Η Χανιώτισσα εικαστικός Μαρία Νικηφοράκη οραµατίστηκε το Σπήλαιο των Ελεφάντων που βρίσκεται στον Αποκόρωνα σαν µια µήτρα µέσα από την οποία γεννιέται µια αγέλη θηλυκών θηλαστικών. Μια αγέλη που µέσα από χορευτικές κινήσεις άλλοτε µιµείται την κίνηση των θαλάσσιων θηλαστικών κι άλλοτε προτάσσει το γυναικείο σώµα και τη θηλυκή ταυτότητα. Ένα πρωτότυπο οπτικοακουστικό έργο, που συνδυάζει στοιχεία επιστηµονικής φαντασίας, οικολογίας και φεµινισµού, καθώς ο θεατής αφήνεται να παρακολουθεί την εντυπωσιακή υποβρύχια χορογραφία εκτελούν οι δύτριες και πρωταθλήτριες της ελεύθερης κατάδυσης Άννα Ηλιάδου, Fayrouz El Mehdawi και Anastasia Kutkovska.
Με αφορµή τον έργο “Υδάτινος Χορός: Το Σπήλαιο των Ελεφάντων”, που παρουσιάζεται αυτές τις ηµέρες στο Χαµάµ της οδού Κατρέ, οι “διαδροµές” µίλησαν µε τη Μαρία Νικηφοράκη για το πως εµπνεύστηκε το έργο, αλλά και τους οικολογικούς και φενιστικούς προβληµατισµούς που βάζει.
Πώς προέκυψε αυτό το έργο;
Τα βήµατα που “έχτισαν” αυτό το έργο ήταν πολλά και έπαιξαν σηµαντικό ρόλο οι συνεργάτες. Η σύλληψη της ιδέας για µια υποβρύχια χορογραφία ξεκίνησε το 2016 όταν έκανα ένα πρόγραµµα φιλοξενίας καλλιτεχνών στην Αµοργό, το Wilderness Amorgos, µε επιµελήτρια την Αµαλία Χαρικιοπούλου. Σε εκείνο το πρότζεκτ ξεκίνησε ο έρωτάς µου µε τη θάλασσα και την κατάδυση. Από τότε πέρασε καιρός και το 2022 ωρίµασε µέσα µου η ιδέα µιας υποβρύχιας χορογραφίας, η οποία να περιλαµβάνει όµως κι άλλα στοιχεία κοινωνικοπολιτικά. Εκείνη την περίοδο γνώρισα την Ελένη Ρήγα -που είναι η επιµελήτρια του έργου που παρουσιάζουµε στο Χαµάµ της Κατρέ- και κάναµε µια πρώτη συζήτηση για να ξεκινήσει η παραγωγή. Εγώ είχε ήδη προσανατολιστεί στην ιδέα υποβρύχιων γυρισµάτων σε σπήλαιο και η Ελένη µου είπε να σκεφτώ και να µελετήσω θαλάσσια βιολογία ώστε να διαφυλάξουµε το ευαίσθητο οικοσύστηµα, όπως είναι αυτό των σπηλαίων που αποτελούν κιβωτούς βιοποικιλότητας.
Αυτό σε έφερε στο Ελληνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών;
Ναι, κι ήταν πολύτιµη η βοήθεια που έλαβα από τους ανθρώπους του ΕΛΚΕΘΕ και συγκεκριµένα τους ∆ρ. Γιάννη Ίσσαρη, Μαρία Σαλωµίδη, Τάνια Ζερβουδάκη και Άρη Προσπαθόπουλο καθώς και τις Ιόλη Λάρδη, Ελένη Κυτίνου και Ανδρονίκη Παρδάλου, που µε βοήθησαν στα εργαστήρια πάνω στα οποία βασίστηκε η χορογραφία. Η συνεργασία µε όλους αυτούς τους ανθρώπους είχε και επιστηµονικό και οικολογικό και τεχνικό ενδιαφέρον γιατί µε συµβούλεψαν τεχνικά πως θα µπορούσα να υλοποιήσω το όραµά µου. Στην υλοποίηση του πρότζεκτ ήταν σηµαντική και η συµβολή του Νικόλα Γιαννουλάκη που ήταν ο οδηγός της κατάδυσης.
– Το σπήλαιο των Ελεφάντων πώς προέκυψε;
Πάνω στην έρευνα που έκανα έµαθα για το σπήλαιο των Ελεφάντων και διαπίστωσα, προς έκπληξή µου, ότι βρίσκεται στα Χανιά που είναι ο τόπος καταγωγής µου κι ο τόπος που µεγάλωσα. Ήταν περίεργο αυτό γιατί µέχρι τότε δεν είχα δουλέψει ποτέ ξανά στα Χανιά. Το εντυπωσιακό στο σπήλαιο των Ελεφάντων είναι ότι πέρα από τα σηµαντικά παλαιοντολογικά ευρήµατα που έχουν εντοπιστεί σε αυτό, είναι το µοναδικό σπήλαιο στην Ελλάδα που έχει οξυγόνο και µπορείς να αναπνεύσεις όταν αναδυθείς, ενώ η πρόσβαση σε αυτό είναι εύκολη. Εποµένως, η επιλογή του συγκεκριµένου σπηλαίου είχε για εµένα πολλές ενδιαφέρουσες διαστάσεις. Ήταν βολικό για τα γυρίσµατα αλλά ήταν και µια επιλογή διαισθητική, προσωπική και συνειρµική που µε έφερνε ξανά στα Χανιά.
