Βιότοπος – περιγραφή
Η λατινική ονοµασία του βοτάνου είναι Chrysanthemum coronarium (Χρυσάνθεµο το στεφανωµατικό) και ανήκει στην οικογένεια των Αστερίδων (Σύνθετα) η οποία περιλαµβάνει περίπου 20 ποικιλίες που υπάρχουν σε Ευρώπη, κεντρική και ανατολική Ασία. Κάποια από τα είδη καλλιεργούνται εδώ και 2000 χρόνια στην Κίνα και την Ιαπωνία.
Προφανώς την ονοµασία coronarium την οφείλει στο γεγονός ότι τα άνθη του φυτού είναι τόσο όµορφα που τα κάνανε σε όλο τον κόσµο στεφάνια και γιρλάντες.
Είναι πολύ κοινό φυτό στην Κρήτη και στη χώρα µας το συναντούµε µε την ονοµασία Μαντηλίδα, Χρυσάνθεµο ή Τσουτσουµίδα.
Η Μαντηλίδα είναι φυτό ετήσιο και φτάνει σε ύψος τα 1,20µ. Πολυκλαδισµένο µε πολλά φύλλα δις-πτερωτά. Οι βλαστοί είναι λείοι και τα κεφάλια φτάνουν σε διάµετρο τα 5 µε 6 εκατοστά. Τα άνθη είναι κίτρινα ή λευκά µε κίτρινα στη βάση. Τα άνθη είναι ερµαφρόδιτα και επικονιάζονται από µέλισσες, µύγες, κάνθαρους και λεπιδόπτερα (σκώροι και πεταλούδες). Προτιµά εδάφη που στραγγίζονται καλά και απαιτεί υγρό χώµα.
Τη Μαντηλίδα την συναντούµε σε χέρσους αγρούς, σε άκρες δρόµων, χαντάκια, αµπελώνες και καλλιεργηµένα χωράφια ορεινής και ηµιορεινής ζώνης και συχνά καλύπτει µεγάλες επιφάνειες εδάφους. Κάνουν καλό στα φυτά που βρίσκονται δίπλα τους γιατί απωθούν τις κάµπιες.
Ιστορικά στοιχεία
Εξ αιτίας του χρυσού χρώµατος των ανθέων οι αρχαίοι αποκαλούσαν το φυτό «∆ιός Όφρυς». Πιθανώς πρόκειται για το «χάλκινον άνθος» του Νίκανδρου. Ένα µαγικό και ιαµατικό φυτό της Μήδειας, κόρης της Εκάτης, ο έρωτας της οποίας για τον Ιάσονα είναι γνωστός σε όλους µας.
Ο ∆ιοσκουρίδης το αποκαλεί χρυσάνθεµον και αναφέρει ότι στεφάνια φτιαγµένα από µαργαρίτες κοσµούσαν τα ιερά αγάλµατα των θεών.
Με αυτό το φυτό οι γιατροί της αρχαιότητας έφτιαχναν αλοιφή που την χρησιµοποιούσαν για τη διάλυση των ογκιδίων και για τα έλκη. Τα άνθη της χρησίµευαν για τον ίκτερο και χρησιµοποιήθηκε ως συστατικό στη θεραπεία της γονόρροιας και της σύφιλης.
Στην Αθήνα, τα νεαρά βλαστάρια ήταν µια λιχουδιά στις αρχές του 11ου αιώνα.
Παραδοσιακά στην Κρήτη την Μεγάλη Σαρακοστή µάζευαν τους τρυφερούς βλαστούς του φυτού και αφού αφαιρούσαν τα φύλλα την έτρωγαν µε λαδόξιδο. Επίσης έβαζαν φυτό και άνθη κάτω από το κρεβάτι για να µην πηγαίνουν οι ψύλλοι. Με τους στήµονες της µαντηλίδας έβγαζαν ένα ωραίο κίτρινο χρώµα για βαµβακερά νήµατα και πανιά. Στην Κρήτη Μαντηλίδα ονοµάζουν και το χρυσάνθεµο το σιτόφιλον, το οποίο έχει άνθη κίτρινα µικρά και φύλλα λίγο σαρκώδη. Θεωρούνται όµως δηλητηριώδη και δεν χρησιµοποιούνται ούτε κόβονται.
