Συμπληρώθηκε ένας χρόνος από τότε που έφυγε από κοντά μας ένας από τους σημαντικότερους Κρήτες των γραμμάτων, ο Σταμάτης Αποστολάκης. Εξαίρετος εκπαιδευτικός, λαογράφος και ιστορικός και υπερβολικά σεμνός ως άνθρωπος, μας εντυπωσίαζε πάντα για το μέγεθος και την ποιότητα της προσφοράς του και μας είχε εμπνεύσει μια εικοσάδα -Κρητών και μη- στην κατάρτιση ενός τιμητικού τόμου. Είχε παρουσιαστεί στις 2 Οκτωβρίου 2019 στο Πνευματικό Κέντρο Χανίων, όπου είχα αντιπροσωπεύσει την Επιτροπή Έκδοσης με την εισήγηση που ακολουθεί.
«Ο τόμος, στου οποίου τη δημιουργία είχα την τιμή να συντελέσω, επιγράφεται «Μα σα μυρίζει ο φρόνιμος, βαρσάμια δε μυρίζουν. Εγκώμιον Σταμάτη Αποστολάκη». Αφετηρία για τη δημιουργία του υπήρξε η εκδήλωση γνωριμίας με το έργο του Σταμάτη Αποστολάκη, που πραγματοποιήθηκε στις 19 Μαρτίου 2018 στο Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο Ρεθύμνης. Μ’ αυτή την έννοια, εμπνευστές του είναι οι δώδεκα πολίτες, Χανιώτες και Ρεθεμνιώτες, που έκαναν εισηγήσεις στην εκδήλωση εκείνη. Οι εισηγήσεις αυτές συμπεριελήφθησαν στον τόμο που έχουμε τη χαρά να παρουσιάζουμε σήμερα.
Ακολούθησε η συγκρότηση της Επιτροπής Έκδοσης, στην οποία αντιπροσωπεύτηκε μια ακόμα κρητική περιφέρεια, εκείνη του Ηρακλείου. Από τα Χανιά συμμετείχαν η Μαρίνα Αρετάκη, διδάκτωρ νεοελληνικής φιλολογίας και εκπαιδευτικός, ο Κωνσταντίνος Φουρναράκης, διδάκτωρ νεοελληνικής φιλολογίας και εκπαιδευτικός και ο Ματθαίος Φραντζεσκάκης, Διευθυντής του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Χανίων και Υπεύθυνος των Εκδόσεων «Πολιτιστική Εταιρεία Κρήτης-Πυξίδα της Πόλης». Από το Ρέθυμνο συμμετείχαν στην Επιτροπή ο Γιάννης Παπιομύτογλου, πρώην Διευθυντής της Δημόσιας Κεντρικής Βιβλιοθήκης Ρεθύμνης και μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου του Ιστορικού και Λαογραφικού Μουσείου Ρεθύμνης και ο Χάρης Στρατιδάκης, διδάκτωρ παιδαγωγικής, πρώην Σχολικός Σύμβουλος και Γραμματέας του ίδιου Μουσείου. Από το Ηράκλειο συμμετείχε ο Ανδρέας Λενακάκης, ιστορικός-αρχαιολόγος και υποψήφιος διδάκτωρ του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης.
Ακολούθησε η σύνταξη πρακτικού απόφασης έκδοσης του τόμου, συνεδρίαση της Επιτροπής έκδοσης στα Χανιά, και ταχυδρόμηση επιστολής σε όσους εκείνη έκρινε ότι θ’ ανταποκρίνονταν στο κάλεσμά της. Σ’ αυτήν εξηγούνταν οι λόγοι για τους οποίους πήραμε την πρωτοβουλία να επιμεληθούμε τον τόμο και καθορίζονταν οι όροι συμμετοχής των ενδιαφερόμενων. Η ημερομηνία δήλωσης ενδιαφέροντος έληγε στα τέλη του Οκτωβρίου 2018 κι εκείνη της αποστολής των εργασιών στα τέλη Ιανουαρίου του 2019. Στις πολύ σφικτές αυτές ημερομηνίες κατόρθωσε να συμμορφωθεί η πλειοψηφία των συντελεστών του τόμου. Θα μου επιτρέψετε να σημειώσω σ’ αυτό το σημείο ότι παρουσιάστηκε το φαινόμενο ανθρώπων που εκτιμούν τον Σταμάτη Αποστολάκη και την προσφορά του και οι οποίοι θέλησαν να συμμετάσχουν στον τόμο με λογοτεχνήματά τους, ιδιαίτερα με ρίμες. Ως επιμελητής ανέλαβα την ευθύνη να τους αποτρέψω, παροτρύνοντάς τους όμως να δημοσιεύσουν τις -καθόλα αξιόλογες- εργασίες τους στον κρητικό Τύπο. Άλλωστε ο τιμώμενος είναι ένας από τους ελάχιστους διανοούμενους που απενοχοποίησαν πνευματικά και ανέδειξαν τη σύγχρονη λαϊκή ποίηση της Κρήτης.