Έχει ενδιαφέρον ότι το συγκεκριµένο έργο περιλαµβάνει στοιχεία από πολλές τέχνες…
Είµαι µια καλλιτέχνις που πειραµατίζοµαι στο πεδίο µεταξύ performance art, film και χορογραφίας. Κι αν υπάρχει κάτι που θέλω να κουβαλάω ως ταυτότητά µου είναι η δηµιουργία έργων που περιλαµβάνουν την κίνηση του σώµατος, είτε αυτό είναι χορός είτε όχι, συχνά στον δηµόσιο χώρο, που φέρει ταυτόχρονα ένα κοινωνικοπολιτικό µήνυµα.
Είµαστε σε µια εποχή που λόγω της κλιµατικής κρίσης και µιας µακράς περιόδου κακοποίησης του περιβάλλοντος πολλοί άνθρωποι προσεγγίζουν ξανά τη φύση αλλά µε µια ευαισθησία. Τι νοµίζεις ότι έχει να µας διδάξει η φύση;
Αυτό που µπορώ να σου πω είναι τι έµαθα µέσα από αυτό το έργο. Νοµίζω λοιπόν ότι η επαφή µου µε το ΕΛΚΕΘΕ και τη θαλάσσια βιολογία µε καθόρισε ως καλλιτέχνη. Γι’ αυτό και το έργο από εκεί και πέρα έχει στραφεί στη βιωσιµότητα και την οικολογία. Επίσης, αυτό που έµαθα από τα θαλάσσια ζώα είναι ότι έχουν έναν τρόπο να επιβιώνουν που έχει πολλά να µας διδάξει. Για παράδειγµα τα κητώδη θηλαστικά ζουν σε µεγάλα βάθη µέσα στο σκοτάδι και πλοηγούνται µε ήχους. Αυτό αµέσως αµέσως θέτει έναν προβληµατισµό για την ιεραρχία των αισθήσεων έτσι όπως έχουµε µάθει εµείς να ζούµε κι όπως την έχει διαµορφώσει αυτή ο δυτικός πολιτισµός, που είναι οπτικοκεντρικός. Με λίγα λόγια η θαλάσσια βιολογία φέρει άλλες αξίες και µια διαφορετική ιεραρχία των αισθήσεων. Επίσης, το νερό και η ρευστότητα που το διακρίνει ως στοιχείο, σε ωθεί να δεις τον κόσµο µε µια πιο ρευστή µατιά “κόντρα” στην απολυτότητα που έχουµε µάθει να ζούµε.
Ως προς τη φεµινιστική διάσταση της παράστασης και δεδοµένου ότι τα τελευταία χρόνια µέσα από το κίνηµα “Metoo” άνοιξε µια µεγάλη συζήτηση για την αντιµετώπιση των γυναικών, πού πιστεύεις ότι βρισκόµαστε σήµερα;
Μέσα στο έργο που παρουσιάζεται προβάλλεται και µια συνέντευξη που πήρα από τη ∆ρ Μαρία Σαλωµίδη, ερευνήτρια του ΕΛΚΕΘΕ, η οποία αναφερόµενη στις δυσκολίες που έχει αντιµετωπίσει ως γυναίκα, µου διηγήθηκε ένα περιστατικό από µια θαλάσσια αποστολή που είχε στο Άγιο Όρος. Συγκεκριµένα µία υποβρύχια αποστολή την οποία δεν της επέτρεψαν να εκτελέσει -παρότι ήταν διευθύντρια του προγράµµατος- επειδή είναι γυναίκα. Αυτό νοµίζω λέει πολλά για το που βρισκόµαστε σήµερα…
Από όλα αυτά που µού λες αντιλαµβάνοµαι ότι πιστεύεις ότι η τέχνη πρέπει να παίρνει θέση απέναντι στα πράγµατα. Είναι έτσι;
Τα περισσότερα έργα µου θα έλεγα ότι είναι διαισθητικά, αλλά πολύ γρήγορα αυτή η διαίσθηση καθώς πλάθεται αποκτάει κοινωνικοπολιτικά µηνύµατα. Προσωπικά, νιώθω ότι ως καλλιτέχνις “πατάω” δηµιουργικά στον άξονα της πολιτικής του φύλου και του φεµινισµού και της πολιτική της αντίστασης και του πως µπορούµε να φτάσουµε στην ελευθερία. Για εµένα η τέχνη είναι το εργαλείο µε το οποίο µπορούµε να µιλήσουµε για κοινωνικοπολιτικές αλλαγές.
