Παγκόσμια Ημέρα Εκπαιδευτικών πριν από λίγες μέρες κι εγώ με την ευκαιρία αυτή, ως συνταξιούχος εκπαιδευτικός αλλά και ως παππούς που αναζητά την καλύτερη δυνατή εκπαίδευση για τους απογόνους του, ξεκινώ μια σειρά δημοσιευμάτων, που θα μπορούσαν να τιτλοφορούνται «Σχολεία στα οποία θα ήθελα να φοιτήσουν τα εγγόνια μου». Τα σχολεία αυτά δραστηριοποιούνται στη Κρήτη. Μερικά είχα την τύχη να τα γνωρίσω και να τα καθοδηγήσω παιδαγωγικά ως Σχολικός Σύμβουλος.
Η προϊστορία του σημερινού εκπαιδευτηρίου έχει ως εξής. Ήταν πριν από τρία χρόνια που περίμενα την κόρη μου στο χωριό Κυριάννα με το αυτοκίνητο, εφόσον τότε δεν οδηγούσε, μετά από ένα πρόγραμμα ακουστικής και ορθοφωνίας που είχε εμψυχώσει στο εκεί νηπιαγωγείο, όπως και σε αρκετά άλλα. Ήρθε ενθουσιασμένη και δεν με άφηνε να βάλω μπρος το αυτοκίνητο αν δεν μου έδειχνε τις φωτογραφίες χώρου που είχε τραβήξει. «Σ’ ένα τέτοιο νηπιαγωγείο θα ήθελα να είχα φοιτήσει και σ’ αυτό θέλω να πάνε τα παιδιά μου, όταν αποκτήσω»!
Η κόρη μου, σ’ αντίθεση μ’ εμένα, δεν είναι από τους ανθρώπους που ενθουσιάζονται εύκολα. Συνδύασα την εντύπωση που της προκάλεσε το νηπιαγωγείο, οι φωτογραφίες από το οποίο ήταν όντως εντυπωσιακές, με το γεγονός ότι μερικοί υποψιασμένοι Ρεθεμνιώτες που γνωρίζω ανεβοκατεβάζουν τα νήπιά τους κάθε μέρα (μερικές φορές και το απόγευμα, και τη νύχτα!) στο «Σπιτοσχολειό», όπως το αποκαλούν, και θέλησα να έχω ο ίδιος εικόνα, για να μπορέσω να διαμορφώσω άποψη. Θέλω να έχω τη δική μου εικόνα μεταξύ άλλων και επειδή φοβάμαι πολύ τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, τα οποία υμνούν διάφορα σχολεία, μεταξύ των οποίων και της Κυριάννας, και τα ανεβοκατεβάζουν εν μια νυκτί, με κριτήρια όχι παιδαγωγικής και διδακτικής αλλά εντυπωσιασμού.
Έτσι το είχα κάνει και παλιότερα με τον Άγγελο Πατσιά και το σχολείο του στον Φουρφουρά, που μου το είχε συστήσει η φίλη καθηγήτρια Περιβαλλοντικής Μαριάννα Καλαϊτζιδάκη. Και δεν το μετάνιωσα. Αντίθετα, λίγο πριν φύγει ο Άγγελος «της φύσης και των χρωμάτων» από το Ρέθυμνο εισηγήθηκα στο Σχολικό Μουσείο και τον τιμήσαμε, αυτόν και την παιδαγωγική του ομάδα, προκαλώντας -χωρίς να το γνωρίζουμε- την οργή των τοπικών εκπαιδευτικών αρχών, που, αντί να διοργανώσουν σεμινάρια για εκπαιδευτικούς μ’ έναν τέτοιο «θησαυρό» που υπηρετούσε στα μέρη μας, σκέφτονταν να ξεκινήσουν διαδικασίες ένορκης διοικητικής εξέτασης, για το αν εφάρμοζε και σε ποιο βαθμό το αναλυτικό πρόγραμμα!
