Πρώτος μήνας της Άνοιξης είναι ο Μάρτης και κυλά με άστατο καιρό. Πότε είναι άγριος με χιόνια, πολύ κρύο, ισχυρούς ανέμους, και πότε ήσυχος, με γλυκές ζεστές μέρες λουσμένες στο ήλιο. Ο Ελληνικός λαός που έχει γνωρίσει στο διάβα του χρόνου τα άγρια ξεσπάσματα του, λέει ότι είναι γδάρτης και κακός παλουκοκάφτης. Γδέρνει δηλαδή με τους παγερούς του βοριάδες και αναγκάζει με τα ανυπόφορα κρύα του τους ανθρώπους ιδιαιτέρως των ορεινών περιοχών, όχι μόνο να εξαντλήσουν τα αποθέματα ξύλων που είχαν αποθηκέψει αλλά να κάψουν ακόμα και τα απαραίτητα παλούκια που παίρνουν από τους φράχτες τους για να ζεσταθούν.
Μ’ αυτή την κακή πείρα που έχει ο σοφός μας λαός συμβουλεύει:
<< Τον Μάρτη ξύλα φύλαγε μην κάψεις τα παλούκια>>
Αυτό τον Μήνα σημειώνονται συχνές μεταβολές του καιρού, και αυτό συμβαίνει όχι από μέρα σε μέρα αλλά από ώρα σε ώρα. Με τις πολύχρονες ακόμα παρατηρήσεις του έχει επισημάνει τα συχνά ξεγελάσματα που κάνει αυτός ο Ανοιξιάτικος κατά τα άλλα Μήνας, και μας προειδοποιεί με όμορφες παροιμίες που λένε:
<,Μη σε γελάσει ο Μάρτης το πρωί και χάσεις την ημέρα>.
<Ο Μάρτης ως το γιόμα το ψοφάει κι ως το βράδυ το βρομάει>
<Ο Μάρτης ο πεντάγνωμος πέντε φορές εχιόνισε και πάλι το μετάνιωσε που δεν εξαναχιόνισε>.
Γιατί όμως είναι μήνας διπρόσωπος, δίβουλος, άλλοτε με ημεράδα και άλλοτε με αγριάδα?
Σύμφωνα με μια παράδοση, ο Μάρτης κοιμάται ανάμεσα σε μια γριά άσχημη μα πολύ πλούσια, και με μία νεαρή, όμορφη και φτωχή. Όταν γέρνει προς τη γριά και βλέπει την ασχήμια της κλαίει και τότε ο καιρός χαλάει, ξεσπούν μπόρες, βροχές, χιόνια.
Όταν γέρνει προς τη νέα και όμορφη, χαίρεται, χαμογελά, είναι ευτυχισμένος και έχουμε ωραίο ανοιξιάτικο καιρό. Αυτή τη διπλή καιρική όψη, αποτέλεσμα της διπλής του ζωής, ο λαός τη συνοψίζει σε λίγες λέξεις:: <ο Μάρτης πότε κλαίει και πότε γελά>
Την παραμονή της 1ης του Μάρτη τα παιδιά βάζουν στο χέρι τους η στο λαιμό μία ασπροκόκκινη κλωστή που την λένε <Μάρτη> για να μη τους μαυρίσει ο μαρτιάτικος ήλιος. Λένε ότι ο ήλιος του Μαρτιού είναι δυνατός και μαυρίζει εύκολα τις τρυφερές επιδερμίδες των κοριτσιών.
Γι’ αυτό και η λαϊκή παροιμία συμβουλεύει:
<Ο πού χει κόρη ακριβή, Μάρτη ήλιος μην την δει>
Αλλά και αν δε φορέσουν τον <Μάρτη> αρκεί στο έμπα του μήνα να έχουν κάτι κόκκινο στα ρούχα τους, Την κόκκινη άσπρη κλωστή τη βγάζουν την ημέρα της Ανάστασης την τυλίγουν στη λαμπάδα και την καίνε μαζί της.
Στην Ήπειρο και την Αρκαδία όπως διαβάζουμε, αυτός ο μήνας είναι δεμένος με την ιστορία της γριάς. Ήταν λένε μία γριά, που υπέφερε πολύ από το αφόρητο χειμωνιάτικο κρύο κάποιο Μάρτη φροντίζοντας τα ζωντανά της. Όταν έφυγε ο μήνας,
βγήκε με ανακούφιση έξω και με κοροϊδευτικό τρόπο είπε:
<Ρίτσι, πρίτσι Μάρτη, τ’ αρνοκάτσικά μου τη βγάλανε και φέτος >.
