Η Λάμπρω, τραγωδία εις πράξεις πέντε – ΑΝΤΩΝΟΥΣΑΣ Ι. ΚΑΜΠΟΥΡΟΠΟΥΛΑΣ

Στις σημαντικότερες πρόσφατες εκδόσεις συγκαταλέγεται και «Η Λάμπρω, τραγωδία εις πράξεις πέντε», το σημαντικότερο δράμα της Αντωνούσας Ι. Καμπουροπούλας, μίας πρωτοπόρου γυναίκας του 19ου αι., προδρόμου της φεμινιστικής συνείδησης στην Ελλάδα και των φιλελεύθερων ιδεών, αφού, αξίζει να σημειωθεί ότι διατήρησε -παρά τα κρατούντα στην εποχή της- το πατρικό της επώνυμο στις, και μετά τον γάμο της, δημοσιεύσεις των ποιημάτων και τραγωδιών της.
Τη σπουδαία αυτήν μορφή της Αντωνούσας Καμπουροπούλας -όλως ξεχασμένης στις μέρες μας- ανακάλυψε και κυριολεκτικά ξέθαψε από την αφάνεια ο εκλεκτός φίλος φιλόλογος κ. Κωνσταντίνος Φουρναράκης, προϊστάμενος στο Γ.Α.Κ.- Ιστορικό Αρχείο Κρήτης, που ασχολείται, κυρίως, με τη μελέτη της Ιστορίας και Λογοτεχνίας αυτής της περιόδου, του 19ου αιώνα.
Ο κ. Φουρναράκης παρουσίασε, αρχικά, τη μορφή της Αντωνούσας Καμπουροπούλας σε εκδήλωση του Ιστορικού Αρχείου Κρήτης. Στη συνέχεια, τα συμπεράσματα της έρευνάς του ανακοίνωσε και στο ευρύτερο επιστημονικό κοινό στο Δ’ Παγκόσμιο Συνέδριο της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Νεοελληνικών Σπουδών, που πραγματοποιήθηκε στη Γρανάδα της Ισπανίας, τον Σεπτέμβριο του 2010. Να σημειώσουμε ότι το έργο της Αντωνούσας Καμπουροπούλας, διάσπαρτο σε κλειστές συλλογές βιβλιοθηκών και σε αρχεία, χρειάζεται ειδική έρευνα προς εντοπισμό και μελέτη του. Ο λόγος αυτός είναι που δεν επέτρεψε μέχρι σήμερα τη μελέτη του από ειδικούς και κριτικούς της λογοτεχνίας.
Η Αντωνούσα Καμπουροπούλα γεννήθηκε στα Χανιά το έτος 1790, όπου και παντρεύτηκε και απέκτησε έναν γιο. Ο σύζυγός της μετείχε σε επαναστάσεις κατά των Τούρκων και τον Γενάρη τού 1824 ήλθε και εδώ, στο Ρέθυμνο, προκειμένου να υπερασπιστεί τα δεινώς πολιορκούμενα γυναικόπαιδα στο Σπήλαιο τού Μελιδονίου. Από τα κείμενά της μπορούμε να συμπεράνουμε ότι, κατά τη διάρκεια της επανάστασης του ’21 στην Κρήτη, γνώρισε ποικίλους κινδύνους και βίωσε τις τρομερές σφαγές και καταστροφές στην πόλη των Χανίων. Η Καμπουροπούλα, περαιτέρω, είναι η πρώτη Ελληνίδα που άρθρωσε επώνυμα λόγο πολιτικό. Από το 1840 εξέφραζε την έντονη απογοήτευσή της για τα εθνικά πράγματα, έκρινε τη συμπεριφορά των ξένων και συμβούλευε τον βασιλιά και τους πολιτικούς της Ελλάδας. Πέθανε τα Χριστούγεννα τού 1875 στην Αθήνα, χωρίς να προλάβει, δυστυχώς, να δει το όνειρό της, την απελευθέρωση της αγαπημένης της Κρήτης, να γίνεται πραγματικότητα.
Εντυπωσιάζει η αγωνία και η πολυμέρεια της γραφής της, η οποία -πέραν των διαφόρων πολεμικών γεγονότων της Κρήτης, επί της Ελληνικής Επαναστάσεως, [«Ποιήματα Τραγικά», εμπεριέχοντα πολέμους τής Κρήτης επί της Ελληνικής Επαναστάσεως, συντεθέντα και εκδοθέντα υπό Αντωνούσα Ι. Καμπουροπούλα (sic), εν Ερμουπόλει… 1840]- επεκτείνεται και αναδεικνύει και άλλα πολεμικά γεγονότα, άλλων περιοχών τού ελληνικού τόξου, όπως την περίφημη Έξοδο του Μεσσολογίου («Η Έξοδος τού Μεσσολογίου», τραγωδία εις πέντε πράξεις υπό της κυρίας Αντωνούσης Καμπουράκη, Κρήσσης, εν Αθήναις… 1875), αλλά και τα συμβάντα της Ναυπλιακής και Οκτωβριανής Επαναστάσεως [«Η Μνήμη», ποίημα της Αντωνούσης Ι. Καμπουροπούλου (sic) εκ Χανίων της Κρήτης, εν Αθήναις… 1863].