Τη διευθύντρια του νηπιαγωγείου της Κυριάννας τη γνώριζα βέβαια ως κάτοικο Αμνάτου, όπου δραστηριοποιείται το Σχολικό Μουσείο, του οποίου διατελώ Επιμελητής. Την γνώριζα επίσης ως φίλη του αδικοχαμένου Κώστα Μπουγιούρη, ο οποίος μας είχε προσφέρει στον «Φάλκονα» αξιομνημόνευτα εκπαιδευτικά προγράμματα βιολογικής γεωργίας. Είχα λοιπόν το θάρρος να της ζητήσω να παρακολουθήσω, κάποια τυχαία μέρα, ολόκληρο το πρόγραμμα του -ολοήμερου- νηπιαγωγείου που διευθύνει. Εκείνη ενημέρωσε τις συναδέλφους της, που δεν είχαν αντίρρηση, κι εγώ με τη σειρά μου μπόρεσα να ζήσω μια από τις καλύτερες -από εκπαιδευτική άποψη- μέρες της ζωής μου, αντίστοιχη μ’ εκείνη στον Φουρφουρά. Μια μέρα, που μ’ έκανε να ζηλέψω που δεν είχα ενεργοποιήσει το δίπλωμα του νηπιαγωγού αλλά εκείνο του δασκάλου, στις τρεις δεκαετίες που υπηρέτησα την εκπαίδευση.
Οι αναγνώστες θα μου επιτρέψουν να περιγράψω με λίγα λόγια τα όσα είδα «ιδίοις όμμασιν». Ήταν πέρυσι, λίγες μέρες πριν τις Απόκριες. Οι γονείς έφερναν πρωί πρωί τα νήπια και συζητούσαν για πολλή ώρα με τις νηπιαγωγούς. Αργότερα έμαθα ότι εκείνες τις μέρες κανόνιζαν να φυτέψουν τις ανοιξιάτικες φράουλες του νηπιαγωγείου. Φοβάμαι ότι το σχολικό lock down που ακολούθησε θα άλλαξε τα σχέδιά τους.
Τα δύο τμήματα είχαν διαλέξει ως θέμα της ημέρας τον εορτασμό της Αποκριάς παλιότερα στο Ρέθυμνο. Παρότι ασχολούμενος με την τοπική ιστορία, ομολογώ ότι έμαθα πολλά πράγματα για τους Μουντριανάκηδες και το μαντολίνο τους το 1915, αν δεν απατώμαι, όπως και για τις «κεφάλες» της Περιηγητικής Λέσχης, στις εποχές των οποίων μεταφερθήκαμε με τις «χρονομηχανές» του νηπιαγωγείου. Μετά κι απ’ αυτό, τα ουκ ολίγα νηπιάκια προχώρησαν με τις κυρίες τους στην κατασκευή ενός πελώριου μαντολίνου και μιας γιγαντιαίας κεφάλας από papier-mâché, αντίστοιχα. Εξυπακούεται ότι φορούσαν ποδιές, όμως αυτό δεν εμπόδισε να γίνει το «έλα να δεις», τόσο στις αίθουσες όσο και στα κεφάλια τους. Κι όμως, κανένα δεν φαινόταν να φοβάται μήπως η μητέρα του το μεσημέρι του ψάλει τον εξάψαλμο ή και του τις βρέξει!