Ο Μάρτης θύμωσε από την κοροϊδία της, πήρε από τον Φλεβάρη μία ημέρα δανεική, που αμέσως την έκανε χειμωνιάτικη καταιγίδα. Τέτοιο ήταν το κρύο που η γριά χώθηκε κάτω από το καζάνι της για να μην ξεπαγιάσει. Όμως δεν τα κατάφερε και έτσι όπως ήταν πάγωσε και λίθωσε. Εκεί γύρω της λέει ο μύθος, λίθωσαν και τα αρνοκάτσικά της.
Σε πολλά μέρη της Ηπείρου υποδέχονται το μήνα και κυρίως την γιορτή του Ευαγγελισμού χτυπώντας την παραμονή το βράδυ χαλκώματα, ταψιά, τηγάνια, και κατσαρόλες. Καθώς αυτά βροντούν, τα παιδιά τραγουδούνε:
<Φευγάστε φίδια, γκοσταρίτσες- δηλαδή -ερπετά-, γιατί έρχεται ο Βαγγελισμός και σας κόβει το κεφάλι και σας ρίχνει στο ποτάμι.>
Βέβαια έχουμε και πολλές παροιμίες:
<Μάρτης βρέχει ποτέ μη πάψει>, <Μάρτης άβροχος, μούστος άμετρος>,
<Μάρτη χιόνι βούτυρο, σα στεγνώσει μάρμαρο>, < Κάλιο Μάρτης στις γωνιές, παρά Μάρτης στις αυλές > <Αν βρέξει ο Μάρτης δυο νερά κι Απρίλης άλλο ένα, χαράς εκείνο το ζευγά που χει πολλά σπαρμένα>
Οι αγριάδες του γρήγορα υποχωρούν, μεγαλώνει η μέρα στις 22με 23 του μήνα που έχουμε την εαρινή ισημερία, ο ήλιος είναι πιο φωτεινός και καυτερός, που μας χαρίζει θαυμάσιες εικόνες Ανατολής και γραφικά ηλιοβασιλέματα. Η γη δειλά δειλά ανασταίνεται, η χλόη φουντώνει, τα δέντρα ανθίζουν. Υποδεχόμαστε τα χελιδόνια που τα παιδιά μόλις δούνε τα πρώτα τα ρωτάνε:
<χελιδονάκια μου γοργά πού ‘ρθατε απ’ την έρημο τι καλά μας φέρατε?>
Και τα χελιδόνια απαντούν.< Την υγεία τη χαρά και τα κόκκινα τ’ αυγά.>
Μέσα στο Μάρτη έχουμε την Εθνική μας γιορτή, το αθάνατο 21, μα και ημέρες Σαρακοστιανές γιατί όπως λέει ο λαός δε λείπει ο Μάρτης από τη Σαρακοστή. Έχουμε τα κατανυχτικά απόβραδα των Χαιρετισμών της Θεοτόκου, αλλά και την μεγάλη θρησκευτική μας γιορτή του Ευαγγελισμού της Παναγίας.
Αυτή την ημέρα που ο Αρχάγγελος Γαβριήλ έφερε στη Παναγία το μεγάλο κοσμοϊστορικό μήνυμα ότι θα γίνει μητέρα του Χριστού, και ο κρίνος ο πάλλευκος αφιερώθηκε στη Θεοτόκο. Τα λευκά χιονώδη άνθη του συμβολίζουν την αγνότητα, την καθαρότητα, και την άσπιλη σύλληψη. Γι’ αυτό και ο κρίνος είναι το άνθος που προσφέρουμε το Μάρτη σε αγαπημένα μας πρόσωπα.
Αυτό τον μήνα πνέει άνεμος αισιοδοξίας και για τους ηλικιωμένους που κατάφεραν να βγάλουν με υγεία το χειμώνα, —και ειδικά τον φετινό που είναι πολύ δύσκολος—
Αυτό μας το επιβεβαιώνει με το ποίημα του, <Ρόδου μοσχοβόλημα > και ο Μεγάλος μας Ποιητής Κωστής Παλαμάς. Λέει πως τον έδειρε η βαρυχειμωνιά που τον βρήκε χωρίς φωτιά και χωρίς νιάτα, μα το γέλιο του Μαρτιού του έδωσε θάρρος.
<<Μα χτες καθώς με θάρρεψε το γέλιο του Μαρτιού,
και τράβηξα να ξαναβρώ τ’ αρχαία τα μονοπάτια,
στο πρώτο μοσκοβόλημα ενός ρόδου μακρινού,
μου δάκρυσαν τα μάτια!
* Η Ελευθερία Κατσιφαράκη είναι συντ. δημοσιογράφος
