Λέξεις που χάνονται Νίκου Σαραντάκου (3)

Στο τρίτο σημείωμα, στις τρίτες “αφορμές” μερικές λεξούλες ακόμη…
Το τελευταίο “τρατάρισμα” για όλους μας από τη γοητεία της “αρχαιολογίας της λέξης” κατά τον Φυντανίδη.
Σαντάρδο… είναι λέει το κοντάρι στην πρύμη των πλοίων που χρησιμεύει για την έπαρση της εθνικής σημαίας και κατ’ επέκταση η ίδια η Εθνική σημαία.
Μα τι ωραίο!
…Ο Πολίτης γράφει για το σαντάρδο στο μπαλκόνι του προξενείου απ’ όπου κυμάτιζε η ελληνική σημαία.
Αξίζει επίσης να αναφέρουμε ότι σαντάρδο λέγεται ακόμη το ψηλότερο σημείο της Ερείκουσας, ενός από τα διαπόντια νησιά στο βορειοδυτικό άκρο της Ελλάδας. Η λέξη υπάρχει στα παλιότερα λεξικά και προέρχεται από το ιταλικό stendardo.
…O Κ. Βάρναλης είχε χαρακτηρίσει “σάπιο σαντάρδο της εσχάτης πειρατείας τον Ουίστον Τσόρτσιλ”.
Σε κανένα λεξικό δεν υπάρχει αυτή η ξεχασμένη, σχεδόν, λέξη, σαντεκλέρια (τα).
Παρατίθεται στον πληθυντικό, επειδή σχεδόν ποτέ δεν χρησιμοποιείται ο ενικός.
“Θα τραβηχτούμε σαν τα σαντεκλέρια” που σημαίνει “θα μαλώσουμε”, η οποία, όπως δείχνει η διαδικτυακή αναζήτηση, ακόμα ακούγεται. Βέβαια καθώς η λέξη δεν είναι διαφανής ετυμολογικά έχει παραφθαρεί. Θα τη βρείτε επίσης ως σιντεκλέρια ή σαντικλέρια.
Στην κλασική κωμωδία “Ο Κλέαρχος, η Μαρίνα κι ο κοντός” ο κοντός (Νίκος Ρίζος) υφίσταται τα πάνδεινα από την πεθερά του (Γεωργία Βασιλειάδου) και αγανακτεί.
“Κάποια στιγμή θα τραβηχτούμε σαν τα σιντεκλέρια”…
Σαρμάκο
Η σπάνια αυτή λέξη που δεν υπάρχει σε κανένα λεξικό έρχεται να ενώσει τα ρεμπέτικα με την ενετοκρατία.
Πράγματι, είναι πολύ οικεία στους φίλους του ρεμπέτικου επειδή υπάρχει στον τίτλο ενός τραγουδιού του Βαμβακάρη, ο Μάρκος κάνει σαρμάκο.
Υπάρχει και νεορεμπέτικη κομπανία με το όνομα Σαρμάκο.
“Κάνω σαρμάκο” σημαίνει “στέκομαι αμίλητος προσοχή, αποφεύγω να εκδηλωθώ”.
Στο τραγούδι ο Μάρκος βλέπει την αγαπημένη του με άλλον, αλλά “κάνει σαρμάκο”, “κάνει το κορόιδο” ας πούμε.
Πολύ μου άρεσε και το… σερβανί!
Η σοφίτα, το υπερώο, το μέρος του σπιτιού, κάτω από τη στέγη. Λέξη παλιά, ασφαλώς που ακουγόταν κυρίως στην Πόλη (και ακούγεται ακόμα) και τη Μικρασία, αλλά που δεν την έχει κανένα λεξικό.
Δάνειο από το τουρκικό sirvani, ίδιας σημασίας.
Το σερβανί, είναι η μεγάλη σοφίτα των παλιών σπιτιών, συνήθως σε ενιαίο χώρο.
Για τα παιδιά πρέπει να ήταν χώρος μαγικός.
“Ανέβαινα στο σερβανί το γεμάτο μ’ ένα πλήθος παλιά περίεργα πράγματα” θυμάται ο Κλέων Παράσχος σε ένα διήγημα (παραμύθι). Πιο παραστατικά, η Κλαίρη Σωτηριάδου:
“Εκείνο το πρωί εμείς παίζαμε με κούκλες από νωρίς στο σερβανί, στο καθιστικό της σοφίτας δηλαδή, ανάμεσα στα μπαούλα, τα γεμάτα παλιά ωραία ρούχα, ανοιγμένες καπελιέρες με φτερά και μποά, ολόσωμους καθρέφτες, κινέζικα παραβάν, κούκλες, σκαμνάκια, διάφορα αναμνηστικά που έφερνε από τα ταξίδια του ο καπετάνιος παππούς”.
Στον Κρητικό του Πρεβελάκη…
“Ο ουρανός έριχνε τώρα, σιτζίμι το νερό”…
Σιτζίμι λοιπόν… Το λεπτό, γερό σκοινί, ο γερός σπάγγος. Η λέξη είναι τουρκικό δάνειο (sicim) και από τα ελληνικά λεξικά, μόνο ο Πάπυρος την καταδέχτηκε.
Ακούγεται ακόμα στα νησιά του Αιγαίου, στην Κρήτη, στην Πελοπόννησο, στην Εύβοια. Σιτζίμι ήταν το σκοινί για τα ρούχα, ήταν ο σπάγγος με τον οποίο ευνούχιζαν τα ζώα, ήταν ο σπάγγος του χαρταετού.
Πάντοτε γερός και καλά στριμμένος.
Στις αναμνήσεις του από την παιδική του ηλικία ο Κοσμάς Πολίτης σχολιάζει τους σπάγγους των χαρταετών:
“Γιατί, αν είχε σπάγγο σιτζίμι ή διμισκί κι ο άλλος είχε σπάγγο τσουβαλίσιο, σίγουρα τον έκοβες”…
…Θαυμάσια δουλειά! Οι 366 λέξεις του Ν. Σαραντάκου, παλιές αυθεντικές, σπανιότατες οι πιο πολλές δεν έχουν λεξικογραφηθεί, έχουν όμως ζήσει στη μνήμη και στα λογοτεχνικά σχήματα, στις μαντινάδες, στα ευτράπελα, στις παροιμίες, στα παραμύθια…
Χάρη σ’ αυτές τις εκδόσεις παίρνουν θέση και στην αγάπη του κόσμου με νέα διαδικασία.