• «Κανείς δεν αποστρέφεται περισσότερον από εμέ τους πολέμους, μου λέγει -ο Βενιζέλος- σε κάποια στιγμή. Από της εισόδου μου εις την πολιτικήν σκηνήν, ως Κυβερνήτης, επεθύμουν βεβαίως με όλην μου την ψυχήν να βελτιώσω την θέσιν της Ελλάδος, αλλά προσεπάθησα να το κάμω δια συνεννοήσεως ειρηνικής με την Τουρκίαν, όχι δια του πολέμου (…) Για να ζήση στοιχειωδώς ένα κράτος, χρειάζεται ένας κάποιος εδαφικός πλούτος κι ένας κάποιος αριθμός πληθυσμού. Προκειμένου λοιπόν περί ζητήματος ζωής ή θανάτου, ημπορεί κανείς να αντιμετωπίσει την σκληράν ανάγκην του πολέμου. Αλλά σήμερον, μετά την επιτυχή έκβασιν της εθνικής πολιτικής, δεν επιτρέπεται πλέον να ομιλούμεν περί πολέμου (…)» [Ελ. Βενιζέλος, συνέντευξή στο Σπύρο Μελά, Έθνος, 21-22-23/2/1929] (1α)
ΓΙΑ τους περισσότερους Έλληνες, ο Μάρτης περιέχει, εκτός από άλλες μικρογιορτές, τη μεγάλη του Ευαγγελισμού μαζί με την Παλιγγενεσία του έθνους των Ελλήνων (1821). Για την Κρήτη θα προσθέταμε και μια δεύτερη, έστω θλιβερή: το θάνατο του Ελ. Βενιζέλου (18 Μαρτίου 1936 στο Παρίσι).
ΣΗΜΕΡΑ που τα σύννεφα πολέμου μας περιβάλλουν χρειάζεται ιδιαίτερα να τονισθεί η φιλειρηνική πλευρά του Ελ. Βενιζέλου. Που, αντιλαμβανόμενος σε προχωρημένη πια ηλικία ότι ο μελλοντικός κόσμος θα είναι γεμάτος από διπλωματικές παγίδες και πολέμους (ήδη φαινόταν τα σημάδια του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου), καταχώνιασε τις παλιές Μεγάλες Ιδέες, αλλά και τους… νέους πολέμους που πολλοί τού ζητούσαν επίμονα να ξαναρχίσει. Αντ’ αυτών έθεσε ως προτεραιότητες της τελευταίας κυβερνητικής θητείας του (1928-1932) την ειρήνη και την ευημερία των Ελλήνων. Γι αυτό, έρχεται σε συνδιαλλαγή με τις χώρες της Βαλκανικής καθώς και με τον «προαιώνιο» αντίπαλο της Ελλάδας, την Τουρκία.
ΜΕΤΑ τον ελληνοτουρκικό πόλεµο του 1919-1922, την ήττα της Ελλάδας και τη Συνθήκη της Λωζάννης (1923), στόχος του Βενιζέλου ήταν η καλλιέργεια κλίματος ύφεσης. Έτσι, υπογράφει συνθήκες με τα όμορα κράτη. Συνθήκες που θα του επιτρέψουν να ασχοληθεί με «τα έργα ειρήνης» οδηγώντας την Ελλάδα μακροπρόθεσμα στην ανάπτυξη και τον εξευρωπαϊσμό της: στοιχεία αναγκαία µετά τη Μικρασιατική Καταστροφή και την εισροή στη χώρα μεγάλου αριθµού προσφύγων. Φιλία, λοιπόν, πρώτα με την Ιταλία. Στη συνέχεια, η Ελληνοτουρκική Συνθήκη Φιλίας, Ουδετερότητος, ∆ιαλλαγής και ∆ιαιτησίας και το Πρωτόκολλο Περιορισµού των Ναυτικών Εξοπλισµών που υπεγράφησαν στην Άγκυρα στις 30 Οκτωβρίου 1930. Αργότερα υπογράφηκε το Σύµφωνο της Άγκυρας (Σύµφωνο Εγκάρδιας Συνεννόησης). Οι δύο χώρες ανελάμβαναν την εγγύηση του «κοινού των συνόρων», καθώς και την υποχρέωση να συνεννοούνται για διεθνή ζητήματα που τις αφορούσαν.
