Σαν σήμερα
Είναι αξιοθαύμαστο κι επαινετό το επίκαιρο και το συνεχές της πολύμορφης θεματολογίας της Συντακτικής Ομάδας των “Χ.Ν.”, που καλύπτει και ικανοποιεί τις πνευματικές και κοινωνικές ανάγκες των συνανθρώπων μας στα Χανιά κι όχι μόνο. Ωστόσο, εντυπωσιακή είναι και η συναίσθηση της θρησκευτικότητας της ιερής εικόνας – απεικόνισης του Φιλεύσπλαχνου Θεού που συγχωρεί και δέχεται στην αγαπητική του κοινωνία τον μετανοούντα υιόν.
Για την παραβολή του Ασώτου [Λουκάς, ιε΄11-32] έχουν ειπωθεί και γραφεί πολλές ερμηνείες: εν συντομία, θα πούμε ότι οι διδασκαλίες του Θεανθρώπου Χριστού ήταν διατυπωμένες σε απλή γλώσσα [Αραμαϊκή], αφού αυτές απευθύνονταν σε πλήθος ανθρώπων χαμηλής προσληπτικής ικανότητας και χαμηλού μορφωτικού επιπέδου. Απευθυνόμενος, λοιπόν, ο Ιησούς Χριστός σ’ έναν απλοϊκό αγροτικό και κτηνοτροφικό κόσμο απόφευγε τον βαθύ και σύνθετο λόγο στη διδασκαλία του, χρησιμοποιώντας ΠΑΡΑΒΟΛΙΚΉ γλώσσα με εικόνες, παραστάσεις και γεγονότα της καθημερινότητας, για την ουσιαστική κατανόηση κι επικοινωνία, ώστε τα βαθιά ΜΗΝΥΜΑΤΑ του να έφταναν εύκολα στους απλούς ανθρώπους της καθημερινής ζωής της Ιουδαίας.
Είναι αξιοσημείωτη η επισήμανση της Συντακτικής Ομάδας των “Χ.Ν.”, στην παραβολή του “Ασώτου Υιού”, του δίπτυχου των αρετών της Ορθοδοξίας, δηλ. της συγχώρησης και της μετανοίας. Ωστόσο, ας μας επιτραπεί να αναφερθούμε -ακροθιγώς και απασπασματικώς- σε μία συγκλονιστική κι ανεπανάληπτη ανάλυση κι ερμηνεία της γνωστής παραβολής του Ασώτου του γνωστού Θεολόγου Καθηγητή [θαρρώ Κυπριακής καταγωγής] Σταύρου Φωτίου. Προσωπικά, θαρρώ πως πρόκειται για σπάνια ερμηνεία και πνευματική απόδοση της Ευαγγελικής περικοπής – Παραβολής για την “Ασωτεία της Ύπαρξής μας”.
“Να αγαπάς και να θυσιάζεσαι για τον αμαρτωλό: να, το μέγιστο ΜΗΝΥΜΑ της παραβολής του Ασώτου”:
Ιδού, η παραβολή σε αποσπάσματα:
” Είπε δε [Ι. ΧΡΙΣΤΟΣ]: άνθρωπός τις είχε δύο υιούς”
Για τον Θεό, ο άνθρωπος δεν παύει ποτέ να είναι υιός του, ο άνθρωπος δεν θα παύσει ποτέ να είναι ο αγαπημένος του Θεού. Η πατρότητα του Θεού αναζητά την υιότητα του ανθρώπου. Όσοι γνωρίζουν τον Θεό ως Πατέρα βρίσκονται μέσα στην κοινωνία της αγάπης, όπου ασυγχύτως και αδιαιρέτως υπάρχει το πρόσωπο και η κοινωνία, η ιδιαιτερότητα και η κοινότητα, η ετερότητα και η ενότητα. Η αγάπη δεν έχει όρια. Είτε τη δέχεται κανείς είτε όχι, είτε την αναγνωρίζει είτε όχι, αυτή ξεχύνεται και οδεύει.
***
“Και είπεν ο νεώτερος αυτών τω πατρί: πάτερ, δός μοι το επιβάλλον μέρος της ουσίας: και διείλεν αυτοίς τον βίον”
Ο Θεός μειώνει την παντοδυναμία του για χάρη της ελευθερίας του ανθρώπου, αρνείται τη δύναμή του για να ζητήσει την ελεύθερη αγάπη του ανθρώπου. Η αγαπητική σχέση είναι μια δυνατότητα και όχι αναγκαιότητα: τούτο σημαίνει, ότι ο άνθρωπος μπορεί να πει όχι στην προσφερόμενη αγάπη του Θεού. Ο άνθρωπος ελεύθερα μπορεί να ζητά τον χωρισμό και την απομάκρυνση από την πατρική οικία. Ο άνθρωπος μπορεί να επιλέγει ανάμεσα στο μηδέν και στην πληρότητα, ανάμεσα στη μοναξιά και στην κοινότητα, ανάμεσα στη ζωή και τον θάνατο.
