Βιότοπος – περιγραφή
Η λατινική ονοµασία του βοτάνου είναι LACTUCA sativa (Λακτούκα η καλλιεργούµενη). Είναι το κοινό µας µαρούλι το οποίο ανήκει στην οικογένεια των Συνθέτων.
Το καλλιεργούµενο µαρούλι είναι φυτό ποώδες και µονοετές µε ρίζα πασσαλώδη , η οποία κατά τη µεταφύτευση καταστρέφεται για να αναπτυχθεί αργότερα ένα επιπόλαιο θυσσανώδες ριζικό σύστηµα. Τα φύλλα σχηµατίζονται από ένα βραχύ στέλεχος και είναι πλατιά, µε επιφάνεια λεία ή κυµατοειδή, χρώµατος πράσινου ή πρασινοκίτρινου και σε µερικές ποικιλίες µε απόχρωση κόκκινη, ενώ το µέγεθος και το Σχήµα ποικίλει ανάλογα την ποικιλία. Τα φύλλα είναι πολύ κοντά το ένα στο άλλο κατά τρόπο που να σχηµατίζουν κατά την ανάπτυξη του φυτού σφαιροειδή ή προµήκη. Κατά την εποχή της αναπαραγωγής το στέλεχος του φυτού επιµηκύνεται φτάνοντας συνήθως το ύψος των 8-12 εκατοστών και σχηµατίζει διακλαδώσεις, οι οποίες καταλήγουν σε ταξιανθίες µε 15-25 ερµαφρόδιτα άνθη η καθεµιά. Τα άνθη είναι µικρά, κίτρινου χρώµατος µε στεφάνη από 5 ενωµένα πέταλα και 5 στήµονες που σχηµατίζουν σωλήνα γύρω από το στύλο. Ο τελευταίος είναι εφοδιασµένο µε λεπτές τρίχες και φέρει δίλοβο στίγµα, το οποίο είναι επιδεκτικό επικονίασης µόνο για µερικές ώρες το πρωί. Η αυτογονιµοποίηση είναι ο κυριότερος τρόπος γονιµοποίησης των ανθέων ενώ σπάνια συµβαίνει να σταυρογονιµοποιηθούν µερικά άνθη. Ο σπόρος είναι µικρός, επιµήκης, ενώ το χρώµα διαφοροποιείται ανάλογα την ποικιλία και εφοδιασµένος µε πάππο (φούντα) από λεπτές και λευκές τρίχες.
Ιστορικά στοιχεία
Το καλλιεργούµενο µαρούλι (Lactuca sativa L.) θεωρείται ότι κατά πάσα πιθανότητα προήλθε είτε από το άγριο µαρούλι (Lactuca serriola L. ή L.scariola L.), το οποίο συναντάται ως ζιζάνιο στην Κρήτη και σε πολλές περιοχές της Ευρώπης, είτε από διασταυρώσεις µε τα άγρια είδη L. saligna L. και L. virosa L. Υπάρχουν πάνω από 100 είδη στο γένος Lactuca. Το µαρούλι τύπου Cos πιστεύεται ότι έχει διαδοθεί από την Ελλάδα (το όνοµα του προέρχεται από την νήσο Κω της ∆ωδεκανήσου). Επίσης χώροι προέλευσης του µαρουλιού θεωρούνται οι περιοχές της Ανατολικής Μεσογείου, Μικράς Ασίας, Καυκάσου, Περσίας και Τουρκιστάν. Στην Ελλάδα, αυτοφύονται 9 είδη του γένους Lactuca. Απεικονίσεις του µαρουλιού τύπου Cos έχουν βρεθεί σε επιτύµβιες πλάκες στην Αίγυπτο από το 4500 π.Χ. και είναι γνωστό ότι το µαρούλι χρησιµοποιείται πάρα πολύ στη διατροφή του ανθρώπου πάνω από 2000 χρόνια. Όµως, πριν από τη χρήση του ως τροφή του ανθρώπου χρησιµοποιήθηκε για τις φαρµακευτικές του ιδιότητες ως παυσίπονο.
Το µαρούλι ήταν γνωστό στην αρχαία Ελλάδα. Ο Θεόφραστος το αποκαλούσε Θριδακίνη. Ο ∆ιουσκουρίδης αναφέρει ότι το βότανο «κατευνάζει την λαγνεία ». Ο Καλουµέλλα αναφέρει ότι «το φυτό φέρνει ύπνο στους αναρρωνύοντες και εξαντληµένους από µακρά ασθένεια χωρίς ενοχλήσεις».
Συστατικά – χαρακτήρας
Το βότανο περιέχει λακτουκάριο (το γαλακτώδες υγρό του µαρουλιού), λακτουσίνη, πικρή ουσία, µαννίτη, ασπαραγίνη, λεύκωµα, ρητίνη, κερί, κάποιο απροσδιόριστο οξύ, ιώδιο και µαγγάνιο. Περιέχει ακόνη αιθέριο έλαιο που δίνει στο µαρούλι κάποια µυρωδιά, όχι και τόσο ευχάριστη. Το Μαρούλι έχει πρωτείνη, λίπος, τέφρα, υδατάνθρακες, ασβέστιο, φώσφορο, σίδηρο, µαγνήσιο, νάτριο, κάλιο, ψευδάργυρο και τις βιταµίνες θειαµίνη, ριβοφλαβίνη, νιασίνη και Β6.