Οι γονείς τους δεν διαμαρτύρονται ούτε όταν φορούν τις γαλότσες τους και βγαίνουν στο ύπαιθρο για την εβδομαδιαία ημέρα της γης. Εκεί σκάβουν, φυτεύουν, ξεχορταριάζουν, ποτίζουν και στο τέλος γεύονται τα αποτελέσματα των κόπων τους. Οι γονείς τους συναινούν στην απασχόληση των παιδιών τους με το χώμα και τις λάσπες, τις οποίες, αντί απωθητικές όπως αλλού, θεωρούν ευεργετικές για τον ψυχισμό και την εν γένει υγεία των βλασταριών τους. Μάλιστα διάβασα στην ιστοσελίδα του Συλλόγου Γονέων για την «…χαρά του παιχνιδιού στη βρεγμένη γη. Το παιχνίδι με τη λάσπη είναι ευεργετικό, αφού το μυκοβακτηρίδιο Vaccae που περιέχει, όχι μόνο ενισχύει το ανοσοποιητικό σύστημα των παιδιών, αλλά αυξάνει και τα επίπεδα της σεροτονίνης του εγκεφάλου, της γνωστής ορμόνης της ευτυχίας»!
Δεν ξέρω αν το μυκοβακτηρίδιο αυτό φταίει για τη χαρά που νιώθουν τα νηπιάκια όταν έρχονται στο σχολειό τους και τη λύπη τους το απόγευμα που φεύγουν. Ναι, δεν τα έγραψα ανάποδα, έτσι ακριβώς έχουν τα πράγματα. Είναι να μην λυπούνται, αφήνοντάς το για λίγο (ή για πολύ, όσα συνεχίζουν για το δημοτικό σχολείο), όταν στο νηπιαγωγείο τους έχουν ζήσει όχι μόνο φυσική ζωή, «γεωργική και κτηνοτροφική», αλλά και το λεγόμενο αισθητηριακό παιχνίδι (messy ή sensory play, στην παιδαγωγική), που θέλει τα παιδιά να λερώνονται ακούγοντας, αισθανόμενα, αγγίζοντας, μυρίζοντας, γευόμενα συχνά κι ερχόμενα σ’ επαφή με χρώματα, υφές, σχήματα και μορφές, δύο και τριών διαστάσεων; Μερικές μάλιστα φορές, όταν οι μέρες έχουν ζεστάνει, το κάνουν φορώντας τα μαγιό τους, οπότε το λάστιχο του νερού λύνει πολύ εύκολα το πρόβλημα της καθαριότητας.
Οπωσδήποτε στο «Σπιτοσχολειό» αρέσκονται να φορούν τους μουσαμάδες και τις γαλότσες τους και να περπατούν συζητώντας στη βροχή. Μεγάλο μέρος των δραστηριοτήτων διεξάγονται εκτός των δύο αιθουσών, στον φυτεμένο με δέντρα περίβολο, που μεταξύ άλλων διαθέτει δοκούς ισορροπίας, έναν πράσινο λόφο για σκαρφάλωμα και κατρακύλες κι ένα σπιτάκι από άχυρο και πηλό. Συχνά βγάζουν τα τραπεζοκαθίσματα έξω και κάνουν υπαίθριο μάθημα, τώρα μάλιστα που ο κορωνοϊός καραδοκεί στους κλειστούς χώρους. Και δεν παραλείπουν να παρασκευάζουν φυτικό λίπασμα (κόμποστ) για τα φυτά τους και να ταΐζουν με τα χέρια τους τη Νεφέλη, το άλογο του γείτονα, που κι εκείνο με τη σειρά του τα σέβεται και προσέχει να μην τα δαγκώσει με τα πελώρια δόντια του.
Αλλά και στις αίθουσες διδασκαλίας και στην κουζίνα δεν κάνουν λίγα πράγματα: παρακολουθούν καθημερινό πρόγραμμα, έχοντας από πάνω τους ένα μεγάλο πολύχρωμο αλεξίπτωτο, που ορίζει άτυπα τον χώρο δραστηριοποίησης, φροντίζοντας παράλληλα να καλλιεργούν συνήθειες ζωής, όπως την ανακύκλωση. Κι ακόμη ζωγραφίζουν, ξεκουράζονται, κοιμούνται, κι όταν χρειάζεται, γιατροπορεύονται από τις νηπιαγωγούς τους με φυσικά υλικά από το «Φαρμακείο της Φύσης». Κάθε μέρα τρώνε φαΐ μαγειρεμένο από τα ίδια ή εκ περιτροπής από τους γονείς τους, που το φέρνουν αχνιστό στην ώρα του. Κι είναι φυσικά μαγειρεμένο με τα καλύτερα υλικά και -πάνω απ’ όλα- υγιεινό.