***
” Και μετ’ ου πολλάς ημέρας, συναγαγών άπαντα ο νεώτερος υιός απεδήμησεν εις χώραν μακράν, και εκεί διεσκόρπισε την ουσίαν αυτού ζων ασώτως”
Ο χωρισμός από τον Θεό είναι άρνηση της αγάπης, η συντριβή του εμείς, ο τεμαχισμός της αγαπητικής κοινωνίας. Ο εγωκεντρικός άνθρωπος δεν μπορεί να γαπήσει, γι’ αυτό φεύγει από τον κόσμο του Θεού, πάντα στο μακράν τοποθετεί την ευτυχίαν. Αν η αγάπη ενώνει, ο εγωισμός χωρίζει. Αρνούμενος τον Θεόν, ο άνθρωπος φεύγει. Αυτός ο εκτοπισμός του Θεού από τη συνείδηση συνιστά σπατάλη της πνευματικής ουσίας του ανθρώπου κι εγκλωβίζεται αυτός στην ΑΣΩΤΕΙΑ ΤΗΣ ΥΠΑΡΞΗΣ. Η κόλαση δεν είναι τίποτε άλλο, παρά ο χωρισμός του ανθρώπου από τον Θεό.
***
” Δαπανήσαντος δε αυτού πάντα, εγένετο λιμός ισχυρός κατά την χώραν εκείνην, και αυτός ήρξατο υστερείσθαι….κ.λ.π., κ.λ.π.”
Η διασκόρπιση της ουσίας [υλικών και πνευματικών αγαθών κ.λ.π], η απώλεια της δωρεάς του Θεού οδηγεί τον άνθρωπο στη στέρηση της ανθρωπιάς του. Η πτωτική κοινωνία δεν γνωρίζει την αγαπητική σχέση πατρός και υιού, γνωρίζει τη δουλεία ή την τυραννία. Ο άνθρωπος που ασωτεύει την ύπαρξή του, εκπίπτει στο επίπεδο του ζώου: ο άσωτος άνθρωπος κάθε εποχής εγκαταλείπεται και μένει και ζει μόνος κι έρημος.
***
” Εις εαυτόν δε ελθών είπε: πόσοι μίσθιοι του πατρός μου περισσεύουσιν άρτων, εγώ δε λιμώ απόλλυμαι!”
ΩΣΤΟΣΟ, η πτώση του ανθρώπου δεν σημαίνει την ολοκληρωτική απώλεια του προσωπικού τρόπου ύπαρξης, δεν υπάρχει πλήρης αφανισμός του ανθρώπινου προσώπου. Γι’ αυτό, και στο έσχατο σημείο της απαθλίωσης, στο οριακό σημείο του ξεπεσμού, υπάρχει η δυνατότητα άρσης αυτής της αλλοτρίωσης με τη συνειδητοποίηση της από τον άνθρωπο.
Η απόγνωση οδηγεί στην α υ τ ο γ ν ω σ ί α και η αυτογνωσία στην τ α π ε ί ν ω σ η, που σημαίνει και απαιτεί να θέσουμε θεμέλιο της ύπαρξής μας τον Θεό και άξονα της ζωής μας την αγάπη.
***
” Αναστάς, πορεύσομαι προς τον πατέρα μου και ερώ αυτώ: πάτερ, ήμαρτον εις τον ουρανόν και ενώπιόν σου: ουκέτι ειμί άξιος κληθήναι υιός σου, ποίησόν με ως ένα των μισθίων σου”
Την αυτογνωσία ακολουθεί η μ ε τ ά ν ο ι α. Η δε μετάνοια είναι υπαρκτική αλλαγή, είναι ο θάνατος του παλαιού ανθρώπου και η γέννηση του καινούργιου, είναι η σταύρωση του ατόμου και η ανάσταση του προσώπου: η παραίτηση από τον ατομικισμό, η σταύρωση των επιθυμιών, η αποκοπή του ιδίου θελήματος είναι ενδείξεις της αληθινής μετάνοιας. Η μετάνοια είναι η αλλαγή πνευματικού προσανατολισμού, είναι εκρίζωση από την ασφάλεια του κόσμου τούτου, είναι τελικά η Πίστη στον Θεό, που ποτέ δεν παύει να μας αγαπά. Η μετάνοια δεν είναι συμμόρφωση προς τον νόμο, είναι συγκλονιστική συνάντηση με τον Θεάνθρωπο Χριστό. Η αίσθηση της αστοχίας, η ταπείνωση, οδηγεί στην αναζήτηση και στην επιστροφή στο Θεό.
***
” Και αναστάς ήλθε προς τον πατέρα αυτού….. κ.λ.π., κ.λ.π.”
