Α) ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΣΜΠΩΚΟΣ: Σκαλιµουρίζοντας τον µπαξέ του γλωσσικού ιδιώµατος των Ανωγείων (Ερµηνευτικό λεξικό) – Ανώγεια 2023
«Σκαλιµουρίζοντας τον µπαξέ του γλωσσικού ιδιώµατος των Ανωγείων», επιγράφει τη νέα εργασία του ο έγκριτος Ανωγειανός λαογράφος Γεώργιος Σµπώκος, που από σεµνότητα µάς δηλώνει ότι δεν ανάσκαψε σε βάθος το γλωσσικό λαϊκό θησαυρό του χωριού του, µα έκαµε ένα απλό σκάλισµα.
Η πραγµατικότητα όµως είναι άλλη: Ο Γεώργιος Σµπώκος, γέννηµα και θρέµµα των Ανωγείων, που έζησε και σηµαδεύτηκε από όλα τα φοβερά γεγονότα γύρω από το 3ο ολοκαύτωµα του χωριού, έγιναν αφορµή να θαυµάσει το πείσµα, την επιµονή και τη θέληση των ανθρώπων του τόπου για ζωή και πρόοδο. Αφουγκράστηκε τις αγωνίες και τις ελπίδες, τα οράµατα και τις προσδοκίες, τις χαρές και τις λύπες τους όπως αποτυπώνονταν στον καθηµερινό τους µεστό, φιλοσοφηµένο και ευτράπελο λόγο και µε επιµέλεια, µέσα του, τον κατέγραφε.
Άκουε γερόντισσες και γέροντες Ανωγειανούς στη χαρά και στη λύπη, στην καθηµερινή συναναστροφή, στις αποσπερίδες και στα γλέντια και αποτύπωνε στο αόρατο χαρτί της καρδιάς του, αυτόν τον µοναδικό γλωσσικό πλούτο.
Κι όλα τα παραπάνω, µε αγάπη και επιµέλεια, τα κατέγραψε και συνεχίζει να τα καταγράφει στο χαρτί, για να µη χαθούν µε την εισβολή της εικόνας και της µηχανής στη ζωή µας.
∆ίκαια εποµένως έχει κατακτήσει τον επίζηλο τίτλο του Λαογράφου των Ανωγείων. Ολόκληρη βιβλιοθήκη αποτελούν οι λαογραφικές εργασίες του γύρω από το χωριό και τους ανθρώπους του. Ξεχωριστή σηµασία έδωσε στο γλωσσικό ιδίωµα του, που βέβαια αποτελεί και δικό του βίωµα.
Το συγκεκριµένο βιβλίο, αποτελείται από 5 µέρη, α) εισαγωγικά για µερικά δύσκολα τοπωνύµια β) ιδιορρυθµίες και τερτίπια του γλωσσικού ιδιώµατος των Ανωγείων,
γ) ερµηνευτικό λεξικό, δ)το γλωσσικό ιδίωµα των Ανωγείων στον ποιητικό λόγο, και ε )φωτογραφική παρουσίαση του τόπου και των ανθρώπων του.
Το ερµηνευτικό λεξικό που το θεωρεί ως µια ανθοδέσµη από τον «µπαξέ» (από τον ολόδροσο και ολάνθιστο κήπο) του γλωσσικού ιδιώµατος περικλείει ο τόµος των 235 σελίδων που πρόσφατα δόθηκε στην κυκλοφορία.
Συνήθως ένα γλωσσικό λεξικό δεν προκαλεί ιδιαίτερο ενδιαφέρον στον µη ειδικό. Αυτό δεν συµβαίνει στην εργασία που παρουσιάζοµε. Ο καταγραφέας συµπληρώνει τα περισσότερα λήµµατα µε µαντινάδες ή αποσπάσµατα από άλλα δηµοτικά έργα κι έτσι διαβάζεται µε πραγµατικό ενδιαφέρον και δεν ξεχνιέται. ∆υο παραδείγµατα:
1)∆ιωµατάρης-ιά-ικο: ο έχων ωραία σωµατικά και ψυχικά χαρακτηριστικά (διώµα> ιδίωµα) «Σαν είναι ο άντρας δυνατός // να’ ναι και διωµατάρης//
πατεί τη γη κι αυτή ρωτά // «Ποιος είναι ο πορπατάρης;»
2)στιµάρω: εκτιµώ [στιµαδόρος(ο) >ο εκτιµητής]
«Ξύπνησ’ αγάπη µου γλυκιά// κι ήρθαν οι στιµαδόροι//
Να σου στιµάρουν τσ’ οµορφιές// τα κάλλη που’ χεις κόρη.»
