Τα περιστατικά βίας σωματικής και ψυχολογικής με θύτες ανήλικα παιδιά και θύματα επίσης ανήλικα παιδιά στην πλειονότητα των περιπτώσεων που αυξάνονται ολοένα και περισσότερο τελευταία προκαλούν έντονο προβληματισμό στην κοινωνία μας με αποτέλεσμα να γίνονται αντικείμενο καθημερινών συζητήσεων.
Στόχαστρο στις συζητήσεις αυτές ως προς την απόδοση ευθυνών είναι κυρίως οι εκπαιδευτικοί και το σχολείο παρόλο που αυτό παραμένει αθωράκιστο από την πολιτεία με την απουσία υποστηρικτικών δομών που θα μπορούσαν να το βοηθήσουν ουσιαστικά στην αντιμετώπιση αυτού του σοβαρού θέματος. Ωστόσο, χωρίς να θέλουμε να αγνοήσουμε ή να υποβαθμίσουμε το μεγάλο μερίδιο ευθύνης της σχολικής κοινότητας στην καλλιέργεια αυτού του νοσηρού φαινομένου, καλό είναι η όποια απόδοση ευθυνών και η προσπάθεια επίλυσης του να αφορά όλους τους εμπλεκόμενους με αυτό φορείς. Άλλωστε πρόκειται για ένα πολυδιάστατο και πολυπαραγοντικό φαινόμενο που ξεκινά τις περισσότερες φορές από τη δυσλειτουργία της οικογένειας, βρίσκει κατάλληλο έδαφος να αναπτυχθεί στο σχολείο και φτάνει αργότερα στους χώρους δουλειάς, ψυχαγωγίας και στην κοινωνία ευρύτερα. Είναι επίσης φυσικό το σχολείο να αδυνατεί να αντιμετωπίσει από μόνο του ένα φαινόμενο με έντονα κοινωνικά αποτυπώματα που αφήνουν ανεξίτηλα τα σημάδια τους στη λειτουργία του σε ένα περιβάλλον όπου τα κοινωνικά αδιέξοδα ολοένα και γιγαντώνονται με τις συνεχείς κρίσεις που μαστίζουν την κοινωνία μας και διαλύουν τον ιστό της. Σε κάθε περίπτωση πρόκειται για ένα σοβαρό φαινόμενο που δυναμιτίζει τη σχολική ζωή, ακυρώνει τον παιδαγωγικό ρόλο του σχολείου και του εκπαιδευτικού και έχει σοβαρές επιπτώσεις στην ψυχοκοινωνική ανάπτυξη και πρόοδο του παιδιού στα μαθήματα.
Συνιστά λοιπόν ο σχολικός εκφοβισμός(School Bullying) μια εσκεμμένη, βίαιη, συνήθως επαναλαμβανόμενη επιθετική συμπεριφορά που στοχεύει στον εκφοβισμό και στην πρόκληση σωματικού και ψυχικού πόνου στο θύμα εντός και εκτός του σχολικού χώρου με στόχο ο θύτης που υπερέχει συνήθως στη δύναμη(σωματική, κοινωνική, νοητική κλπ) να επιβάλλει την εξουσιαστική του συμπεριφορά. Συνακόλουθα με βάση αυτόν τον ορισμό ο σχολικός εκφοβισμός εκδηλώνεται με άμεσες εκφοβιστικές συμπεριφορές, όπως είναι η σωματική και λεκτική βία αλλά και με έμμεσες, όπως είναι η περιθωριοποίηση και ο κοινωνικός αποκλεισμός του θύματος, η διάδοση φημών και ο διαδικτυακός εκφοβισμός(Cyber Bulling).
Χαρακτηριστικό είναι επίσης ότι αυτά τα φαινόμενα εκφοβισμού δεν αφορούν μόνο το παιδί θύμα και το άτομο ή την ομάδα που βιαιοπραγεί στο ρόλο του θύτη, αλλά και όσους είναι παρόντες ή γνωρίζουν είτε αυτοί είναι εκπαιδευτικοί ή γονείς ή ακόμη και φίλοι ή γείτονες που, αν και βλέπουν και ακούνε, σιωπούν. Και όμως οι γονείς αρκεί να σκύψουν έγκαιρα το βλέμμα τους στα παιδιά τους….Αρκεί να υποψιαστούν, να ψάξουν λίγο καλύτερα, γιατί υπάρχουν σημάδια και δείγματα τις περισσότερες φορές που οφείλουν να τα αξιολογήσουν σε μια κοινή προσπάθεια με το σχολείο στη βάση ενός πλαισίου ουσιαστικής συνεργασίας για την πρόληψη και αντιμετώπιση αυτού του νοσηρού φαινομένου.