Σημειώνω επιγραμματικά όσα είδα: τα νήπια να χρησιμοποιούν με υπευθυνότητα απολυμαντικό υγρό για να καθαρίσουν τα τραπέζια τους πριν το φαγητό. Να τρώνε σε αληθινά πιάτα, με αληθινά (γυάλινα) ποτήρια και μαχαιροπίρουνα. Να ξεκουράζονται σ’ ένα απίθανο καναπεδάκι, φτιαγμένο από μπάλες άχυρου και στρωμένο με όμορφες πατανίες. Να κοιμούνται στο διακοσμημένο με βελέντζες ονταδάκι του ύπνου. Να είναι πρωταγωνιστές και πρωταγωνίστριες σε μια απίθανη πομπή καρναβαλιού, στο ολοήμερο τμήμα.
Επισημαίνω κι όσα είδα να κάνουν σε φωτογραφίες: ν’ αλέθουν σιτάρι κάθε μέρα στον χειρόμυλο, να ζυμώνουν, να ψήνουν το ψωμί τους και να το καταναλώνουν ζεστό. Να υφαίνουν στον μικρό αργαλειό τους και πιο πρόσφατα στον παραδοσιακό που τους παραχωρήθηκε. Να συμμετέχουν κάθε χρόνο στο λιομάζωμα. Να στρώνουν κάθε τόσο τις πετσέτες τους κάτω από ελιές και να απλώνουν πάνω τα φαγητά τους, μοιραζόμενά τα όσο γίνεται μεταξύ τους. Να συμμετέχουν στο πρόγραμμα υφαντικής «Πηνελόπη Γκάντι» της Βαρβάρας Τερζάκη, φυτεύοντας, θερίζοντας και κάνοντας κλωστή το λινάρι. Και να σηκώνονται αξημέρωτα κυριολεκτικά για να θερίσουν το λινάρι τους στον «Κήπο της Βεατρίκης», που τους έχει παραχωρηθεί για χρήση, πριν βγει ο ήλιος και το κάνει εύθραυστο.
Τα είδα σε φωτογραφίες να κόβουν κάθε χρόνο, την πρωτοχρονιάτικη πίτα τους μαζί με τις νηπιαγωγούς και τους γονείς τους. Ν’ αρμέγουν κατσίκες που φέρνει ένας χωριανός, να βράζουν το γάλα, να φτιάχνουν ρυζόγαλο και να το καταναλώνουν επιτόπου. Να βοηθούν τους γονείς τους και τις νηπιαγωγούς το πρώτο δεκαήμερο κάθε χρονιάς στο βάψιμο του σχολείου, στο κλάδεμα των δέντρων, στο κούρεμα του χορταριού και σε μια σειρά ακόμα εργασίες. Χωρίς αυτοί να φοβούνται μήπως τα βλαστάρια τους ιδρώσουν, κρυώσουν, αρρωστήσουν και πεθάνουν και χωρίς να περιμένουν από το «το κράτος» να ευπρεπίσει τον χώρο δραστηριοποίησης των παιδιών τους.
