Ο πυρήνας της διδακτικής και μαθησιακής διαδικασίας
Η λήψη αποφάσεων αναφέρεται σε μία διαδικασία επιλογής μίας εναλλακτικής πορείας δράσης με τρόπο αποτελεσματικό και κατάλληλο για την εκάστοτε περίσταση. Λήψη αποφάσεων μπορεί να σημαίνει ότι ύστερα απ’ τη συλλογή πληροφοριών και την επεξεργασία τους γίνονται επιλογές μέσ’ από ένα πλήθος εναλλακτικών λύσεων προκειμένου ν’ ακολουθηθεί η πιο κατάλληλη λύση. Συναφής ιδέα είναι κι αυτή που αναφέρεται στο πώς μέσ’ από διάφορες γνωστικές τεχνικές μπορεί κάποιος να εκμεταλλευτεί τις προερχόμενες απ’ το περιβάλλον πληροφορίες για να πάρει λογικές αποφάσεις. Ποιες και πόσες πληροφορίες θα χρησιμοποιηθούν και πώς θα χρησιμοποιηθούν για να παρθεί μία απόφαση μεταξύ μίας ομάδας πιθανών επιλογών εξαρτάται απ’ τη δομή του περιβάλλοντος. Για παράδειγμα, ο δάσκαλος θα λάβει κάποιες ενδείξεις σχετικά με το βαθμό εξοικείωσης των μαθητών με μία συγκεκριμένη κινητική δραστηριότητα για να αποφασίσει εάν θα ξεκινήσει τη διδασκαλία με την Α μέθοδο ή με τη Β μέθοδο. Μία τεχνική λήψης αποφάσεων που χρησιμοποιείται συχνά είν’ αυτή της ικανοποίησης (satisficing) που προτάθηκε απ’ το Herbert Simon (κάτοχο του βραβείου Nobel στα οικονομικά) για να αμφισβητηθεί η θεωρία ορθολογικής απόφασης (rational – decision theory) σύμφωνα με την οποία οι άνθρωποι μπορούν πάντα να παίρνουν ιδανικές αποφάσεις τονίζοντας τη σημασία κάποιων κριτηρίων και ταυτόχρονα μειώνοντας τη σημασία κάποιων άλλων. Σύμφωνα με την τεχνική της ικανοποίησης, οι άνθρωποι δεν λαμβάνουν υπόψη όλες τις πιθανές επιλογές κι έπειτα υπολογίζουν ποιες θα οδηγήσουν στα μεγαλύτερα οφέλη και στις μικρότερες απώλειες. Αντ’ αυτού, υιοθετείται ο μικρότερος αριθμός επιλογών που απαιτείται για να λάβει κάποιος μία απόφαση που πιστεύει ότι θα ικανοποιήσει τις ελάχιστες απαιτήσεις του. Μία τέτοια τεχνική μπορεί να χρησιμοποιείται και στο σχολείο όχι όμως τόσο συχνά όσο στην καθημερινή ζωή. Η βιαστική λήψη αποφάσεων στο σχολικό περιβάλλον μπορεί να οδηγήσει σε απόκλιση απ’ τους προγραμματισμένους εκπαιδευτικούς σκοπούς. Αντίθετα πρέπει να ευνοείται η λήψη αποφάσεων κατόπιν περισυλλογής.
Η λήψη αποφάσεων στο σχολικό περιβάλλον
Στην περίπτωση της διδασκαλίας η λήψη αποφάσεων είναι μία γραμμική διεργασία σε τρεις φάσεις: προ της αλληλεπίδρασης του δασκάλου με τον μαθητή (σχεδιασμός και προγραμματισμός μαθήματος σε ετήσια και ημερήσια βάση), κατά την αλληλεπίδραση (καθ’ αυτό διδασκαλία) και μετά την αλληλεπίδραση (αξιολόγηση της διδασκαλίας και στοχασμός). Ηδη απ’ τη δεκαετία του 1970 η εκπαιδευτική κοινότητα μιλούσε για τη λήψη αποφάσεων ως μία βασική διδακτική ικανότητα και για τον δάσκαλο ως έναν επεξεργαστή πληροφοριών που διαγιγνώσκει καταστάσεις, ελέγχει υποθέσεις και παίρνει αποφάσεις. Πράγματι, σήμερα και ύστερα από πάμπολλες μελέτες μέσα σε πραγματικές σχολικές τάξεις δεν μπορεί πλέον να αμφισβητηθεί η διαπίστωση ότι οι δάσκαλοι παίρνουν μια πληθώρα αποφάσεων κατά τη διάρκεια της σχολικής μέρας και ότι αυτή η λήψη αποφάσεων οργανώνει και κατευθύνει τη συμπεριφορά του δασκάλου και διαμορφώνει το πλαίσιο μες στο οποίο πραγματοποιείται η διδασκαλία και προκύπτει μια κάποια μάθηση. Οποιαδήποτε διδακτική ενέργεια και πρωτοβουλία είναι το αποτέλεσμα απόφασης που παίρνει ο δάσκαλος ύστερα από μια πολύπλοκη γνωστική επεξεργασία των διαθέσιμων πληροφοριών. Σχετικές ανασκοπήσεις βιβλιογραφίας έδειξαν ότι (α) κι οι έμπειροι κι οι άπειροι δάσκαλοι παίρνουν αποφάσεις επί τη βάσει διαφορετικών κριτηρίων και με διαφορετικούς ρυθμούς, (β) οι έμπειροι δάσκαλοι παίρνουν 30% περισσότερες αποφάσεις απ’ τους άπειρους δασκάλους, (γ) οι άπειροι δάσκαλοι στηρίζονται περισσότερο στα γραπτά σχέδια μαθήματος και λιγότερο στις ανάγκες των μαθητών για να πάρουν αποφάσεις και (δ) οι έμπειροι δάσκαλοι βασίζονται όχι μόνο στις αντιδράσεις των μαθητών για να πάρουν αποφάσεις αλλά και στα χαραχτηριστικά και στις στάσεις (attitudes) της κάθε τάξης.