Η πρώτη λέξη του Ασώτου είναι “Πατέρα”: γνωρίζει την πατρική αγάπη. Ξέρει, όμως, ότι αυτός διέκοψε τούτη τη σχέση. Δεν αποσιωπά και δεν ζητά να μειώσει την ευθύνη που τον βαραίνει. Η αγάπη του Θεού συναντάται με την ταπείνωση του ανθρώπου. Η υπεράφθονη αγάπη του Θεού δεν αναστέλλεται λόγω της αμαρτωλότητας του Θεού, αλλά ε κ χ ύ ε τ α ι και προσφέρεται στον αμαρτωλό που μετανοεί. Αν η άρνηση της αγάπης δημιουργεί τον τεμαχισμό και τη διαίρεση, την αντίθεση και την εχθρότητα, η επιστροφή σ’ αυτήν σημαίνει την ενότητα και την πληρότητα, σημαίνει την καταλλαγή και τη συμφιλίωση, την ειρήνη και τη χαρά του πληρώματος [τελειότητας – τελείωσης].
***
” Ην δε ο υιός αυτού ο πρεσβύτερος εν αγρώ…. κ.λ.π., κ.λ.π., κ.λ.π.”
Οι νόμοι συγκρατούν τον κόσμο να μη μεταβληθεί σε κόλαση. Θέτουν όρια στον εγωκεντρισμό των ανθρώπων, αδυνατούν , όμως, να μεταβάλλουν τον κόσμο σε παράδεισο. Ο άνθρωπος του νόμου α σ ω τ ε ύ ε ι την ύ π α ρ ξ ή του. Εγκλωβίζεται στην αυτάρκεια και την τυποποιημένη θρησκευτικότητα. Γνωρίζει μόνο την ψυχρή σχέση των αριθμών και της στατιστικής: Υπολογίζει και μετρά: “Τοσαύτα έτη…” Είναι άψογος με τις υποχρεώσεις του, τις εφαρμόζει στο ακέραιο: Αλλά, είναι άγευστος της αγάπης, αμέτοχος της μεγάλης καρδιάς του πατέρα, γι’ αυτό ο άνθρωπος του νόμου που εξαντλεί τη ζωή του στην τήρηση του γράμματος και του τύπου, δεν αποκαλεί τον συνάνθρωπό του ” ο αδελφός μου”, αλλά “ο υιός σου ούτος”. Επιτίθεται κατά του αδελφού του, δεν θέλει και δεν πιστεύει στη μεταμέλεια και στη συγγνώμη. Τελικά, κατηγορεί και τον ίδιο τον πατέρα του για τη στάση του απέναντι του αμαρτωλού – ασώτου.
***
” Ο δε είπεν αυτώ: τέκνον, συ πάντοτε μετ’ εμού ει, και πάντα τα εμά σά εστίν: ευφρανθήναι δε και χαρήναι έδει, ότι ο αδελφός σου ούτος νεκρός ήν και ανέζησε, και απολωλώς ήν και ευρέθη”
Ο Θεός προσφέρει σε όλους αγάπη. Η αποτυχία του ανθρώπου να γίνει πρόσωπο [ελεύθερος, κοινωνικός, ευχαριστιακός, πνευματικώς ώριμος] ε ι σ ά γ ε ι τη γεύση της κόλασης. Ο μεγάλος Ντοστογιέφσκι συνοψίζει συγκλονιστικά αυτήν την εμπειρία: “Κόλαση είναι το μ α ρ τ ύ ρ ι ο του να μην αγαπάει κανείς”. Αυτή η αποτυχία μου να αγαπήσω και εγώ, είναι η κόλασή μου. Ο Θεός δεν είναι τιμωρός.
-Μήπως, ο Θεός δεν κάλεσε και τον μεγάλο γιό να εισέλθει στη γιορτή; Μήπως, τόσα χρόνια δεν του πρόσφερε αγάπη; Και, ιδού το μαρτύριο της κόλασης του: Να μην μπορεί να συμμετάσχει στη χαρά, να είναι καλεσμένος στο πανηγύρι και να μην πηγαίνει, να ζει στον τόπο της αγάπης και να μην αγαπά…
-Παράδεισος και κόλαση είναι η στάση μας απέναντι στην έκχυση της αγάπης. Η αποδοχή της είναι παράδεισος, η άρνηση κόλαση και θάνατος. Τις πιο θερμές ευχαριστίες μου στην Συντακτική Ομάδα των “Χ.Ν.” για την συγκλονιστική παρουσίαση της Ευαγγελικής περικοπής του Ασώτου, στα “Χ.Ν.” στις 16-02-2020. Φιλικά Γιώργος Καραγεωργίου, συντ/χος νομικός, κοινωνιολόγος, οικονομολόγος ΧΑΝΙΑ.