Όμως, το σημαντικότερο έργο της Αντωνούσας Καμπουροπούλας είναι, όπως έχουμε ήδη επισημάνει, το ηρωικό δράμα «Η Λάμπρω, τραγωδία εις πράξεις πέντε» (εν Μεσολογγίω 1861). Το έργο της αυτό, πέραν τού έντονου αυτοβιογραφικού επιπέδου τού λόγου, αποτελεί και μία σοβαρή έμμετρη ιστοριογραφία των πολεμικών γεγονότων της εποχής. Η υπόθεση της τραγωδίας εκτυλίσσεται ως εξής: Ένας ευγενικός και γενναίος νέος, ο Φλώρος, σπεύδει, μαζί με τον φίλο του, τον Λεωνίδα, να βοηθήσουν τον αιχμάλωτο αδελφό της Λάμπρως, τον Αλέξανδρο. Η ιπποτική και γενναία αυτή πράξη του Φλώρου κάνει να ανθίσει στην καρδιά της ηρωίδας ένας αγνός και όμορφος έρωτας προς το πρόσωπό του. Οι δύο νέοι δίνουν όρκους αιώνιας πίστης και αφοσίωσης. Μετά από πολλές περιπέτειες και ταλαντεύσεις που γνώρισε ο έρωτάς τους, η αγάπη τους, πλέον, ευοδούται και στερεώνεται. Η Λάμπρω -προκειμένου να μην αποχωριστεί τον αγαπημένο της ούτε για λίγο, στη διάρκεια εκστρατείας στη Χίο, που έμπαινε τώρα μπροστά τους προσωρινό εμπόδιο στην ένωσή τους με τα αιώνια δεσμά του γάμου- ντύνεται ανδρικά και ακολουθεί τον Φλώρο, χωρίς αυτός να το γνωρίζει. Σε μια μάχη βάζει το σώμα της ασπίδα, για να τον προστατεύσει και ένα βόλι εχθρικό την πληγώνει θανάσιμα στο στήθος.
Στο παρουσιαζόμενο έργο συσσωρεύονται γενναιόδωρα οι πανανθρώπινες αξίες της φιλοπατρίας (οι ήρωες ορκίζονται στην πατρίδα), της πίστης στον Θεό (βασική προϋπόθεση ύπαρξης του ανθρώπου σε δύσκολους καιρούς), του σεβασμού προς τους γονείς, της αυτοθυσίας, της ευγένειας και ειλικρίνειας των αισθημάτων και της αγνότητας των καρδιών (Φλώρος: αφού τον κόσμον γνώρισα κι ήλθα εις ηλικίαν/ Σ’ ορκίζομαι δεν έκαμα του έρωτος λατρείαν). Εντυπωσιακή, εδώ, καθίσταται η πρόοδος και το βάθεμα τού ερωτικού αισθήματος της Λάμπρως και τού Φλώρου, που αφορμή και αρχήν του είχε, όπως έχουμε ήδη επισημάνει, την αδελφική της Λάμπρως αγάπη προς τον αδελφό της, Αλέξανδρο. Είναι γεγονός ότι μέσα στα δύσκολα πολεμικά χρόνια ο έρωτας καθίσταται το «αλάτι» της ζωής και κλιμακώνεται, στη συγκεκριμένη τραγωδία, μέχρις αυτοθυσίας για τον αγαπώμενον, κατά τα παραδεδομένα πρότυπα τού «Ερωτόκριτου». Εντυπωσιάζει, πάντως, στη συγκεκριμένη τραγωδία και το πόσο συχνά προβάλλει και το θέμα της αυτοκτονίας, τόσον ένεκα της αδελφικής (η Λάμπρω για τον θεωρούμενο νεκρό αδελφό της), όσο και της ερωτικής αγάπης (ο Φλώρος για την Λάμπρω και η Λάμπρω για τον Φλώρο). Στη «Λάμπρω», τέλος, παραδίδονται και αρκετά ήθη και έθιμα της εποχής εκείνης, καθώς και διάφορα άλλα γεγονότα ποικίλων εκστρατειών της πολύπαθης Κρήτης αλλά και της αιματοβαμμένης Χίου.
Πρόκειται, τω όντι, για μίαν άκρως ενδιαφέρουσα επιστημονική έρευνα και επανέκδοση πρωτογενούς ποιητικού – ιστορικού – λογοτεχνικού υλικού. Τα θερμά μας συγχαρητήρια στον κ. Κων. Φουρναράκη και τους λοιπούς συντελεστές της έκδοσης, τους οποίους βεβαιώνουμε ότι: «ὂντως καλόν ἒργον εἰργάσαντο, ἐπειδάν καί ἐτελείωσαν αὐτό». Τέτοιες προσπάθειες μάς ενθαρρύνουν και μας κάνουν να πιστεύουμε ότι όσο ενδιαφερόμαστε και σκύβουμε πάνω από τις αιώνιες αξίες της τοπικής μας ιστορίας και λογοτεχνίας και του λαϊκού μας πολιτισμού δεν χάθηκαν ακόμα όλα κάτω από τον αδυσώπητο οδοστρωτήρα τού σύγχρονου τεχνοκρατούμενου πολιτισμού και την ισοπεδωτική λαίλαπα της παγκοσμιοποίησης και του συγκρητισμού.