Ακολούθησε νέα συνεδρίαση της Επιτροπής στα ταλαιπωρημένα από τον χειμώνα του 2018 Χανιά, ο διαμοιρασμός των εργασιών για φιλολογική επιμέλεια και η δρομολόγηση των διαδικασιών έκδοσης. Εκδότης του τόμου, ο οποίος έχει τελικά έκταση 284 σελίδων, είναι η «Πολιτιστική Εταιρεία Κρήτης-Πυξίδα της Πόλης». Εκτυπώθηκε με την επιμέλεια της Αγγελικής Βλαχοπούλου. Όπως είχε συμφωνηθεί εξαρχής, το πρώτο μέρος αναφέρεται στην προσφορά του Σταμάτη Αποστολάκη στα γράμματα και στο κοινωνικό σύνολο γενικότερα, ενώ το δεύτερο περιλαμβάνει επιστημονικές εργασίες, αφιερωμένες σ’ αυτόν. Προηγούνται προλογίσεις, από τον τότε Αρχιεπίσκοπο Κρήτης Ειρηναίο, από τον τότε Αντιπεριφερειάρχη Χανίων Απόστολο Βουλγαράκη και από τον ιδρυτή των «Χανιώτικων Νέων» Γιάννη Γαρεδάκη.
Το πρώτο μέρος ξεκινά με ένα αναλυτικό κατάλογο των δημοσιευμάτων του Σταμάτη Αποστολάκη, τα οποία ανέρχονται συνολικά σε 299 (έκτοτε, βέβαια, ο αριθμός αυτός μεγάλωσε), εκ των οποίων αυτοτελή είναι τα 16. Ακολουθούν 15 εργασίες, οι οποίες αναφέρονται όλες στον τιμώμενο. Ο ομιλών είχε την τιμή να επιχειρήσει τη σύνταξη μιας εργοβιογραφίας του, προσπαθώντας παράλληλα ν’ απαντήσει στο ερώτημα ποιοι ήταν οι παράγοντες που οδήγησαν σ’ ένα τόσο πλούσιο και πολυποίκιλο έργο. Ακολουθεί η φιλόλογος και ιστορικός Στέλλα Αλιγιζάκη, με την εργασία «Η συζήτηση ενός λαογράφου με την ιστορία. Αναφορά στην πρώτη τριακονταετία του συγγραφικού έργου του Σταμάτη Αποστολάκη». Σειρά έχει στη συνέχεια η συνταξιούχος καθηγήτρια και γυμνασιάρχης, γνωστή και για το συγγραφικό της έργο, Μαριέττα Ασημομύτη-Εκκεκάκη, με την παρουσίαση του βιβλίου τού Σταμάτη Αποστολάκη «Λαογραφικά τ’ αργαλειού».