Άνθιση – χρησιµοποιούµενα µέρη – συλλογή
Το φυτό ανθίζει Ιούλιο και Αύγουστο. Οι σπόροι ωριµάζουν Αύγουστο και Σεπτέµβριο. Για θεραπευτικούς σκοπούς χρησιµοποιούνται τα φύλλα και ο γαλακτώδης χυµός. Συλλέγεται 4-6 εβδοµάδες µετά την σπορά.
Θεραπευτικές ιδιότητες
και ενδείξεις:
Το βότανο δρα ως αναφροδισιακό, ήπιο αναλγητικό, αντισπασµωδικό, άφυσο, διουρητικό, µαλακτικό, γαλακταγωγό, ήπιο υπνωτικό, υπογλυκαιµικό και παρασιτοκτόνο.
Το Μαρούλι ανήκει στην κατηγορία των εξαιρετικών καλλιεργούµενων φυτών. Οι κατευναστικές ιδιότητες του βοτάνου οφείλονται στη λακτανίη η οποία δρα ως κατευναστικό των νεύρων και του βήχα. Η κατευναστική της ιδιότητα όµως δεν είναι τοξική όπως του οπίου και άλλων και για τον λόγο αυτό συνίσταται και για µικρά παιδιά.
Τα διάφορα µέρη του Μαρουλιού περιέχουν την γαλακτώδη ουσία η οποία βγαίνει από τις εγκοπές που γίνονται στο βλαστό της ο οποίος περιέχει την λακτανίνη. ∆ρα ως παυσίπονο, αποχρεµπτικό και επουλωτικό για τους ερεθισµένους ιστούς. Έχει αντιαφροδιασικές ιδιότητες, ενάντια στην υστερία και τη νυµφοµανία. Παράλληλα έχει ευεργετικές ιδιότητες στα νεφρά. Χρησιµοποιείται εσωτερικά για την αϋπνία, ανυποµονησία, νευρικές καταστάσεις, υπερδιέγερση στα παιδιά, ξερό και υγρό βήχα, άσθµα, ξινίλα στοµάχου και ρευµατικούς πόνους. Συνδυάζεται άριστα µε Λυκίσκο, Πασιφλόρα και Βαλεριάνα για την αϋπνία. Υπάρχουν περιπτώσεις που κατά το γήρας η εσωτερική χρήση µαρουλιού φέρνει ύπνο σε ανθρώπους που δύσκολα κοιµούνται.
Καταπλάσµατα µαρουλιού δρουν κατά του ερυσιπέλατος, των αποστηµάτων και των εγκαυµάτων.
Τα σπέρµατα του φυτού δίνουν λάδι το οποίο θεωρείται αναφροδισιακό.
Ο χυµός του άγριου µαρουλιού (LACTUCA virosa) είναι καταπραϋντικός και υπνωτικός.
Παρασκευή και δοσολογία
Συνίσταται η κατανάλωση Μαρουλιού υπό µορφή σαλάτας σαν ηρεµιστική για την αϋπνία στους ηλικιωµένους. Ο χυµός µαρουλιού λαµβάνεται µε µισό κουταλάκι του καφέ την πρώτη ηµέρα και στη συνέχεια 1-2 κουταλάκια την ηµέρα. Το αφέψηµα µαρουλιού που έχουµε βράσει για 2-3 ώρες χρησιµοποιείται σαν καθαριστικό του προσώπου και ενάντια στο υπερβολικό µαύρισµα του προσώπου από τον ήλιο.
Προφυλάξεις
Η υπερβολική κατανάλωση µαρουλιού προκαλεί υπερδιέγερση ενώ δεν συνίσταται στους νεόνυµφους. Τα άγρια µαρούλια παρά τις χρήσιµες θεραπευτικές τους ιδιότητες που είναι παρόµοιες µε αυτές που περιγράψαµε, αν τα φάµε σε µεγάλη ποσότητα προκαλούν ανακατωσούρα, εµέτους, διάρροια, ιλίγγους, µέθη και πολλά ούρα. Πρέπει να τρώγονται βρασµένα.
Υ.Σ. Όλα τα προηγούµενα άρθρα της στήλης µπορούµε να τα βρούµε στη διεύθυνση www.herb.gr.
Επίσης αν κάποιος φίλος αναγνώστης γνωρίζει οποιαδήποτε θεραπευτική ιδιότητα βοτάνου του τόπου µας που δεν είναι ευρέως γνωστή ή έχει κάποιο ερώτηµα µπορεί να το απευθύνει στην ηλεκτρονική διεύθυνση skouvatsos11@gmail.com
