«Το θέατρο δεν μπορεί ούτε να παραχθεί μαζικά ούτε να απευθυνθεί στη μάζα. Δεν είναι ένα προϊόν που θα πρέπει να αρέσει σε ένα τεχνητό μέσο όρο. Ο “μέσος θεατής” κι ο “μέσος άνθρωπος” είναι μια κατασκευή αυτών οι οποίοι θέλουν να απευθύνονται σε αυτές τις κατασκευές, γιατί δεν θέλουν να εκπαιδεύσουν τους ανθρώπους να ξεφύγουν από τη μετριότητα».
Στην καλοκαιρινή παραγωγή του ΔΗΠΕΘΕ Κρήτης, ο Μανώλης Μαυροματάκης υποδίεται, υπό τη σκηνοθετική καθοδήγηση του Βασίλη Παπαβασιλείου, τον Αίαντα του Γιάννη Ρίτσου. Ένα ήρωα τραγικό και μοναχικό. Έναν άνθρωπο που τον ξεπερνάει η εποχή του. Λίγο πριν την πρεμιέρα του έργου, που θα πραγματοποιηθεί στις 30 Ιουνίου στο θέατρο της Αρχαίας Απτέρας, οι “διαδρομές” μίλησαν με τον γνωστό ηθοποιό για ήρωες του μύθου και της πραγματικότητας, για την ελευθερία που παραμένει ζητούμενο και την προβληματική σχέση μεταξύ Πολιτείας και Πολιτισμού…
Κατεβαίνετε στην Κρήτη για να ερμηνεύσετε τον Αία του Γιάννη Ρίτσου. Τι ήρωας είναι αυτός; Πώς θα τον περιγράφατε;
Ο Αίας του Γιάννη Ρίτσου είναι μια εκδοχή του μυθικού ήρωα του Σοφοκλή. Ο Αίας είναι ο παλιός άνθρωπος. Ο άνθρωπος που δεν μπορεί να συμβιβαστεί με τη νέα συνθήκη, που δεν μπορεί να μοιραστεί τα θέματά του με άλλους ανθρώπους. Απέραντα νάρκισσος και τραγικός ταυτόχρονα. Συμβολίζει τη μετάβαση από την ομηρική εποχή, της εποχή του έπους στην εποχή της δημοκρατίας. Ο Αίαντας του Σοφοκλή ήταν θυμωμένος γιατί τα όπλα του νεκρού Αχιλλέα δώθηκαν στον Οδυσσέα μετά από μια ψηφοφορία ανάμεσα στους αρχηγούς. Παράλληλα, είναι ένας άνθρωπος μόνος του. Ακόμα κι όταν η θεά Αθηνά του λέει να τον βοηθήσει στη μάχη εκείνος της απαντά να βοηθήσει κάποιον άλλο, γιατί ο ίδιος δεν την έχει ανάγκη. Γι’ αυτή του την ασέβεια, η Αθηνά τον τιμωρεί με τύφλωση κι εκεί που νομίζει ότι σκοτώνει στρατιώτες του Οδυσσέα για να εκδικηθεί για τα όπλα, στην πραγματικότητα σκοτώνει ζώα. Συνειδητοποιώντας τι έχει συμβεί αισθάνεται ντροπή. Μετά από αυτό δεν έχει άλλη επιλογή από το να αυτοκτονήσει. Δεν μπορεί να γυρίσει στην πατρίδα του. Ο πατέρας του, ο Τελαμώνας, που έχει φέρει τρόπαια από άλλους πολέμους θα τον κοιτάξει υποτιμητικά. Ο Αίας μέσα από τον μονόλογό του, μπαίνει σε μια διαδικασία αυτοσυνειδησίας και ταυτόχρονα διερευνά τη ματαιότητα της ζωής, των επάθλων, της δόξας, της νίκης…
Ο Αίας βρίσκεται σε μια μεταιχμιακή εποχή, όπως και η δική μας. Οι σημερινοί ήρωες ποιοι είναι κατά τη γνώμη σας;
Το σύστημα -κι από τη μία μεριά και από την άλλη- σε ωθεί να ξεχωρίσεις, γιατί ήρωας είναι κάποιος που ξεχωρίζει σε ένα πεδίο μάχης. Ως προς την ελληνική Αριστερά υπάρχει διαχρονικά η κομματική προτροπή να γίνεις ήρωας. Από την άλλη, το καπιταλιστικό σύστημα συνεχώς προσπαθεί να σε παραπλανήσει λέγοντάς σου ό,τι έχεις όλα τα φόντα να γίνεις ο καλύτερος, ο πιο δυνατός κ.λπ. ώστε να επαληθεύσεις το ηρωικό φαντασιακό σου. Ωστόσο, τίποτα από τα δύο δεν ισχύει. Δεν υπάρχουν ήρωες και δεν πρέπει να υπάρχουν. Αλίμονο στους λαούς που έχουν ανάγκη από ήρωες έλεγε ο Μπρέχτ.