Σειρά έχουν η φιλόλογος καθηγήτρια Μαρία Γαλανάκη και ο θεολόγος καθηγητής Μιχάλης Γαλανάκης, οι οποίοι παρακλήθηκαν από την Επιτροπή Έκδοσης και δέχτηκαν με ευχαρίστηση να καλύψουν τον τομέα της σχέσης του με τον μακαριστό θείο τους Ειρηναίο. Η εργασία τους φέρει τον τίτλο «Εγώ έχω τα θάρρη μου στον Θεό και στον αγιασμένο Παππού Ειρηναίο» και τον υπότιτλο «Μια συγκινητική συνέντευξη με τον Σταμάτη Αποστολάκη για τη γνωριμία και παραπέρα σχέση του με τον Ειρηναίο Γαλανάκη». Ακολουθεί η παρουσίαση της εργασίας του Σταμάτη Αποστολάκη «Μεγαλοβδομάδα και Λαμπρή στην Κρήτη», από τον θεολόγο καθηγητή και συγγραφέα Μάνο Γοργοράπτη. Με τη σειρά του ο δάσκαλος και ποιητής Βαγγέλης Κακατσάκης χαιρετίζει τον τιμώμενο με την εργασία του «Χαίρε δάσκαλε και λαογράφε, Σταμάτη Αποστολάκη!». Έπεται η εργασία της Γραμματέως της ΙΛΑΕΚ Ευγενίας Παπαϊωάννου, η οποία παρακλήθηκε γι’ αυτήν από την Επιτροπή Σύνταξης και ανταποκρίθηκε με ευχαρίστηση και αμεσότητα. Φέρει τον τίτλο «Η προσφορά του Σταμάτη Αποστολάκη στην Ιστορική Λαογραφική και Αρχαιολογική Εταιρεία Κρήτης». Ο Γιάννης Παπιομύτογλου, μέλος της Επιτροπής Έκδοσης του τόμου, παίρνει σειρά, με την εργασία του «Η συμμετοχή του Σταμάτη Αποστολάκη στα κρητολογικά συνέδρια».
Ο φιλόλογος – συνταξιούχος καθηγητής Θεόδωρος Πελαντάκης παρουσιάζει κατόπιν τη «ναυαρχίδα» των βιβλίων του τιμώμενου «Ριζίτικα. Τα δημοτικά τραγούδια της Κρήτης». Με τη σειρά του ο ομιλών προσπαθεί να προσδιορίσει το παιδαγωγικό προφίλ του, με την εργασία «Ο λαϊκός πολιτισμός στη διδακτική πράξη του Σταμάτη Αποστολάκη». Η ταμίας του Διοικητικού Συμβουλίου του Ιστορικού και Λαογραφικού Μουσείου Ρεθύμνης Κατερίνα Τσακάλη-Δομαζάκη παρουσιάζει κατόπιν την εργασία «Τα λαογραφικά του χορού στη δυτική Κρήτη». Ακολουθεί ο Κωνσταντίνος Φουρναράκης, μέλος της Επιτροπής Έκδοσης του τόμου, με την εργασία «Δυο φτωχά λόγια για έναν φωτισμένο δάσκαλο». Ο Ματθαίος Φραντζεσκάκης, επίσης μέλος της Επιτροπής Έκδοσης, παρουσιάζει τη δική του για «Τα λαογραφικά του τσιγάρου». Έπεται ο συνταξιούχος δάσκαλος και συγγραφέας Βασίλης Χαρωνίτης με την εργασία «Σταμάτης Αποστολάκης, ο δάσκαλος». Το πρώτο μέρος του τόμου κλείνει ο γνωστός δημοσιογράφος και συγγραφέας Νίκος Ψιλάκης, με μια πρωτότυπη εργασία, που φέρει τον τίτλο «Μια μέρα στο Σέλινο. Διήγημα βασισμένο σε πραγματικά γεγονότα και αφιερωμένο στον Σταμάτη Αποστολάκη».
Στο δεύτερο μέρος παρουσιάζονται πρωτότυπες επιστημονικές μελέτες, αφιερωμένες σ’ αυτόν. Ο διδάκτωρ Λαογραφίας και τέως Διευθυντής Ερευνών του Κέντρου Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών Γεώργιος Αικατερινίδης συνεισφέρει με την εργασία «Συλλογές πρωτογενούς λαογραφικού υλικού του Σταμάτη Αποστολάκη στο Κέντρο Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών». Ο καθηγητής Λαογραφίας του Τμήματος Ιστορίας και Εθνολογίας του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης Μανόλης Βαρβούνης παραθέτει τη δική του μελέτη, που φέρει τον τίτλο «Παραδοσιακός και λαϊκός πολιτισμός στη Θράκη κατά τον 20ό αιώνα». Ακολουθεί η μελέτη του ομότιμου καθηγητή του Πανεπιστημίου Κρήτης Θεοχάρη Δετοράκη «Γεωργικά Κρήτης. Από το αρχείο Στεφάνου Ξανθουδίδου». Ο Παναγιώτης Καμηλάκης, λαογράφος, τέως ερευνητής του Κέντρου Ερεύνης της Ελληνικής Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών, προσέφερε την εργασία με τον τίτλο «Οι παραδοσιακοί υλοτόμοι των Γιαννοχωρίων του Γράμμου (Καστοριάς)» και τον υπότιτλο «Επαγγελματικά ταξίδια, μετακινήσεις και εποικήσεις τους κυρίως στη Θεσσαλία μετά τα μέσα του 19ου αιώνα».
