Οι λέξεις στην ποίηση

Η ευκολία με την οποία γράφεται απ’ τους πλείστους δημιουργός ένα ποίημα -κι εδώ η ευκολία αναφέρεται τόσο στον λίγο χρόνο που παίρνει η δημιουργία ενός ποιήματος απ’ τη σύλληψη του ως την τελική του μορφή όσο και στην ογκωδέστατη παραγωγή ποιητικών έργων- είναι κάτι το εξωφρενικό και το αφύσικο γι’ αυτούς που δεν μπορούν να την κατανοήσουν. Και δεν την κατανοούν είτε γιατί οι ίδιοι δεν γράφουν μ’ ευκολία είτε γιατί δεν συμμερίζονται την λανθασμένη άποψη ότι η δύναμη του ταλέντου είναι το πρωθόρμητο αυτής της ευκολίας. Για τους περισσότερους, ο ταλαντούχος μπορεί κι έχει το δικαίωμα να ξεφουρνίζει ποιήματα όπως ο φούρναρης το ψωμί. Ο υπαινιγμός δεν είναι βέβαια για το κοινότοπο και πολυσυζητημένο θέμα της σκληρής δουλειάς απ’ την οποία προκύπτει το καλό κι άξιο έργο. Ο υπαινιγμός γίνεται για ένα ζήτημα πυρηνικό, θά ’λεγα, της επώδυνης δουλειάς και της βασανιστικής επεξεργασίας της έμπνευσης του δημιουργού: Το παίδεμα του ποιητή με τη λέξη, το παίδεμα της ίδιας της λέξης που αποσκοπεί σε λαγαρή γλωσσική έκφραση υπηρετική της προϋπάρχουσας στον νου του ποιητή ιδέας.
Αλλ’ αυτός ο παιδεμός του με τη λέξη σε τι συνίσταται;
Τι ακριβώς σημαίνει; Οι στίχοι ενός ποιήματος δεν σύγκεινται από λέξεις ασύδοτα διαλεγμένες, ακόμα κι αν αυτές βοηθούν στην έκφραση του νοήματος και στην επίτευξη του σκοπού της ποιητικής δημιουργίας γενικότερα. Θέλω να πω ότι ο ποιητής δεν αμολάει λέξεις στο χαρτί με την άνεση και την ευκολία που έρχονται οι λέξεις στο στόμα ενός ευφραδή ομιλητή. Ο ποιητής δεν πρέπει να θέλει να βρίσκει λέξεις μ’ ευκολία κι άνεση ρήτορα.
Γιατί όμως αυτός ο βασανισμός του με τις λέξεις αφού μπορεί να βρει εύκολα αυτές που ίσως τον εξυπηρετούν; Γιατί νοιώθει (λόγω αμείλικτης αυτοκριτικής; Aπό διαίσθηση; Aπό αλάνθαστο γλωσσικό αισθητήριο; Aπό απαίτηση υψηλής γλωσσικής αισθητικής;) ότι ο θησαυρός σε νοήματα που κουβαλάει η κάθε λέξη δεν έχει δυναμικοποιηθεί ακόμα σε ποιητικές ποιότητες τέτοιες που να μπορούν να υπηρετήσουν καλλιτεχνικά την ουσία του ποιήματος που είναι η ιδέα. Η λέξη δεν είν’ ακόμα ώριμη γι’ αυτό. Πρέπει να υποστεί ξελαμπικάρισμα κι αναπαρθένευση σε βαθμό που να νομίζεις ότι είναι νιόκοπη κι αμόλυντη.
Ο τρόπος για να γίνει αυτό είναι να χωνευτεί η λέξη σε τέτοιο σημείο απ’ την ψυχή ώστε να γίνει αίμα και να αρχίσει να κυλάει στις φλέβες του ποιητή, να γίνει χειρονομία του και βλέμμα του, να υποστεί επεξεργασία ως τον πυρήνα της ωσότου να την εμπειριωθεί ολόκληρη μέχρι τέλους, ωσότου η ψυχή διηθήσει τη λέξη ίσαμε τις πιο απόμακρες σημασίες της και λεπτές αποχρώσεις της. Μόνο τότε θα ριζώσει βαθιά στο ψυχικό έδαφος του ποιητή, θα φυτρώσει και θα δώσει καρπό που σαν ωριμάσει θα πέσει πάνω στο χαρτί· η λέξη αυτή που αρχικά δίσταζε να χρησιμοποιήσει ο ποιητής γιατί ακόμα δεν του είχε γίνει βαθύτατα προσωπική, πλασμένη απ’ τον ίδιο με το πυρ του πάθους του και τη δροσιά της αιώνιας νιότης του.
Αυτονόητο είναι ότι εάν η έμπνευση λάμπει μέσα στον δημιουργό αστραπιαία και διαρκεί μόνον μια στιγμή, ο παιδεμός με τη λέξη, αν είναι ο παιδεμός σαν αυτό που περιγράφθηκε προηγούμενα, μπορεί να κρατήσει καιρό.
Aρα η κυοφορία ενός τέτοιου ποιήματος, που θα φέρει ποιότητες ασυνήθιστες, μπορεί να διαρκέσει χρονικά όσο ένα πολύ μεγάλο μέρος του κύκλου μιας ύπαρξης. Ακραίο παράδειγμα, ο Faust του Goethe και οι δύο Οιδίποδες του Σοφοκλή.
Μια τέτοια κυοφορία προκύπτουσα απ’ τον βασανιστικό έλεγχο και την επώδυνη επεξεργασία της λέξης ακυρώνει αυτόματα διαθέσεις για εύκολες κι ακούραστες δοκιμές στην ποίηση. Κι είναι φορές π’ αναρωτιέμαι μήπως ο «Διονύσιος Ιερομόναχος, εγκάτοικος στο εξωκκλήσι του Αγίου Λύπιου» δεν μπόρεσε να μας δώσει ακέραια ποιήματα λόγω της αδυναμίας του να κάνει όλες τις λέξεις που προόριζε γι’ αυτά να κυλούν μέσα στο αίμα του ή λόγω της απροθυμίας του να ενδώσει στην ευκολία εκείνη για την οποία μίλησα στην αρχή.