… ΑΛΛΑ, ας δούμε πως περιγράφει (μικρό απόσπασμα) εκείνη την ιστορική Συνθήκη (με διάρκεια πολλών δεκαετιών) ο σημαντικότερος και εγκυρότερος μέχρι σήμερα Έλληνας βιογράφος του Ελ. Βενιζέλου, ο κ. Παπαδάκης Νικόλαος (γ. δ/ντής του «Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών και Μελετών «Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος») στην όντως αξεπέραστη δίτομη βιογραφία του Εθνάρχη, με τίτλο «Ελευθέριος Βενιζέλος» (2):
• «Η θριαμβευτική επιστροφή του Βενιζέλου στην εξουσία, τον Αύγουστο του 1928, δρομολόγησε ραγδαίες εξελίξεις. Στην Αθήνα υπήρχε πλέον πρωθυπουργός που μπορούσε να αψηφήσει το πολιτικό κόστος. Αμέσως μόλις ανέλαβε την κυβέρνηση, απηύθυνε επιστολές στον Τούρκο πρωθυπουργό Ισμέτ Ινονού και τον υπουργό Εξωτερικών Τεβφίκ Ρουστού Αράς, ζητώντας γραπτή δέσμευση ότι η Τουρκία δεν διατηρούσε εδαφικές αξιώσεις κατά της Ελλάδας. Οι Τούρκοι ανταποκρίθηκαν θετικά, και έτσι άνοιξε ο δρόμος για μια αποφασιστική διαπραγμάτευση, που έγινε πιο αποτελεσματική, όταν ο Σπύρος Πολυχρονιάδης, διπλωμάτης με επιτυχημένη προϋπηρεσία στο Βελιγράδι, ανέλαβε την πρεσβεία στην Άγκυρα. Βενιζέλος και Πολυχρονιάδης δεν διατηρούσαν αυταπάτες: μόνον ένας συμψηφισμός των αμοιβαίων απαιτήσεων μπορούσε να δώσει λύση στο πρόβλημα· αλλιώς θα διαιωνιζόταν, προστιθέμενο στον μακρύ κατάλογο των ελληνοτουρκικών διαφορών. Οι διαπραγματεύσεις ήταν επίπονες και ο πρωθυπουργός, παρακάμπτοντας τις εισηγήσεις των πολιτικών αρχηγών για μια ακόμη αναβολή, έδωσε εντολή στον Πολυχρονιάδη να καταλήξει σε συμφωνία.
Το Ελληνοτουρκικό Οικονομικό Σύμφωνο υπογράφτηκε στην Άγκυρα στις 10 Ιουνίου 1930, ξεσηκώνοντας θύελλα αντιδράσεων στην Αθήνα. Μερίδα της αντιπολίτευσης και του Τύπου, καθώς και προσφυγικές οργανώσεις, κατηγόρησαν με βαριές εκφράσεις τον πρωθυπουργό ότι υπέκυψε στους εκβιασμούς των Τούρκων και αποδέχθηκε έναν επώδυνο συμβιβασμό, που καθόριζε ότι οι περιουσίες των 400.000 μουσουλμάνων της Ελλάδας ήταν μεγαλύτερης αξίας από τις αντίστοιχες του 1.300.000 Ελλήνων της Τουρκίας· εκτός αυτού, είχε συμφωνήσει να καταβληθούν στους Τούρκους 425.000 λίρες στερλίνες. Στις 22 Ιουνίου 2.000 πρόσφυγες αποδοκίμασαν τη συμφωνία σε μια θορυβώδη συγκέντρωση στο θέατρο «Τριανόν». Οι κατ’ επάγγελμα «προσφυγοπατέρες» όξυναν την ατμόσφαιρα με δημαγωγικές κορόνες, συνεχίζοντας να καλλιεργούν χίμαιρες για ολοκληρωτική αποζημίωση των περιουσιών των προσφύγων…»
ΣΤΟ ΙΔΙΟ θέμα αναφέρεται κι ο εκδότης-εκπαιδευτικός, φανατικός φίλος του Ελευθερίου Βενιζέλου, Δημήτριος Δημητράκος, στο «Εγκυκλοπαιδικόν Ημερολόγιον» του (1935, σελ. 169-170):«…Και ό,τι εθεωρείτο ως ακατόρθωτον έγινε κατορθωτόν. Η επίσκεψη του Έλληνος Πρωθυπουργού και της συνοδείας του εις την Άγκυραν εστέφθη υπό πλήρους επιτυχίας. Ο Κεμάλ Πασσάς, ο Τούρκος Πρωθυπουργός Ισμέτ και ο Τουρκικός λαός εδέχθησαν ενθουσιωδώς τον μεγάλον κομιστήν της ειρήνης. Και το ίδιον έπραξεν όλος ο ελληνικός πολιτικός κόσμος, ανεξαρτήτως κομμάτων και όλος ο Ελληνικός λαός επ’ ευκαιρία της αφίξεως του Ισμέτ Πασσά εις τας Αθήνας, η οποία έδωσε αφορμήν να εορτασθή πανηγυρικώς η επικύρωσις υπό των δυο Νομοθετικών μας Σωμάτων της Ελληνοτουρκικής Συμβάσεως…»
