Συλλογικό έργο, του Marc Fleubaey σε συνεργασία με τους Olivier Bouin, Marie-Laure Salles-Djelic, Ravi Kaubur, Helga Nowotny, και Elisa Reis.
Εκδόσεις ΠΟΛΙΣ, Αθήνα 2019, σελ. 281.
Ένα πολύ ενδιαφέρον βιβλίο με τίτλο “Μανιφέστο για τη κοινωνική πρόοδο” κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Πόλις και το οποίο περιλαμβάνει τα πορίσματα της συλλογικής προσπάθειας εκατοντάδων διακεκριμένων ακαδημαϊκών προερχόμενων από πολλά επιστημονικά πεδία από όλα τα μέρη του πλανήτη (1). Οι επιστήμονες αυτοί συμμετέχοντας σε ένα ευρύ διεπιστημονικό διάλογο με πολυδιάστατη προσέγγιση διερεύνησαν τους τρόπους και τις δυνατότητες για κοινωνική αλλαγή και κοινωνική πρόοδο. Η σύνοψη των πορισμάτων της έρευνας αυτής, η οποία αποτελεί καρπό της προσπάθειας των αναφερόμενων συγγραφέων, περιλαμβάνεται στο βιβλίο που ακολουθεί. Η έννοια της κοινωνικής προόδου στο πόνημα αυτό γίνεται αντιληπτή σαν μια διαδικασία διαδοχικών κοινωνικών αλλαγών οι οποίες θα οδηγήσουν σταδιακά στη δημιουργία μιας εύτακτης κοινωνίας στην οποία θα έχει επιτευχθεί η ακριβοδικία (δηλαδή να μην υστερεί κάποιος έναντι των άλλων σε μία συμπεριληπτική κοινωνία), η ελευθερία (πολιτική και οικονομική, συμπεριλαμβανομένου του κράτους δικαίου και των δημοκρατικών δικαιωμάτων), και η περιβαλλοντική βιωσιμότητα (η διαφύλαξη του οικοσυστήματος σαν αυτοσκοπού αλλά και για την ευημερία των επόμενων γενεών καθώς και ο σεβασμός σε όλες τις μορφές της ζωής).
Οι συγγραφείς θεωρούν ότι κατά την έναρξη της “Ανθρωποκαίνου εποχής”, όπου ο καταλύτης των αλλαγών στο πλανήτη είναι οι ανθρωπογενείς δραστηριότητες, η ανθρωπότητα αντιμετωπίζει σειρά προκλήσεων πρωτόγνωρων στην ιστορία της. Η δυτική ιδέα που διατυπώθηκε πριν από περίπου 30 χρόνια σύμφωνα με την οποία η “φιλελεύθερη-καπιταλιστική δημοκρατία” [η οποία κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα επεκράτησε των αντίπαλων πολιτικών συστημάτων] αποτελεί το “τέλος της ιστορίας” έχει πλέον απορριφθεί. Η ιστορία συνεχίζεται και γι αυτό απαιτείται η επινόηση νέων θεσμών οι οποίοι θα είναι σε θέση να αντιμετωπίσουν τα κοινωνικά και περιβαλλοντικά προβλήματα. Η παγκοσμιοποίηση και η τεχνολογική καινοτομία αποτελούν βασικούς μοχλούς των κοινωνικών και οικονομικών μετασχηματισμών. Η αγορά και η επιχείρηση ενώ αποτελούν αποτελεσματικούς θεσμούς είναι ταυτόχρονα και πηγή πολλών από τα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε σήμερα. Εφόσον όμως μετασχηματισθούν και διαχειριστούν σωστά θα μπορούσαν να αποτελέσουν πυλώνες μιας