Αμέσως μετά δημοσιεύεται η εργασία του ομότιμου καθηγητή του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Ερατοσθένη Καψωμένου, «Το ριζίτικο τραγούδι και το ελληνικό πολιτισμικό πρότυπο». Στη συνέχεια το μέλος της Επιτροπής Έκδοσης του τόμου Ανδρέας Λενακάκης, δημοσιεύει τη δική του, με τον τίτλο «Η Κρήτη ως τόπος συνάντησης γλωσσών. Γλωσσικά συναπαντήματα στον κρητικό λαϊκό λόγο». Ο επίτιμος δικηγόρος και δεινός ερευνητής Στέργιος Μανουράς καταθέτει κατόπιν τη μελέτη του «Η ποιητική ενασχόληση του Μανουήλ Βερνάρδου». Ο ιδρυτής του Μουσείου «Λυχνοστάτης» Γιώργης Μαρκάκης τη δική του, με τον τίτλο «Του Μπρόκα τα ύστερα». Ακολουθεί η εργασία του ομότιμου Καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών και προέδρου της Ελληνικής Λαογραφικής Εταιρείας Μιχάλη Μερακλή, που επιγράφεται «Το Δημοτικό Τραγούδι και η ανωνυμία».
Ο συνταξιούχος φιλόλογος καθηγητής και Θεολόγος Κωστής Ηλ. Παπαδάκης κατέθεσε το δικό του πόνημα, με τον τίτλο «Ακριτικά τοπωνύμια της επαρχίας Αγίου Βασιλείου Ρεθύμνου». Η διδάκτωρ Αικατερίνη Πολυμέρου-Καμηλάκη, τέως Διευθύντρια και μόνιμη συνεργάτις του Κέντρου Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών, συμμετείχε στον τόμο με την εργασία «Η λαογραφική αποστολή της Μαρίας Λιουδάκι στα Εννιά Χωριά Κισάμου (1938)». Τέλος, ο Κωνσταντίνος Φουρναράκης, μέλος της Επιτροπής Έκδοσης του τόμου, κατέθεσε και δεύτερο πόνημά του, που επιγράφεται «Αθλητικοί αγώνες και παίγνια σε κρητικό γάμο του 1864».
Θα μου επιτρέψετε να σημειώσω, τελειώνοντας, ότι από τα ονόματα των συμμετεχόντων γίνεται αντιληπτό ότι ο τόμος έχει την αξία του. Οπωσδήποτε απουσιάζουν δύο τομείς ενέργειας του τιμώμενου, τους οποίους καλούνται να καλύψουν άλλοι φορείς, περισσότερο αρμόδιοι από εμάς.
Η Εκκλησία της Κρήτης καλείται να καλύψει τον τομέα της προσφοράς του στα του οίκου της, και οι εκπαιδευτικοί φορείς των Χανίων να διασώσουν και εντύπως τις εργασίες του Σταμάτη Αποστολάκη που αναφέρονται στο μέγιστο τμήμα της προσφοράς του, το εκπαιδευτικό. Με τις φτωχές της δυνάμεις, η Επιτροπή Έκδοσης προσπάθησε να καταρτίσει έναν αντάξιο του τιμώμενου τόμο, λιτό, περιεκτικό και χωρίς λάθη, και αυτό στο σύντομο χρονικό διάστημα του ενός έτους, συμπεριλαμβανομένων των εργασιών σελιδοποίησης και εκτύπωσης. Καλείσθε, λοιπόν, να μας κρίνετε με την αρμόζουσα στις παραμέτρους αυτές συγκαταβατικότητα.
Κύριε Σταμάτη Αποστολάκη, σου παραδίδουμε το αντίδωρό μας και ζητούμε την επιείκειά σου».
*Ο Χάρης Στρατιδάκης είναι δρ παιδαγωγικής
-ιστορικός ερευνητής – συγγραφέας