Β) ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΣΜΠΩΚΟΣ: Η Μαντινάδα στη ζωή και στο γλέντι του Ανωγειανού κατά τον 20ο αιώνα. (έπαινος Ακαδηµίας Αθηνών) Ανώγεια 2023
«Όλοι ανεξαιρέτως οι Ανωγειανοί διαθέτουν άλλος λιγότερο και άλλος περισσότερο την ικανότητα της στιχοπλοκίας και η χρήση της µαντινάδας ήταν και παραµένει, µέχρι και τις τελευταίες δεκαετίες κύρια µορφή στη µεταξύ τους συνεννόηση…» γράφει ανάµεσα στ’ άλλα στο οµότιτλο κεφάλαιο του νέου βιβλίου του ο συγγραφέας.
Την ικανότητα αυτή αποδίδει στους Ιδαίους ∆ακτύλους που τους θεωρεί ως πρώτους κατοίκους της Ίδης και λογικά προγόνους των Ανωγειανών.
∆εν γνωρίζω που οφείλεται αυτή η ικανότητα, αλλά γεγονός είναι ότι υπάρχει.
Έχω προσωπική εµπειρία από τα παιδικά µου χρόνια που περιδιάβαινα τους δρόµους του χωριού κι άκουγα τους ανθρώπους να χρησιµοποιούν πολύ συχνά τη µαντινάδα. ∆εν είναι έξω από την πραγµατικότητα, αν πούµε ότι αυτή κάλυπτε σχεδόν όλες τις περιπτώσεις των κοινωνικών σχέσεων στ’ Ανώγεια: Με τον στίχο φοβέριζε ο Ανωγειανός, µε τον στίχο έκανε την ερωτική του εξοµολόγηση, µε τον στίχο κορόιδευε και µε τον στίχο ικανοποιούνταν ψυχικά.
Αυτή την ποιητική µορφή της ζωής των απλών ανθρώπων του χωριού µεταφέρει στο συγκεκριµένο βιβλίο του ο Γεώργιος Σµπώκος.
Ανοίγοντας το ο αναγνώστης διαπιστώνει ότι δεν είναι µια ακόµα συλλογή από γνωστές ή άγνωστες µαντινάδες. Υπάρχει και αυτή και µάλιστα µε πολλές ωραίες κοντραριστές- θεµατικές κ. α. µαντινάδες, ονόµατα µαντιναδολόγων του χωριού, εισαγωγικό µελέτηµα για την Ίδη και τους Ιδαίους, αναφορά στο Ανωγειανό Μοιρολόγι, λεξιλόγιο και η φωτογραφική παρουσίαση του γλεντιού.
Πέρα απ’ αυτά το βιβλίο είναι µια πρωτότυπη εργασία που αναφέρεται στον τρόπο, στο χρόνο και στην αιτία που δηµιουργήθηκε η συγκεκριµένη µαντινάδα. Παραθέτω δυο χαρακτηριστικά παραδείγµατα από το βιβλίο: «Στις αρχές του 20ου αιώνα στο ανωγειανό αόρι ο ∆ηµητρός Χαιρέτης, φοιτητής, και βοσκός έβλέπε το κουράδι τους στην περιοχή της Στεφάνας. Μισοξαπλωµένος στον ασκιανό ενός ασφεντάµου παρατηρεί µια βιόλα που µια αδηφάγα κάµπια την τρώει λαίµαργα. Κάποια στιγµή µια πέρδικα στραταρίζοντας και αγνοώντας την ανθρώπινη παρουσία µε ένα τσίµπηµα, αρπάζει την κάµπια, την καταπίνει και άµεσα ο ∆ηµητρός:
Τη γκάµπια τρώει η πέρδικα // κι η γκάµπια τρώει τη βιόλα
Σε τουτηνά τη µαύρη γη // χάµε πληρώνουντ΄όλα.
Και το δεύτερο παράδειγµα: Ένας φτωχός οικογενειάρχης έχει βαριά άρρωστη τη µικρή του κόρη και τροµερά στενοχωρηµένος φεύγει από το σπίτι του και φτάνει στο καφενείο. Οι θαµώνες αντιλαµβάνονται ότι κάτι σοβαρό του συµβαίνει κι ένας απ’ αυτούς τον ρωτά: Είντα χεις Κώστα; Είντα σου συµβαίνει;
Κι εκείνος απαντά µε την ακόλουθη µαντινάδα:
Ήρθεν ο Χάρος και ζητά, // τη µπιο µικρή µου κόρη
Μα δεν τη δίδω ανε γκαεί // όλο το Περαχώρι»
Τα παραπάνω βιβλία έχουν δωρηθεί από τον συγγραφέα, το Α στο 1ο ∆ηµοτικό Σχολείο και το Β στο Σταυράκειο Γυµνάσιο- Λύκειο του ∆ήµου, για την ενίσχυση του ταµείου τους.
Θερµά συγχαρητήρια!