επιτυχημένης κοινωνίας. Το κράτος πρόνοιας, το οποίο συνέβαλε στην ευημερία πολλών κοινωνιών κατά το δεύτερο μισό του εικοστού αιώνα [ιδιαίτερα στις χώρες του “κοινωνικού καπιταλισμού”], θα πρέπει να αναμορφωθεί και να προσαρμοστεί στις σημερινές απαιτήσεις. Η λειτουργία των διαφόρων χωρών σήμερα θα πρέπει να βασίζεται στη συμμετοχική οικονομία, “stakeholder’s economy”, όπου θα πρέπει να λαμβάνονται υπ’ όψη οι απόψεις και τα συμφέροντα όλων των συμμετεχόντων και οικονομικά δρώντων στη κοινωνία [και όχι στην οικονομία που θέτει σε προτεραιότητα τα συμφέροντα των ιδιοκτητών επιχειρήσεων, “shareholder’s economy”]. Οι συγγραφείς πιστεύουν ότι η ιδεολογική σύγκρουση μεταξύ ελεύθερης αγοράς και κρατικού παρεμβατισμού είναι παραπλανητική. Όπως χρειάζεται μία εύρωστη αγορά, τόσο χρειάζονται εκείνοι οι θεσμοί οι οποίοι θα ενδυναμώνουν τους πολίτες και θα περιορίζουν/διορθώνουν τις αστοχίες/αποτυχίες της “ελεύθερης αγοράς”. Εκτιμούν ότι σημαντικό ρόλο σε μία καλύτερη κοινωνία θα μπορούσαν να έχουν οι τοπικές συμμετοχικές πρωτοβουλίες. Η ευημερία μιας κοινωνίας, αναφέρουν, δεν εξαρτάται μόνο από την οικονομική κατάσταση των πολιτών αλλά και από τη ποιότητα των κοινωνικών τους σχέσεων. Το κράτος πρόνοιας, χειραφετημένο πλέον, θα εξακολουθεί να αποτελεί μία βιώσιμη επιλογή για τον 21ο αιώνα καθώς θα μπορεί να αποτελέσει καθοριστικό παράγοντα για τη προαγωγή της κοινωνικής προόδου.
Οι συγγραφείς επισημαίνουν ότι τα τελευταία 75 χρόνια η ανθρωπότητα έχει καταγράψει σημαντική βελτίωση σε πολλούς τομείς. Παράλληλα, πολλά προβλήματα παραμένουν μέχρι σήμερα άλυτα ενώ νέα έχουν εμφανιστεί στην αντιμετώπιση των οποίων θα πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή. Αυτά παρουσιάζονται ενδεικτικά στο πίνακα 1.
Πίνακας 1. Παγκόσμιες επιτυχίες και ανεπιθύμητες καταστάσεις από το 1945 έως σήμερα
Τα κυριότερα συμπεράσματα στα οποία καταλήγουν οι συγγραφείς αυτού του πονήματος είναι:
1. Ενώ σήμερα η ανθρωπότητα διαθέτει πρωτόγνωρες δυνατότητες έχουν συσσωρευθεί πολλά και σοβαρά προβλήματα τα οποία δυσκολευόμαστε να αντιμετωπίσουμε,
2. Η παγκοσμιοποίηση και η τεχνολογία μπορούν να τισαθευτούν και να τεθούν στην υπηρεσία του κοινωνικού συνόλου,
3. Θα πρέπει ο άνθρωπος να έχει τη θέση του οδηγού στη πορεία της οικονομικής και κοινωνικής εξέλιξης και όχι οι απρόσωποι μηχανισμοί της αγοράς ή του κράτους πρόνοιας, και
4. Για τη προώθηση της κοινωνικής προόδου απαιτείται η δραστηριοποίηση των πολιτών και η δημιουργία πρωτοβουλιών και πιέσεων από τη βάση.