Μήπως το παιδί μας είναι θύμα σχολικού εκφοβισμού;
Είμαστε υποψιασμένοι και ανησυχούμε με τη σκέψη ότι το παιδί μας μπορεί να πέσει θύμα εκφοβισμού αναγνωρίζοντας σε αυτό τα παρακάτω ατομικά χαρακτηριστικά των παιδιών θυμάτων:
• Είναι παιδί που χαρακτηρίζεται από εσωστρέφεια και ευαισθησία και δεν ανοίγεται εύκολα στις λιγοστές παρέες του.
• Δεν αρθρώνει εύκολα λόγο για να διεκδικήσει πράγματα και απουσιάζει από αυτό η ανταγωνιστικότητα και η αυτοκυριαρχία.
• Δεν διαθέτει κοινωνικές δεξιότητες και προσαρμόζεται στο χώρο που του δίνεται, όσο και αν στενεύει.
• Έχει ενοχική στάση για τα πράγματα που συμβαίνουν και αποδίδει το ίδιο στον εαυτό του ευθύνες που δεν του αναλογούν.
Γνωρίζοντας, λοιπόν καλά το παιδί μας αξιολογούμε τα σημάδια και τα μηνύματα που μας στέλνει και δρούμε αμέσως σε συνεργασία με το σχολείο στις παρακάτω περιπτώσεις:
• Το παιδί μας θέλει με κάθε τρόπο να αποφύγει το σχολείο, ενώ πριν αυτό δεν συνέβαινε.
• Μας ζητάει να το συνοδεύουμε οι ίδιοι στο σχολείο, ενώ πριν ήταν ανεξάρτητο.
• Βρίσκει διάφορες αφορμές για να μας ειδοποιήσει να το πάρουμε από το σχολείο.
• Πέφτει απότομα η σχολική του επίδοση.
• Αποσύρεται από δραστηριότητες που πριν το ευχαριστούσαν και απομονώνεται σταδιακά από τους φίλους του.
• Δείχνει να φοβάται να μιλήσει για την καθημερινότητα του σχολείου και αντιδρά θυμωμένα σε σχετικές ερωτήσεις μας.
• Παρατηρούμε διαταραχές στον ύπνο του και στη λήψη της τροφής του.
• Λείπουν πράγματα από την τσάντα του ή τα επιστρέφει κατεστραμμένα.
• Επιστρέφει στο σπίτι με σημάδια κακοποίησης, μώλωπες κλπ
Μήπως μεγαλώνουμε ένα παιδί θύτη;
Τα παιδιά «νταήδες» που εκφοβίζουν τα άλλα παιδιά έχουν και εκείνα σαφή χαρακτηριστικά:
• Συνήθως είναι παιδιά με ισχυρή προσωπικότητα που δείχνουν ότι έχουν έντονη αυτοπεποίθηση και αίσθημα υπεροχής, όπως αυτά το εκλαμβάνουν συγκριτικά με τα άλλα παιδιά.
• Είναι παιδιά παρορμητικά, που θυμώνουν εύκολα και αδυνατούν να διαχειριστούν το θυμό τους.
• Δυσκολεύονται να δεχτούν τη ματαίωση των επιθυμιών τους και θέλουν να γίνεται το δικό τους.
• Δεν έχουν μάθει να πειθαρχούν στους κανόνες και να αποδέχονται όρια.
• Επιχειρούν αυτόκλητα να είναι αρχηγοί της παρέας και έχουν την τάση να αποκλείουν παιδιά από αυτή.
• Δεν μετανιώνουν για όσα πράττουν και επαναλαμβάνουν τη συμπεριφορά τους στην προσπάθειά τους να «κυριαρχήσουν » στα άλλα παιδιά καθώς έχουν επιφανειακή αντίληψη των συνεπειών της στα παιδιά θύματα.
