Λαφονήσι – Μουσαγόρες (όχι Ελαφόνησος)

Κύριε διευθυντά,
πάλι ο χάρτης κάνει λάθος. Ο ιστορικός δεν αναφέρει τη μεγάλη σφαγή του Λαφονησιού και ο πολιτικός κάνει λάθος στο όνομα.
Πάνω από 40 χρόνια ασχολούμαι με το Λαφονήσι ιστορικά, ετυμολογικά, ιδεολογικά, ποιητικά, συγγραφικά και πάνω από 60 αλιευτικά. Γύρω στο 1955 Β’ ή Γ’ τάξη δημοτικού μ’ ένα καλαμάκι που μου αρμάτωσε ο πατέρας μου, έπιασα το πρώτο μου ψαράκι (σκορπίδι) σε μια κολύμπα του Λαφονησιού. Ηταν τόση η χαρά μου, πιστεύω η μεγαλύτερη, γιατί πηδούσα χωρίς παπούτσια στα τσουγκρόβραχα φωνάζοντας: έπιασα! έπιασα!
Κάποτε όταν υπηρετούσα στα Εννιά Χωριά κάποιος με αποκάλεσε “πείσμωνα δάσκαλο” επικριτικά. Και είχε δίκιο, να είναι αναπαυμένος… Σε ορισμένα θέματα είμαι ακόμη και τώρα (γέρο)πεισματάρης, καίγομαι μέσα μου και δεν ησυχάζω.
Δεκέμβρης 2018. Με επισκέφθηκε με το συνεργείο της Νέας Τηλεόρασης Κρήτης, στη Χρυσοσκαλίτισσα, ο πρωτομάστορας της παράδοσης και αγαπητός “τοις πάσι” Γιώργος Βιτώρος για μια εκπομπή για το Λαφονήσι. Μια από τις πολλές και όλες εύστοχες ερωτήσεις του και η ονομασία του Λαφονησιού. Η απάντηση ενδοιαστική, με εκδοχές διάφορες, γιατί δεν υπήρχε ετυμολογική σιγουριά.
Η ερώτηση δεν ξέρω, μου ήρθε σαν βελονιά, σουβλιά, με αναστάτωσε και δεν με άφηνε σε ησυχία ύπνου και ξύπνιου, με πείσμωσε, αφού είμαι και “πείσμων”.
Αρχισα το ψάξιμο από την αρχή, κολύμπησα στα λεξικά και κάτι ψάρεψα. Μάλιστα τώρα στα ηλιοβασιλέματα -που σπάνια είναι ωραία- μου ‘ρχεται να φωνάξω εύρηκα! εύρηκα! Γιατί πιστεύω ότι βρήκα αυτό που ψάχνουμε χρόνια. Βρήκα το ρήμα λαφύττω ή λαφύσσω που σημαίνει καταβιβρώσκω, καταβροχθίζω, απλήστως καταπίνω. Αυτό κάνει και το Λαφονήσι χιλιάδες χρόνια, καταπίνει τα καράβια. Απόδειξη τα τόσα ναυάγια. Τάφο των καραβιών το ονομάζουν στους ναυτικούς χάρτες και στο βιβλίο των φάρων του Λεωνίδα Πετρομανιάτη. Γι’ αυτό από τα πανάρχαια χρόνια με το όνομα Μουσαγόρες και με ιερό αφιερωμένο στον Μουσαγέτη Απόλλωνα προστάτη των θαλασσινών, σαν ναυτικό εικονοστάσι.
Γι’ αυτό στους Βενετσιάνικους χάρτες το συναντούμε σαν Σκόλιο (βραχονησίδα) Λαφονήσι και Φοντεστίνο Ντι Λαφονήσι. Γι’ αυτό οι ντόπιοι Ιναχωρίτες σαν φύλακες του γλωσσικού θησαυροφυλακίου, παντού και πάντα Λαφονήσι το αποκαλούν.
Υπάρχει και μία μόνο λέξη σχετική στον Ησίοδο με ίδιο θέμα, ίδια ρίζα, παραγωγική, δεν έχει σημασία ποιο απ’ όλα, γιατί το έτυμο είναι πανάρχαιο και άγνωστο. Η λέξη λάφωνοι = οι λίαν άφωνοι. Οι άλαλοι, αυτοί που δεν βγάζουν μιλιά και όπως λέει σοφά ο λαός μας μεταφορικά, κατάπιαν τη γλώσσα τους.
Λαφονήσι, λοιπόν, σύνθετη λέξη με α’ συνθετικό από το αρχέγονο ρήμα λαφύττω ή – σσω, που σημαίνει καταβροχθίζω, καταπίνω. Επίλογος της ιστορικής εννοιολογικής συνέχειας του ονόματος ο φάρος του Λαφονησιού για να φωτίζει το δύσκολο πέρασμα. Και η εκκλησία της Αγίας Ειρήνης για να ειρηνεύει τις θάλασσες που γιορτάζει αρχές Μαΐου, όταν οι θάλασσες γαληνεύουν. Οσο για τα λάθη του χάρτη, στην πολύ πλούσια και δαιδαλώδη ιστορία μας, αυτά συμβαίνουν, εξάλλου “ουδέν ανθρώπινον εντελές”.
Επειδή ό,τι γνωρίζουμε ή ό,τι μαθαίνουμε δεν είναι δικό μας, το χρωστάμε. Γι’ αυτό το μοιράζομαι μαζί σας.
Μανόλης Κ. Κογχυλάκης