Αυτή την περίοδο συµµετέχεις σε ακόµα καλλιτεχνικό πρόγραµµα µε θέµα τη βιωσιµότητα. Ποιο είναι αυτό;
Συµµετέχω στο ευρωπαϊκό πρόγραµµα “Sustainability is in the AiR” (SAiR) που έχει να κάνει µε βιωσιµότητα και τέχνη και στο οποίο έχω επιλεγεί µαζί µε µια ακόµα Ελληνίδα από τη χώρα µας, για να δουλέψουµε για το διάστηµα 2024-2026, µαζί µε άλλες καλλιτέχνιδες από τη Σλοβενία, την Τσεχία και την Ισπανία. Ο φορέας µε τον οποίο συνεργάζοµαι στην Ελλάδα είναι η “Snehta” και ήµουν ήδη 3 µήνες Ισπανία, ενώ πρόκειται να περάσω άλλους 3 µήνες στην Πράγα κι άλλους 3 στη Λιουµπλιάνα. Μέσα από αυτό θα προκύψει µία έκθεση.
Έχοντας δουλέψει στο εξωτερικό ποιες διαφορές διαπιστώνεις σε σχέσει µε την Ελλάδα;
Είναι πολύ περιορισµένα τα µέσα που έχουµε για να δουλέψουµε στην Ελλάδα. Βέβαια και σε άλλες µεσογειακές χώρες τα πράγµατα είναι ίδια. Όµως σε πιο βόρειες χώρες, όπως Αγγλία, Ολλανδία κ.λπ., τα πράγµατα είναι πολύ πιο διαφορετικά και ο καλλιτέχνης υποστηρίζεται όχι µόνο οικονοµικά αλλά και ηθικά.
Αντίθετα στην Ελλάδα υπάρχει µια νοοτροπία που λέει ότι αν κάνεις τέχνη τότε την κάνεις δωρεάν. Γιατί θεωρείται ότι την κάνεις για τον καηµό σου ή για το πρεστίζ. ∆εν είναι έτσι όµως. Η αµοιβή θα έπρεπε να είναι κάτι αυτονόητο. Βέβαια, στην περίπτωση του συγκεκριμένου έργου για το οποίο μιλάμε, θα πρέπει να σημειώσω ότι η συνεργασία μου με το Γραφείο των Υδάτινων Κοινών καθόλη την παραγωγή ήταν εξαιρετική. Από εκεί και πέρα, οι παραγωγές γενικότερα που γίνονται στην Ελλάδα έχουν πολύ µεγάλο ενδιαφέρον και νοµίζω ότι υπάρχει πολύ µεγάλο ταλέντο. Ως προς εµένα δε, κάτι συµβαίνει κι όταν έρχοµαι εδώ νιώθω να εµπνέοµαι περισσότερο από το εξωτερικό. Έτσι στο τέλος της µέρας σκέφτοµαι ποια είναι η χρυσή τοµή που µπορεί να βρει ένας καλλιτέχνης ανάµεσα σε µια χώρα που τον εµπνέει αλλά δεν τον πληρώνει ή σε µια χώρα που τον πληρώνει αλλά δεν τον εµπνέει;
Η έκθεση
Η έκθεση “Υδάτινος Χορός: Το Σπήλαιο των Ελεφάντων” διοργανώνεται στο Χαµάµ της οδού Κατρέ από το Γραφείο των Υδάτινων Κοινών, ATOPOS cvc, στο πλαίσιο του προγράµµατος ATOPOS UNBOUND και υποστηρίζεται από την Περιφέρειας Κρήτης. Η έκθεση θα διαρκέσει έως τις 22 Ιουνίου. Τα γυρίσµατα στο σπήλαιο των Ελεφάντων διήρκεσαν 2 ηµέρες, χρησιµοποιήθηκαν 10 υποβρύχια φώτα και 6 κάµερες, κάποιες από τις οποίες ήταν ενσωµατωµένες στις δύτριες, ενώ προηγήθηκε έρευνα και συνεργασία µε στελέχη του Ελληνικού Κέντρου Θαλασσίων Ερευνών (ΕΛΚΕΘΕ) που κράτησε 1 χρόνο.
Επιµελήτρια της έκθεσης είναι η επιµελήτρια σύγχρονης τέχνης και πολιτιστική παραγωγός Ελένη Ρήγα.
Ωράριο επίσκεψης: Πέµπτη – Παρασκευή 19:00-22:00 και Σάββατο 11:00-14:00 και 16:00-19:00.
Το Σάββατο 22 Ιουνίου 2024 η έκθεση θα λειτουργήσει µόνο 11:00-14:00.