Είναι πολλά κι όμορφα όσα εν τέλει διαπίστωσα ότι γίνονται εκεί πάνω στην Κυριάννα. Ένας γονέας τυροκόμος έφτιαξε με τα παιδιά γιαούρτι. Κάθε χρόνο λένε όχι μόνο τα γνωστά κάλαντα αλλά και του Λαζάρου, ακόμα και τα χελιδονίσματα της Πρωτομαρτιάς. Κι όχι μόνο στην Κυριάννα αλλά και στα άλλα χωριά, από τα οποία κατάγονται τα νήπια. Κι όχι μόνο πρωινές ώρες, σε εργάσιμες μέρες ,αλλά και το Μέγα Σάββατο και τα βράδια, τις παραμονές των γιορτών. Μάλιστα είχαν οργανώσει και μια βραδιά στο σχολείο τους, με το φεγγάρι και τα φώτα χαμηλά, όπως το κάνουν πολλά ευρωπαϊκά σχολεία και μουσεία. Διοργανώνουν γιορτή πρωτοβροχιών και «Κυριακές στο σχολείο» με τους γονείς τους. Πηγαίνουν όντως εκπαιδευτικές επισκέψεις, όπως στο εργαστήριο σαπουνιού στα Αγγελιανά και στο Σχολικό Μουσείο, όπου μου έδωσαν τη χαρά να τους ξεναγήσω στον σχολικό κήπο και στο ζωοκήπιό μας. Κι ακόμα, πηγαίνουν εκδρομές και κάποιες Κυριακές, όλα μαζί, με τις νηπιαγωγούς και τους γονείς τους, όπως για παράδειγμα στις Μαργαρίτες, αλλά και συμμετέχουν σε πεζοπορίες, όπως εκείνη από τις Μαργαρίτες στην Αρχαία Ελεύθερνα, που ο ίδιος δεν έχω αξιωθεί να πραγματοποιήσω μέχρι τώρα. Γιορτάζουν πρωτότυπα τις διεθνείς ημέρες, όπως για παράδειγμα εκείνη της γυναίκας, κατά την οποία ζυμώνουν μόνο τα αγόρια. Και δικαίως σαρώνουν σε βραβεία ουσίας, όπως το πιο πρόσφατο 2021, με το οποίο έγιναν πρεσβευτές 17 στόχων για τη δημιουργία ενός καλύτερου κόσμου.
Τα νήπια του «Σπιτοσχολειού» δεν είναι διαλεγμένα, είναι τυχαία. Είναι πάνω απ’ όλα νήπια, που σημαίνει ότι κι αυτά ζηλεύουν, κι αυτά γίνονται επιθετικά, κι αυτά τσακώνονται. Είχα την τύχη να παρακολουθήσω έναν τέτοιο μικροκαβγά δυο κοριτσιών και τη συμφιλίωσή τους, μέσω ενός παιχνιδιού ρόλων. Ζήλεψα πραγματικά που δεν μπορώ να ξαναδουλέψω ως εκπαιδευτικός και να εφαρμόσω μερικά απ’ όσα έζησα ανάμεσά τους. Ως παλιότερος Σχολικός Σύμβουλος θα ήθελα λοιπόν να παροτρύνω τις αντίστοιχες των νηπιαγωγών, την Ελευθερία Σιμιτζή και την Μαρία Μπαδιεριτάκη, να οργανώσουν το ταχύτερο δυνατόν σεμινάρια, που να το παρακολουθήσουν σε ομάδες όσο το δυνατόν περισσότερες νηπιαγωγοί. Θ’ αποτελέσουν για τις περισσότερες απ’ αυτές, τουλάχιστον όσες έχω την τύχη να γνωρίζω και διψούν για ιδέες και δουλειά, ένα δεύτερο πανεπιστήμιο.
Δεν πειράζει που κάποιες άλλες νηπιαγωγοί θα ζηλέψουν, καλό θα τους κάνει. Θα πρέπει να συνειδητοποιήσουν ότι δεν γίνεται να βρίσκονται συνέχεια με το ρολόι στο χέρι, ότι δεν γίνεται να επιτρέπουν στα δικά τους νήπια ν’ αφήνουν την αίθουσα «βομβαρδισμένη», σαν εκείνη που ντραπήκαμε προ ημερών να δούμε στον εκπαιδευτικό μας περίπατο με τις «Ημέρες Ρεθύμνου» κάπου στα νότια της Κρήτης. Εφόσον δεν δέχονται να αξιολογηθούν, εφόσον θέλουν να παίρνουν τα ίδια χρήματα με τις νηπιαγωγούς της Κυριάννας και της κάθε Κυριάννας, ας συνειδητοποιήσουν τουλάχιστον ότι η κοινωνία ξέρει να κρίνει, να συγκρίνει, και να αμείβει με τον τρόπο της.