Συστατικά – χαρακτήρας
Το βότανο περιέχει πρωτεΐνες 27,7%, λίπος 4,6%, υδατάνθρακες 50,8%, ίνες 13,8% και τέφρα 16,9%. Έχει άφθονα µεταλλικά στοιχεία όπως ασβέστιο, φωσφόρο, σίδηρο, µαγνήσιο, νάτριο, κάλιο (610mg σε 100γραµµάρια βρώσιµου µέρους), καροτίνη (3,4γραµµάρια σε 100γραµµάρια βρώσιµου µέρους), ψευδάργυρο. Περιέχει επίσης βιταµίνη Α, Β1 (θειαµίνη) , Β2 (ριβοφλαβίνη) , Νιασίνη και βιταµίνη C.
Άνθιση – συλλογή – χρησιµοποιούµενα µέρη
Ανθίζει από Ιούλιο έως Σεπτέµβριο και οι σπόροι του ωριµάζουν από Αύγουστο µέχρι τον Οκτώβριο. Συλλέγεται την εποχή της ανθοφορίας. Για θεραπευτικούς σκοπούς χρησιµοποιούνται τα φύλλα και τα άνθη. Χρησιµοποιείται ως υποκατάστατο του χαµοµηλιού.
Τα άνθη και τα φύλλα του φυτού είναι εδώδιµα. Οι νέοι βλαστοί και οι µίσχοι τρώγονται ωµοί σε σαλάτα ή µαγειρεµένοι. Είναι έντονα αρωµατικά. Τα ζεµατίζουµε σε νερό για λίγα λεπτά και τα προσθέτουµε στη σαλάτα. Το κέντρο της µαργαρίτας είναι πικρό και έτσι χρησιµοποιούνται µόνο τα πέταλα.
Τα 100 γραµµάρια από το φυτό περιέχουν 292 θερµίδες. Στην ασιατική κουζίνα χρησιµοποιείται µαζί µε άλλα χόρτα τα οποία τηγανίζουν. Το έγχυµα των φύλλων και των ανθέων το πίνουν ως τσάι. Τα νεαρά φύλλα συνοδεύουν ως διακοσµητικά τις µπριζόλες ενώ χρησιµοποιείται στις σάλτσες για χρώµα και γεύση, σε πιάτα ρυζιού και σαλάτες.
Θεραπευτικές ιδιότητες
και ενδείξεις
Το βότανο δρα ως αρωµατικό, πικρό, αποχρεµπτικό, καθαρτικό και στοµαχικό
Τα φύλλα είναι αποχρεµπτικά και ευστόµαχα και τα άνθη είναι αρωµατικά, πικρά και ευστόµαχα. Ο φλοιός είναι καθαρτικός και τον χρησιµοποιούσαν από παλιά στη θεραπεία της σύφιλης.
Πλούσιο σε αµινοξέα και βιταµίνες Α,D και Ε θεωρείται ότι τονώνει τον οργανισµό. Η ύπαρξη σε υψηλό ποσοστό ασκορβικού οξέως και καρωτινοειδών και το γεγονός ότι περιέχει σηµαντικές ποσότητες σιδήρου, ασβεστίου, καλίου και διαιτητικών ινών αυξάνουν τη χρησιµότητα του στην αντιµετώπιση καρδιαγγειακών ασθενειών και τονίζουν την αντιοξειδωτική του δράση.
Συνίσταται σε στηθάγχη, κρυολόγηµα, πυρετό και υπέρταση.
Σε συνδυασµό µε µαύρο πιπέρι χρησιµοποιείται στη θεραπεία της γονόρροιας. Καθαρίζει το σώµα από τοξίνες µετά από πλούσια και πικάντικα φαγητά.
Το έγχυµα των φύλλων του φυτού χρησιµοποιείται για ξέβγαλµα σε λιπαρά δέρµατα και το αφέψηµα χρησιµοποιείται για σπυριά ακµής και πληγές δέρµατος.
Χρησιµοποιείται επίσης για προβλήµατα συκωτιού και µατιών (υπερκόπωση, επιπεφυκίτιδα και πονεµένα κόκκινα µάτια).
Προφυλάξεις
∆εν υπάρχει κανένας γνωστός κίνδυνος για τοξικότητα του φυτού. Έχουν αναφερθεί αλλεργίες (δερµατίτιδα εξ επαφής, υπερευαισθησία και φωτοευαισθησία) σε άτοµα ευαίσθητα σε φυτά γένους αµβροσία. Τα ενεργά συστατικά του βοτάνου δεν έχουν ερευνηθεί επαρκώς και για τον λόγο αυτό δεν συνίσταται στις εγκύους.