ΑΝ, λοιπόν, η σημασία των ιστορικών γεγονότων κρίνεται με βάση τις αντιδράσεις σ’ αυτές, το ελληνοτουρκικό Οικονομικό Σύμφωνο της 10ης Ιουνίου 1930 δίκαια κατέχει ξεχωριστή θέση στην ελληνική διπλωματική ιστορία του Μεσοπολέμου: είναι σημείο καμπής στις σχέσεις μεταξύ Αθήνας και Άγκυρας. Έντιμος και ιστορικά αναγκαίος συμβιβασμός, σύμφωνα με τους υποστηρικτές του, μονόπλευρη απεμπόληση κατοχυρωμένων δικαιωμάτων, για τους επικριτές του! Έτσι, εκείνο το Σύμφωνο παραμένει αρκετά αμφιλεγόμενο: τόσο για το ευρύ πνεύμα και τη διορατικότητα που διέθετε ο Ελ. Βενιζέλος, όσο και για το θέση των Ελλήνων προσφύγων που αντιλαμβάνονταν πως στο εξής δεν θα είχαν κανένα δικαίωμα τουρκικών πολεμικών αποζημιώσεων. Δυστυχώς, κανείς δεν αντιλαμβανόταν το βαθιά ιστορικό και αναγκαίο επιχείρημα του Βενιζέλου, «Αλλ’ η Τουρκία γνωρίζετε, κύριοι, δεν ηττήθη» στον πόλεμο του 1919-1922… Ήταν αδύνατο, λοιπόν, να επιβάλλουμε στην Τουρκία τις όποιες δίκαιες απαιτήσεις μας, αφού είχαμε ηττηθεί (1922).
Η ΕΙΡΗΝΟΦΙΛΙΑ του Ελ. Βενιζέλου (1928-1932) περιγράφεται λιτά και από τον Γραμματέα του Εθνάρχη, τον Στέφανο Ι. Στεφάνου (σελ.15) (1β), με αντίκρισμα και στο σήμερα: «Σε όλη την περίοδο της Τετραετίας, ο Βενιζέλος δεν αφήνει ευκαιρία για να μιλήσει στους νέους για τα ιδανικά της ειρήνης που είναι, είπε, ικανά να γεμίσουν το κενό των εθνικών ιδανικών όσα φορτίζανε ψυχικά τις περασμένες γενεές…» (22-3-19)
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
-(1α και 1β) «Ελευθερίου Βενιζέλου-Υποθήκες για τους νέους», έκδ. Λέσχης Φιλελευθέρων-Μνήμη Ελευθ. Βενιζέλου, Αθήνα, 1986, σε επιμέλεια Στέφ. Ι. Στεφάνου.
-(2) «ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ: Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ, Ο ΗΓΕΤΗΣ. Βιογραφία». Το δίτομο ιστορικό έργο (α’ τ. 648 σελ., β’ τ. 568 σελ.), – συγγραφικό άθλος του Γενικού Διευθυντή του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών και Μελετών «Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος», Νικόλαου Εμμ. Παπαδάκη (Παπαδής)- κυκλοφορεί και σε β’ έκδοση-με συνεκδότες το Εθνικό Ίδρυμα και την «Εστία», είναι η πιο βαρυσήμαντη, πλούσια και ευχάριστη στην ανάγνωσή της Ιστορική Βιογραφία του Εθνάρχη. Το έργο συμπληρώνεται από 56 (24 +32) σελίδες, με άγνωστο εικονογραφικό υλικό: φωτογραφίες, πρωτοσέλιδα εφημερίδων, σκίτσα, λαϊκές εικόνες, από το Αρχείο του Ιδρύματος. [Το απόσπασμα που παραθέτουμε πιο πάνω είναι παρμένο από το κεφ. 23, Η Αμφισβήτηση, του β’ τ., σελ. 998-999]