Δεν θα μπορούσαμε να θεωρήσουμε ήρωα τον άνθρωπο της καθημερινότητας που παλεύει με εντιμότητα;
Αυτό είναι κάτι πολύ σπάνιο. Όχι γιατί ο άνθρωπος της καθημερινότητας είναι άτιμος αλλά γιατί είναι αδύνατο να αντιμετωπίσει με απόλυτη εντιμότητα την κατάσταση. Ή θα θεωρηθεί γραφικός ή θα κινδυνεύσει να συνθλιβεί ψυχικά και σωματικά. Θα τον φάνε, για να το πω πιο απλά…
Ο Γιάννης Ρίτσος έγραψε το έργο όντας εξόριστος. Πόσο ελεύθεροι είμαστε σήμερα;
Είναι δύσκολο ερώτημα να απαντηθεί. Προφανώς δεν έχουμε μια δικτατορία όπως όταν έγραφε ο Ρίτσος τον Αία. Απλώς δεν λειτουργεί και η αστική δημοκρατία – και παγκοσμίως αλλά ακόμα περισσότερο στην Ελλάδα. Στην αστική δημοκρατία μια από τις βασικές αρχές της είναι η διάκριση των εξουσιών. Εδώ βλέπουμε τη μία να υποβάλει στην άλλη την επιθυμία της. Γι’ αυτό και ο κόσμος έχει χάσει την εμπιστοσύνη του προς τους θεσμούς…
Σε συνεντεύξεις σας έχετε αναφερθεί στην αγάπη σας για το θέατρο. Σε μια εποχή που φλερτάρει με την εικονική πραγματικότητα τι μας προσφέρει μια “χειροποίητη” τέχνη όπως το θέατρο;
Σε μια κουβέντα που κάναμε με τον Βασίλη Παπαβασιλείου, μού είχε πει ότι το θέατρο είναι “βιολογικό προϊόν”. Δεν μπορεί ούτε να παραχθεί μαζικά ούτε να απευθυνθεί στη μάζα. Υπό αυτή την έννοια δεν είναι ένα προϊόν που θα πρέπει να αρέσει σε ένα τεχνητό μέσο όρο. Ο “μέσος θεατής” και ο “μέσος άνθρωπος” είναι μια κατασκευή αυτών οι οποίοι θέλουν να απευθύνονται σε αυτές κατασκευές γιατί δεν θέλουν να εκπαιδεύσουν τους ανθρώπους να ξεφύγουν από τη μετριότητα. Από εκεί και πέρα, το θέατρο στην εποχή μας μπορεί να μας προσφέρει μια σύνδεση με τη σωματικότητα της ύπαρξής μας. Είναι εγγενές χαρακτηριστικό του θεάτρου η σωματικότητα. Ακόμα και η εκφορά του λόγου είναι μια σωματική διαδικασία. Το θέατρο, λοιπόν, ξαναθυμίζει στους ανθρώπους ότι έχουμε σώμα, σε μια εποχή που τα μόνα σημεία του σώματος που λειτουργούν τείνουν να γίνουν το μάτι και τα ακροδάχτυλα που χτυπάνε τα πλήκτρα ενός υπολογιστή…
Έχετε θεατρικά απωθημένα; Εννοώ ρόλους που θα θέλατε να ερμηνεύσετε και δεν έχει προκύψει ακόμα;
Νομίζω δεν υπάρχει ηθοποιός που δεν έχει. Μου φαίνεται όμως κάπως χαζό να αναφέρω τώρα ρόλους. Πάντως, αυτό που σίγουρα απολαμβάνω αυτή την περίοδο είναι η συνεργασία μου με τον Βασίλη Παπαβασιλείου. Έναν βαθιά πνευματικό άνθρωπο του θεάτρου και σε επίπεδο σκέψης και πάνω στην τέχνη του θεάτρου. Αισθάνομαι πολύ τυχερός γι’ αυτή τη συνεργασία και χαίρομαι και τις πρόβες μαζί του.