Πέντε ιδέες οι οποίες σύμφωνα με τους συγγραφείς μπορούν να αλλάξουν τη ζωή μας και τον κόσμο
1. Η προσπάθεια για αλλαγή μέσα στην οικογένεια του καθ’ ενός με έμφαση στην ισότητα μεταξύ των δύο φύλλων και το σεβασμό στη διαφορά,
2. Η δημιουργία αλλαγής στο χώρο εργασίας με στόχο να γίνει πιο δίκαιος χωρίς φυλετικές, έμφυλες ή άλλες διακρίσεις,
3. Η αλλαγή στις καταναλωτικές και επενδυτικές μας επιλογές προσέχοντας στο τι καταναλώνουμε και στο πως επενδύουμε,
4. Η προσπάθεια για αλλαγή στη τοπική μας κοινότητα μέσω της δραστηριοποίησης μας και της ανάληψης τοπικών πρωτοβουλιών, και
5. Η προσπάθεια να γίνουμε πρωτοπόροι στο τρόπο που ενημερωνόμαστε, στο τρόπο που επιλέγουμε τη εκπαίδευση των παιδιών μας, να γίνουμε ενεργοί πολίτες αλλά και να είμαστε ανοικτοί και ευπροσάρμοστοι.
Οι συγγραφείς του πονήματος αυτού δεν υποδεικνύουν την εξάλειψη του καπιταλισμού, για τη δημιουργία μιας καλύτερης κοινωνίας, αλλά την αναμόρφωση του με την ενεργό συμμετοχή των πολιτών. Θεωρούν ότι η κοινωνική πρόοδος θα επιτευχθεί με την κινητοποίηση των πολιτών και με δράσεις “από κάτω προς τα πάνω” καθώς α) Οι βαθιές κοινωνικές αλλαγές προέρχονται πάντα από τους ανθρώπους και τα κοινωνικά κινήματα της κοινωνίας των πολιτών και σπανίως από τη κορυφή της κοινωνικής πυραμίδας, και β) αυτό ισχύει ιδίως στη περίπτωση του εκδημοκρατισμού και της ενδυνάμωσης των πολιτών. Μεταφέρουν ένα ελπιδοφόρο μήνυμα το οποίο συνοπτικά θα μπορούσε να διατυπωθεί στο ότι “μία καλύτερη κοινωνία είναι εφικτή, τα γενικά χαρακτηριστικά της μπορούν να σκιαγραφηθούν και το μόνο που χρειάζεται είναι να ενώσουμε τις δυνάμεις μας για την εκπλήρωση αυτού του οράματος”.
Σαν συμπέρασμα θα μπορούσαν να λεχθούν αυτά που ο Amartya Sen αναφέρει προλογίζοντας το βιβλίο: “Θα πρέπει πλέον να αναγνωρίσουμε ότι οι θεσμοί της αγοράς είναι ένα αναγκαίο, αλλά σε καμία περίπτωση επαρκές θεμέλιο μιας δίκαιης κοινωνίας η οποία θα εγγυάται την ακριβοδικία και την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Απαιτούνται ριζικές αλλαγές στο χαοτικό και άδικο κόσμο στον οποίο ζούμε σήμερα”.
(1) Η διεθνής ομάδα για τη κοινωνική πρόοδο αποτελείται από περισσότερους από 300 πανεπιστημιακούς διαφόρων ειδικοτήτων οι οποίοι συμμετέχουν σε ένα ευρύ διεπιστημονικό διάλογο για όλες τις πτυχές της κοινωνικής προόδου.
Marc Fleubaey: Καθηγητής οικονομικών στο πανεπιστήμιο Princeton, ΗΠΑ,
Olivier Bouin: Διευθυντής του ιδρύματος RFIEA, Γαλλικού Οργανισμού προχωρημένης έρευνας,
Marie-Laure Salles-Djelic: Καθηγήτρια κοινωνιολογίας στο Ινστιτούτο πολιτικών επιστημών στο Παρίσι,
Ravi Kaubur: Καθηγητής οικονομικών στο πανεπιστήμιο Cornell των ΗΠΑ,
Helga Nowotny: Καθηγήτρια κοινωνιολογίας στο Ελβετικό Ινστιτούτο τεχνολογίας στη Ζυρίχη,
Elisa Reis: Καθηγήτρια πολιτικής κοινωνιολογίας στο Ομοσπονδιακό πανεπιστήμιο του Ρίο ντε Τζανέιρο
Amartya Sen: Οικονομολόγος και φιλόσοφος, καθηγητής του πανεπιστημίου Harvard των ΗΠΑ. Τιμήθηκε με το Νομπέλ οικονομικών το 1998.