Γιατί το νηπιαγωγείο της Κυριάννας δεν είναι ένα πολύ καλό ιδιωτικό νηπιαγωγείο, στο οποίο οι γονείς συνωστίζονται να εγγράψουν τα νήπια τους έναντι αδρής πληρωμής. Όπως για παράδειγμα είναι εκείνα που οι πολιτικοί μας ταγοί γράφουν τα παιδιά τους, αν και κατά τα άλλα υποστηρίζουν στα λόγια τα δημόσια σχολεία, καθοδηγώντας τους εκπαιδευτικούς τους να μην αξιολογούνται και καταδικάζοντάς τα έτσι στην ελάχιστη απόδοση.
Το νηπιαγωγείο της Κυριάννας είναι ένα δημόσιο νηπιαγωγείο, εδώ δίπλα μας, κι όχι στην Αθήνα ή τη Θεσσαλονίκη, χωρίς πολλές ευκολίες, πρωτοπόρο σε παιδαγωγικές μεθόδους, με στοιχειοθετημένο επιστημονικό λόγο των νηπιαγωγών του, που ξέρουν να κινητοποιούν την τοπική κοινωνία, να καθιστούν τους γονείς υπεύθυνους, συνεργατικούς, δοτικούς.
Το νηπιαγωγείο της Κυριάννας, όπως και του Φουρφουρά στο Ρέθυμνο με την Ελένη Νικολουδάκη, των Αγίων Σαράντα στα Χανιά με την Χριστίνη Τζομπανάκη και τις συνεργάτιδές τους και κάμποσα άλλα, αλλά και μερικά δημοτικά σχολεία, που θα προσπαθήσουμε να επισκεφθούμε και να παρουσιάσουμε στο μέλλον, δεν φοβούνται τους γονείς και την ευρύτερη κοινωνία, και δεν τους κρατούν μακριά τους, καλώντας τους μόνο όταν θέλουν χρήματα κι εκδουλεύσεις ή όταν θέλουν να τους τα ψάλλουν για τα παιδιά τους και να δώσουν βαθμούς. Που τους καλούν πάντα «εντός ωραρίου», με ευλαβική προσήλωση σ’ αυτό και στα «κεκτημένα δικαιώματα», ξεχνώντας επιμελώς ότι το διδακτικό και το εργασιακό ωράριο των εκπαιδευτικών δεν ταυτίζονται.
Όπως και παλιότερα στο Ηράκλειο με την Χρυσούλα Μπουρλώτου, στο Ρέθυμνο με την Σοφία Καφετζάκη και στα Χανιά με την Αγγέλα Μάλμου, έτσι και σήμερα εκεί πάνω στην Κυριάννα η Δήμητρα Κατσούλη και οι άλλες νηπιαγωγοί, η Μαρία Καλομενοπούλου, η Αντωνία Δασκαλάκη και η Μαρία Θεοδωρίδου άγουν ψυχές, διαμορφώνουν υπεύθυνους μελλοντικούς πολίτες και προσφέρουν αγάπη, χαρά και δημιουργικότητα στα παιδιά του σήμερα, που τα έχουν τόσο πολύ ανάγκη. Να είστε καλά κορίτσια και να είμαι κι εγώ, να προφτάσω να σας φέρω την μικρή μου Αλκμήνη στον παιδαγωγικό παράδεισο που έχετε δημιουργήσει.