• Είναι παιδιά που αισθάνονται μόνα, αναζητούν φίλους και νομίζουν ότι με αυτόν τον τρόπο θα τους αποκτήσουν.
Τι κάνουμε, αν το παιδί μας είναι θύμα εκφοβισμού;
• Ενθαρρύνουμε το παιδί μας να μιλήσει και το ακούμε προσεκτικά χωρίς να το κρίνουμε για τον τρόπο που αντιμετώπισε τον εκφοβισμό.
• Επικοινωνούμε άμεσα με το διευθυντή του σχολείου και το δάσκαλο του παιδιού, τους εφιστούμε την προσοχή και ζητάμε την ουσιαστική συνεργασία τους.
• Εξηγούμε στο παιδί μας ότι κανένας δεν έχει το δικαίωμα να του συμπεριφέρεται με αυτόν τον τρόπο.
• Υποδεικνύουμε στο παιδί μας τρόπους να υπερασπίζεται τον εαυτό στο σχολικό χώρο και του ξεκαθαρίζουμε τη διαφορά ανάμεσα στο μαρτυράω και ζητώ βοήθεια
• Δεν προτρέπουμε το παιδί μας να αντιμετωπίσει με βία το θύτη, ούτε του υποδεικνύουμε αυτή τη συμπεριφορά ως φυσική αντίδραση «ενός αντρακιού» που βράζει το αίμα του.
• Ενθαρρύνουμε και επιβραβεύουμε το παιδί μας για την καθημερινή του προσπάθεια.
• Βοηθούμε το παιδί μας να αποκτήσει νέους φίλους και αναζητούμε τρόπους μέσα από δράσεις να ενισχύσουμε την αυτοπεποίθησή του.
Τι μπορώ να κάνω ως γονέας παιδιού που εκφοβίζει;
• Ελέγχουμε το θυμό μας, διατηρούμε τη ψυχραιμία μας και πλησιάζουμε το παιδί μας με αγάπη και υπομονή, ώστε να μας ανοίξει την καρδιά του και να δούμε τι ακριβώς συμβαίνει.
• Οι εξαντλητικές τιμωρίες δεν βοηθούν. Αντίθετα διδάσκουν τη βία, αυτό δηλαδή που θέλουμε να σταματήσει.
• Βοηθούμε το παιδί μας να μάθει να ελέγχει το θυμό του και να βρει άλλους τρόπους να επιλύσει τις συγκρούσεις και τις διαφορές του, αν υπάρχουν διαφορές.
• Περιορίζουμε την έκθεσή του του σε βίαια πρότυπα συμπεριφοράς μέσα από τη συμμετοχή του σε διαδικτυακά παιχνίδια και την παρακολούθηση σχετικών τηλεοπτικών προγραμμάτων.
• Εξετάζουμε καλά το μοντέλο ανατροφής του παιδιού, που έχουμε υιοθετήσει σαν οικογένεια και, αν χρειασθεί το αναθεωρούμε.
• Δίνουμε στο παιδί μας να καταλάβει τις συνέπειες των πράξεων του από μια τέτοια συμπεριφορά.
• Ενισχύουμε το παιδί μας με θετικές συναναστροφές και του παρέχουμε οι ίδιοι πρότυπα με τα οποία θα το βοηθήσουμε να αποκτήσει ενσυναίσθηση και να μάθει να αποδέχεται το διαφορετικό.
• Επιβραβεύουμε το παιδί μας για τις θετικές του πλευρές και το παροτρύνουμε να συμμετέχει σε ομαδικές δραστηριότητες και αθλήματα που θα το βοηθήσουν να διαχειρίζεται τις σχέσεις του με τους άλλους.
Αντί επιλόγου
Μαμά, μπαμπά, προσέξτέ με λίγο καλύτερα…προσέξτέ με περισσότερο!
Μόνο τότε θα καταλάβετε… Εγώ σας φωνάζω και εσείς δεν με ακούτε, δεν με βλέπετε. Κάτι θέλω να πω και δεν ξέρω τι. Κάτι θέλω να πω και δεν βρίσκω τον τρόπο. Ξέρω κάνω λάθη. Ξέρω δεν είμαι, όπως θέλετε…Ξέρω δεν σας αρέσω…Είμαι μπερδεμένος. Σας θέλω δίπλα μου! Φοβάμαι…