Είδαμε τα τελευταία χρόνια πολλούς καλλιτέχνες να εκφράζουν τη δυσαρέσκειά τους για τη στάση της Πολιτείας απέναντι στους ανθρώπους του πολιτισμού. Η δική σας άποψη ποια είναι;
Υπάρχει μια προβληματική σχέση Πολιτείας και Πολιτισμού και ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά τη σχέση της Πολιτείας με το θέατρο, μια τέχνη όπου δεν μπορεί κανείς να προσβλέπει σε άμεσες και μεγάλες οικονομικές απολαβές. Η Πολιτεία έχει ξεπεράσει κάθε όριο… Είναι και κυβερνητικό το θέμα. Μια κοινωνία εκπαιδεύεται κι είναι υποχρέωση των ανθρώπων που κυβερνούν να εκπαιδεύουν την κοινωνία κι όχι μόνο να κοιτάνε πως θα επωφεληθούν οικονομικά ή από άποψη γοήτρου από τους πολίτες. Πραγματικά νομίζω ότι οι άνθρωποι του θεάτρου, οι οποίοι πασχίζουμε γι’ αυτή τη δουλειά, κουραζόμαστε πάρα πολύ για να κάνουμε αυτό που κάνουμε. Είναι μια πολύ σκληρή δουλειά. Θα έλεγα ότι μέσα στη λίστα των εκδοχών του Αίαντα, αυτής της ηρωικής στάσης που λέγαμε νωρίτερα, μπορεί να είναι και οι ηθοποιοί του θεάτρου οι οποίοι προσπαθούν να κρατήσουν ζωντανή αυτή την τέχνη…
Η παράσταση
Η παράσταση “Αίας” του Γιάννη Ρίτσου, καλοκαιρινή παραγωγή του ΔΗΠΕΘΕ Κρήτης για την περίοδο 2022-23, κάνει πρεμιέρα στο Αρχαίο Θέατρο της Απτέρας στις 30 Ιουνίου.
ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ
Σκηνοθεσία: Βασίλης Παπαβασιλείου, Σκηνικά-Κοστούμια: Άγγελος Μέντης, Φωτισμοί: Αλέκος Γιάνναρος, Σύνθεση ηχοτοπίων: Jan Van Angelopoulos, Συνεργάτις Σκηνοθέτις: Νικολέτα Φιλόσογλου, Φωτογραφίες αφίσας – προβών – trailer: Πάτροκλος Σκαφίδας, Φωτογραφίες παράστασης: Γιώργος Αναστασάκης. Ερμηνεύει ο Μανώλης Μαυροματάκης
ΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ
– Χανιά, 30 Ιουνίου, 1 και 2 Ιουλίου, Αρχαίο Θέατρο Απτέρας, 21:30
– Ηράκλειο, 6 και 7 Ιουλίου, Κηποθέατρο “Μ. Χατζιδάκις”, 21:30
– Ρέθυμνο, 8 Ιουλίου, Θέατρο “Ερωφίλη” Φορτέτζα, 21:30
– Σητεία, 10 Ιουλίου, Φρούριο Καζάρμα, 21:30
– Παλαιόχωρα, 3 Ιουλίου, Δημοτικό Σχολείο, 21:30
– Άγιος Αντώνιος, 5 Ιουλίου, Θέατρο «Αλέξης Μινωτής», 21:30
– Νωπήγεια, 11 Ιουλίου, Πέτρινο Θέατρο, 21:30
– Μαχαιροί, 12 Ιουλίου, Θέατρο Μαχαιρών, 21:30
Παραστάσεις στην Αθήνα:
– Παπάγου, 26 Ιουλίου, Κηποθέατρο Παπάγου,
– Βύρωνας, 27 Ιουλίου, Θέατρο “Άννα Συνοδινού”
*Φωτ: Πάτροκλος Σκαφίδας
